radwańska.doc

Dr Anna Radwańska

Katedra Fizjoterapii

Wydział Rehabilitacji Ruchowej

AWF Józefa Piłsudskiego w Warszawie

PROCEDURY STOSOWANE W FIZJOTERAPII PACJENTÓW
Z CHOROBAMI NERWOWO-MIĘŚNIOWYMI
OPRACOWANE NA POTRZEBY TOWARZYSTWA ZWALCZANIA CHORÓB MIĘŚNI

Choroby nerwowo-mięśniowe definiuje się jako „stany patologiczne, w których zachodzi uszkodzenie strukturalne lub czynnościowe elementów składających się na jednostkę motoryczną” [1].

W efekcie takiego uszkodzenia powstają zmiany w postaci osłabienia siły mięśni z zanikiem, wiotkością, osłabieniem lub zniesieniem odruchów. U chorych pojawiają się liczne przykurcze mięśniowe, zmienia się postawa i chód prowadząc do znacznego lub pełnego ograniczenia funkcji ruchowych. W miarę postępu choroby pacjenci stają się coraz słabsi. W najpoważniejszych postaciach, chorzy nie mogą chodzić, muszą poruszać się na wózku inwalidzkim, a nawet ciągle przebywać w łóżku. Nie są w stanie samodzielnie wykonać najprostszych czynności codziennych.

Szczególnie niebezpiecznym skutkiem niektórych chorób nerwowo-mięśniowych, np. dystrofii mięśniowej typu Duchenne’a lub wczesnych postaci rdzeniowego zaniku mięśni jest ryzyko pojawienia się niewydolności oddechowej, zazwyczaj rozwijającej się podstępnie i ujawniającej się już w zaawansowanym stadium.

Często towarzysząca tym chorobom, szybko postępująca skolioza pogłębia patologię oddychania wskutek ograniczeń funkcjonalnych i wtórnych zmian zachodzących w okładzie krążeniowo-oddechowym.

Postępujący charakter wielu schorzeń należących do tej grupy oraz, w mnogich przypadkach, brak leczenia farmakologicznego sprawiają, że fizjoterapia odgrywa zasadniczą rolę w postępowaniu z tą grupą pacjentów.

Ogólnym celem fizjoterapii w chorobach nerwowo-mięśniowych jest podtrzymanie funkcji ruchowych, a w konsekwencji niezależności chorego umożliwiającej pełne uczestnictwo w życiu grupy rówieśniczej lub społecznej.

Cele szczegółowe to:

-          zapobieganie / zmniejszenie przykurczów i deformacji stawowych

-          utrzymanie / poprawa obniżającej się siły mięśniowej

-          utrzymanie prawidłowej / poprawa postawy, w tym również zapobieganie / leczenie skoliozy

-          utrzymanie / poprawa funkcji oddechowej

-          przedłużenie / ułatwienie funkcji lokomocji

-          poprawa funkcji ruchowych i jakości życia poprzez dobór odpowiedniego sprzętu ortopedycznego

-          edukacja chorych i ich opiekunów

Ćwiczenia ruchowe u pacjentów z chorobami nerwowo-mięśniowymi powinny być prowadzone w formie zajęć indywidualnych. Oznacza to, że podczas zabiegu jeden terapeuta pracuje tylko z jednym chorym.

I.                    Badanie chorego dla potrzeb fizjoterapii

W chorobach nerwowo-mięśniowych pewne objawy są przewidywalne w oparciu o znajomość standardu przebiegu, postępu i stadiów schorzenia oraz regresji stanu funkcjonalnego. Dlatego w różnych chorobach, ich postęp może być przewidywany, co umożliwia stosowanie odpowiednio wcześnie działań profilaktycznych.

Warunkiem powodzenia takich działań jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie systematycznej, planowej i trwałej fizjoterapii, najlepiej natychmiast po uzyskaniu wiążącej diagnozy lekarskiej.

Pierwsze badanie z jak najdokładniejszym zapisem obserwowanych zmian i objawów ułatwia przewidywanie mogących pojawić się problemów oraz umożliwia zaplanowanie szczegółowego planu usprawniania. Badanie to powinno być wykonane przed rozpoczęciem procesu terapii i być powtarzane przynajmniej raz na trzy-cztery miesiące w celu korekcji programu postępowania terapeutycznego.

Badanie dla potrzeb fizjoterapii w chorobach nerwowo-mięśniowych obejmuje:

−     ocenę nawykowej postawy ciała

−     ocenę budowy i ukształtowania kręgosłupa

−     ocenę budowy i ruchomości klatki piersiowej

−     ocenę sprawności oddechowej w pozycji leżącej i siedzącej - badanie spirometryczne i przepływ-objętość

−     pomiar długości kończyn dolnych

−     ocenę czynnościową pacjenta (testy funkcjonalne)

−     ocenę zakresu ruchów w stawach kończyn i kręgosłupa

−     kliniczną ocenę siły mięśniowej (tzw. test mięśniowy)

−     ocenę funkcji chwytnej ręki

−     ocenę mimiki twarzy oraz funkcji żucia i połykania (w razie potrzeby)

Ogólny zakres działań fizjoterapeutycznych:

1.       bierne rozciąganie przykurczów stawowych

2.       ćwiczenia ruchowe

3.       ćwiczenia oddechowe

4.       dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego

5.       poradnictwo w zakresie technik wspomagania oddychania (w razie potrzeby)

II.                 Procedury zalecane dla profilaktyki i leczenia przykurczów i deformacji stawowych

−     ćwiczenia bierne redresyjne, poizometryczna relaksacja mięśni, stretching

−     techniki łącznotkankowe terapii manualnej (masaż łącznotkankowy)

−     techniki metody PNF (proprioceptive neuromuscular facilitation)

−     dobór optymalnych pozycji ułożeniowych kończyn zapobiegających utrwalaniu się ograniczeń zakresów ruchu

−     dobór zaopatrzenia ortopedycznego, np.: łuski na podudzie i stopę, stabilizatory nadgarstka i palców

−       użycie pionizatorów celem jak najdłuższego przebywania w pozycji stojącej

III.              Procedury zalecane w profilaktyce zaników mięśniowych

−     ćwiczenia czynne w odciążeniu

−     ćwiczenia prowadzone

−     ćwiczenia czynne wolne

−     ćwiczenia izometryczne

−     ćwiczenia indywidualne specjalne

−     ćwiczenia metodą PNF

−     ćwiczenia ogólnousprawniające – indywidualne

−     ćwiczenia w wodzie indywidualne i zespołowe

IV.              Procedury zalecane w profilaktyce i leczeniu wad postawy i skoliozy

−     ćwiczenia korekcyjne postawy

−     ćwiczenia specjalne dla skolioz

−     mobilizacja stawów kręgosłupa

−     ćwiczenia asymetryczne w łańcuchach zamkniętych

−     ćwiczenia metodą PNF

−     ćwiczenia izometryczne

−     ćwiczenia w wodzie indywidualne i zespołowe

−     ćwiczenia przygotowujące do zabiegu chirurgicznego usztywnienia skoliozy

Zaburzenia postawy w tej grupie chorób najczęściej są konsekwencją przykurczów stawowych. Stała obserwacja postawy i wczesne wychwytywanie najmniejszych zmian jest niezbędne do zapobiegania wadom postawy lub skoliozie, w istotny sposób wpływającym na inne funkcje organizmu.

V.                 Procedury zalecane w profilaktyce i leczeniu niewydolności oddechowej

−     mobilizacja stawów kręgosłupa i klatki piersiowej

−     nauka prawidłowego oddychania w różnych pozycjach

−     ćwiczenia oddechowe podstawowe

−     ćwiczenia oddechowe specjalne

−     ćwiczenia oddechowe metodą PNF

−     nauka odksztuszania

−     nauka wspomaganego odksztuszania

−     inhalacje

−     drenaż oskrzelowy

−     ćwiczenia w wodzie indywidualne i zespołowe

−     oddychanie z dodatnim ciśnieniem (IPPB - Intermittent Positive Pressure Breathing)

−     ćwiczenia oddechowe z pacjentem oddychającym przy pomocy respiratora

VI.              Procedury zalecane celem zachowania możliwości utrzymania pozycji stojącej i funkcji lokomocji u pacjentów z chorobami nerwowo-mięśniowymi

−     ćwiczenia równoważne

−     ćwiczenia koordynacji ruchowej (PNF)

−     trening lokomocyjny (również po schodach), chód na dystans

−     nauka chodu w ortezach lub przy pomocy innego zaopatrzenia ortopedycznego

−     pionizacja czynna

−     pionizacja bierna (pionizacja w stabilizatorach i na stole pionizacyjnym)

VII.           Fizykoterapia jest stosowana głównie w chorobach przebiegających z uszkodzeniem korzeni i nerwów obwodowych i nabytych chorób mięśni, np.: choroby i uszkodzenia nerwów obwodowych, choroby nerwowo-mięśniowe przebiegające z procesem zapalnym.

−     Sollux (z niebieskim filtrem lub bez)

−     Galwanizacja

−     Galwanizacja w kąpieli wodnej (kąpiel elektryczno-wodna jednokomorowa)

−     Elektrostymulacja prosta

−     Elektrostymulacja punktowa

−     Prądy diadynamiczne (miejscowo)

−     Pulsotronic

−     Magnetronic

−     Masaż wirowy lub perełkowy

−     Masaż klasyczny częściowy lub całkowity

VIII.         Procedury inne

−     ćwiczenia oddechowe przygotowujące do przygotowujące do zabiegu chirurgicznego

−     ćwiczenia oddechowe po zabiegu chirurgicznym

−     dobór odpowiedniego zaopatrzenia ortopedycznego

−     ćwiczenia mimiczne

−     ćwiczenia żucia i połykania

−     masaż leczniczy całościowy lub częściowy

IX.              Wykaz sprzętu ortopedycznego wymaganego przez pacjentów z chorobami nerwowo-mięśniowymi

a.       Kończyna górna:

−     łuska na dłoń i przedramię

−     stabilizator nadgarstka

−     wysięgniki i chwytaki

b.       Kończyna dolna:

−     łuska lub longeta na stopę i podudzie

−     łuska lub longeta na stopę, podudzie i udo (KAFO)

−     elastyczna opaska na staw kolanowy z bocznymi usztywnieniami

−     tutor kolanowy krótki

−     podciąg gumowy na opadająca stopę

c.       Wyposażenie dodatkowe:

−     wózek inwalidzki

−     elektryczny wózek inwalidzki

−     pionizator jezdny

−     pionizator z tworzywa plastycznego

−     łóżko ortopedyczne

−     ...