Pedagogika specjalna
1. Teoria i praktyka pedagogiki specjalnej oraz wyjaśnienie podstawowej terminologii. Ewolucja pedagogiki specjalnej i jej interdyscyplinarny charakter. Cele i zadania oraz obiektywny i subiektywny wymiar norm i normalności. Podmiotowość i egalitaryzm osób niepełnosprawnych. Kierunki badań i poszukiwań w pedagogice specjalnej. Pedagogika specjalna w aspekcie edukacyjnym.
Pedagogika specjalna to nauka, która swoją problematyką obejmuje osoby
niepełnosprawne. Jest ona nauka interdyscyplinarna - ściśle współpracuje z innymi naukami;
jest nauką empiryczną - bada, analizuje, porównuje prawidłowości oraz specyfikę rozwoju
procesów psychofizycznych osób niepełnosprawnych; jest nauką teoretyczną - uogólnia dane
zebrane na drodze empirii i opracowuje teorie wyjaśniające, tłumaczące wieloczynnikowe
przyczyny, charakter i skutki niepełnosprawności. Pedagogika specjalna należy do nauk humanistycznych, empirycznych, praktycznych. Bazą naukową dla działów pedagogiki specjalnej są metodologiczne i teoretyczne podstawy pedagogiki ogólnej.
Przedmiotem pedagogiki specjalnej są, świadome działania na rzecz osób niepełnosprawnych, które stanowią podmiot pedagogiki specjalnej.
Interdyscyplinarny charakter pedagogiki specjalnej - wiąże się z faktem, że wiedzy pedagogice specjalnej dostarczają różne inne nauki:
a) wiedzy ogólnej o człowieku dostarczają takie nauki jak:
- biologia, psychologia ogólna, pedagogika ogólna, socjologia ogólna,
b) wiedzę, dającą konkretny obraz danego przypadku, wyjaśniającą patomechanizmy, sytuację środowiskową, wiedzę skierowaną na naprawianie psychospołecznych odchyleń od normy dają takie nauki jak:
- psychologia kliniczna, psychologia rozwojowa, psychologia społeczna, patosocjologia, patofizjologia, pedagogika społeczna, socjologia edukacji, wszystkie działy medycyny,
Ewolucja pedagogiki specjalnej
Pedagogika specjalna powstała w 1861 r. (w tym roku pojawiła się pierwsza publikacja „Pedagogika lecznicza” - Durkheim, Diderot). W pierwszej fazie rozwoju pedagogika specjalna nazywana była pedagogiką leczniczą (bliższa była medycynie niż naukom społecznym; nacisk kładziono na zdrowie, a rehabilitacja była na drugim planie). Inne nazwy pedagogiki specjalnej to: psychiatria dziecięca, pedagogika rehabilitacyjna, ortopedagogika, defektologia, itd. Wokół nazwy „pedagogika specjalna” powstała opcja zwolenników i przeciwników (zwolennicy - pracujemy z osobami specjalnymi wykorzystując specjalne środki i metody; przeciwnicy - przymiotnik „specjalna” piętnuje osoby niepełnosprawne).
Praktyka pedagogiki specjalnej funkcjonuje od zarania dziejów, natomiast zorganizowana praktyka istnieje od starożytności (Sparta, Grecja, Egipt - kult ciała).
Główne działy pedagogiki specjalnej:
· logopedia - teoria i praktyka rehabilitacji mowy,
· oligofrenopedagogika - kształcenie (rehabilitacja) osób upośledzonych umysłowo,
· ped. korekcyjna-badania, stymulacja i terapia dz. z mikrozaburzeniami rozwojowymi
· pedagogika resocjalizacyjna - teoretyczne i metodyczne zagadnienia postępowania resocjalizacyjnego,
· pedagogika terapeutyczna - teoretyczne i metodyczne probl. pracy pedagog, z os. chorymi,
· praca socjalna - instytucjonalna i środowiskowa rehabilitacja i funkcjonowanie osób niepełnosprawnych,
· surdopedagogika - teoretyczne i metodyczne zagadnienia rehabilitacji osób niesłyszących i słabo słyszących,
· tyflopedagogika - teoretyczne i metodyczne problemy rehabilitacji osób niewidzących i słabo widzących.
Niedawno powstała nowa gałąź pedagogiki specjalnej - andragogika specjalna (80% osób niepełnosprawnych to osoby, które nabyły niepełnosprawność po 20 r.ż. -„urazowość nabyta”).
Cele i zadania pedagogiki specjalnej
Upośledzenie umysłowe zaczyna się od drugiego odchylenia standardowego. Nie tylko ujemne, ale też dodatnie odchylenie od normy jest obszarem zainteresowań pedagogiki specjalnej.
Naczelnym celem pedagogiki specjalnej jest poznanie mechanizmów, prawidłowości funkcjonowania osób niepełnosprawnych, zmierzające do ich usprawnienia fizycznego i psychicznego oraz jak najpełniejsze włączenie ich w życie społeczne.
Za Marią Grzegorzewską (matką ped. specjalnej) wyróżnia się następujące cele ped. specjalnej:
1) cel humanitarny - to przede wszystkim uwzględnienie istoty społeczeństwa i poszanowanie drugiego człowieka w świetle kodeksu rodzinnego co urodziło się człowiekiem jest człowiekiem, bez względu na wygląd, zaburzenia i niepełnosprawności. Człowiek ze względu na fakt, że stanął w opozycji do świata przyrodniczego i dostosowuje ten świat do swoich potrzeb jest najwyższą wartością, bez względu na fakt czy występują u niego zaburzenia czy tez nie. Stąd w zakresie oddziaływań pedagogiczno-społecznych, a także w wytycznych teoretyczno-praktycznych tej nauki, poszanowanie człowieka, jego godności są najważniejszymi. Także wdrażanie do pozytywnej samooceny osób z niepełnosprawnościami, akceptacja tej osoby – to znaczące oddziaływania.
2) cel wychowawczy, osoby z niepełnosprawnościami wymagają szczególnych metod i form pracy by funkcjonować w miarę normalnie w otoczeniu i by nie dominowały u tych osób zachowania nieakceptowane społecznie. Zatem cel wychowawczy to pewne wytyczne z zakresu pedagogiki specjalnej wskazujące jak postępować z tymi osobami, wskazania dla osób zajmujących się takimi osobami, wskazania dla osób z niepełnosprawnościami by umieli przestrzegać ogólnych kanonów postępowania. Cel ten jest także skierowany do społeczeństwa by pomimo pewnych nieprawidłowości potrafiło zaakceptować taka osobę
3) cel ekonomiczny (utylitarny) likwidacja barier architektonicznych i społecznych. Skierowany jest do społeczeństwa, do otoczenia, by osoby z niepełnosprawnością były w jak najlepszy sposób wkomponowane w społeczeństwo i to społeczeństwo powinno pomagać. Potrzeba środków potrzebnych do funkcjonowania tych osób np. podjazdy by były w miejscach pracy.
Hulek wymienia następujące cele ped, specjalnej:
* cel poznawczy - poznanie istoty niepełnosprawności i zasad funkcjonowania osób niepełnosprawnych,
* cel rewalidacyjny - odróżnia osoby niepełnosprawne od pełnosprawnych.
Klasyfikacja uwzględniająca podmiot pedagogiki specjalnej :
1. osoby, u których procesy poznawcze przebiegają w sposób nieprawidłowy na skutek uszkodzonej aparatury zmysłowej.
2. osoby z zaburzoną i ograniczoną lub całkowicie zniesioną możliwością autoeksprescji i komunikacji w wyniku zaburzeń natury fizycznej
3. osoby, u których postrzegany obraz świata jest nieadekwatny do rzeczywistego w wyniku funkcjonowania osób poniżej normy intelektualnej
4. osoby wymagające resocjalizacji a więc niedostosowane społecznie w wyniku zaburzeń wychowawczych rodziny i szkoły
5. osoby znacznie przekraczające normy intelektualne i wymagające specjalnego traktowania i specjalnej stymulacji.
Całą problematykę ped. specjalnej można podzielić na:
- etiologię (przyczyny),
- fenomenologię (objawy),
- profilaktykę,
- terapię wychowawczą
- przygotowanie do życia mimo niepełnosprawności,
- szeroko rozumianą integrację społeczną.
Norma (zasada, reguła, standard) nie jest rzeczą stałą - determinują ją m.in.: potrzeby społeczne, środowisko, rozwój nauki, rozwój cywilizacji i techniki, uwarunkowania geograficzne, stan świadomości społecznej, zmiany ustrojowe, akceleracja (przyspieszony rozwój), itd.
W ped, specjalnej mówimy o normach, ponieważ gro osób niepełnosprawnych nie mieści się w normach
narzuconych przez osoby pełnosprawne.
W ped. specjalnej wyróżnia się następujące normy:
- norma statystyczna - norma obiektywna, bo można ją wyrazić w postaci liczb,
- norma idealna,
- norma oceniająca (=wartościująca) - bardzo chętnie oceniamy (w sensie negatywnym) osoby niepełnosprawne.
Podmiotowość osób upośledzonych polega na zachowaniu godności autonomiczności na miarę ich możliwości. Wg Lewowickiego podmiotowość wiąże się przede wszystkim z istnieniem jakiejś wewnętrznej struktury i organizacji człowieka wielostronnie determinowanej (np. postawami społecznymi), ale również zależnej od samej jednostki - I warunek;
warunek II - to pewna szczególna biopsychiczna i społeczna indywidualność;
warunek III - to świadomość związków z otoczeniem, gotowość do rozumienia otoczenia i zachodzących w nim sytuacji, a także umiejętność formułowania celów życiowych, planów, podejmowanie zadań i wyznaczanie sobie własnych standardów,
warunek IV- to własna hierarchia wartości i twórcza działalność.
Podmiotowość (umiejętność m.in- samostanowienia) jest różna w zależności od stopnia upośledzenia; kiedy będziemy z szacunkiem i życzliwością traktować osoby głębiej upośledzone, to będziemy podtrzymywać ich prawo do podmiotowości
Aspekty podmiotowości—zadania pedagogiki specjalnej:
· przygotowanie osób niepełnosprawnych do czynnej akceptacji własnej niepełnosprawności,
· przygotowanie osób niepełnosprawnych do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym w świecie ludzi zdrowych, normalnych,
· przygotowanie osób zdrowych na przyjęcie osób niepełnosprawnych.
2. Niepełnosprawność – ustalenia terminologiczne. Klasyfikacja osób niepełnosprawnych. Dziecko niepełnosprawne – wyjaśnienia terminologiczne i pojęciowe .Bariery społeczne i psychologiczne wynikające z niepełnosprawności. -System orzecznictwa rentowego i pozarentowego- ustalenia legislacyjne.
Niepełnosprawność - pojęcie obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek, ludzi w każdym społeczeństwie wynikające z uszkodzenia, czy też nie zdolności wykonania jakiejś czynności uznanej za normalną, czyli typową dla zachowania ludzkiego. Normalność to powszechność, masowość, pospolitość, częstość występowania, zarówno w sensie fizycznym, psychicznym, jak i społecznym. Niepełnoprawności, ograniczenia mogą mieć charakter stały (trwały), przejściowy (okresowy), całkowity lub częściowy. Mogą te opóźnienia dotyczyć sfer:
- sensorycznej
- somatycznej
- psychicznej
- społecznej.
Niepełnosprawność definicja z ustawy:
Osoby niepełnosprawne to osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych, a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały odpowiednie orzeczenie
Często jednak jedna sfera oddziałuje na drugą, a zatem niepełnosprawności mogą występować w postaci wyizolowanej (1 sfera) bądź w określonych układach sprzężeń i powiązań. Pamiętać należy, że jednostka jest całością biopsychospołeczną. Zaburzenie jakiejś sfery rzutuje na inną sferę. Zaburzenia sprzężone to np. wada słuchu prowadzi do zaburzeń mowy.
Wg Stanisława Kowalika niepełnosprawność u człowieka wywołana jest uszkodzeniami ciała lub przewlekłą chorobą i może powodować dysfunkcjonalność organizmu; niepełnosprawność psychiczną i społeczną.
Wg Konarzewskiego osoba z niepełnosprawnością to osoba u której stan fizyczny i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia lub ogranicza albo uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi i społecznymi.
Niepełnosprawność utrudnia samodzielność człowieka, to ewidentnie zaburzenia, które utrudniają życie, funkcjonowanie (choć granice są bardzo płynne).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wprowadza następujące pojęcia niepełnosprawności, uwzględniając stan zdrowia człowieka:
Niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;
Niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka;
Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - ułomność określonej osoby wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca lub uniemożliwiająca pełną realizację roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami.
Dziecko niepełnosprawne – może mieć orzeczoną niepełnosprawność po 16 roku życia, o ile ten stan trwa dłużej niż 12 miesięcy, dzieci poniżej tej granicy wiekowej nie mają orzeczonego stopnia niepełnosprawności. Poniżej 16 roku życia dziecko otrzymuje zasiłek pielęgnacyjny, między 16-18 roku życia rentę socjalną, po 18 roku życia rentę.
Według Deklarcji Praw Osób Niepełnosprawnych (z 9.12.1975) pojęcie osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie zapewnić sobie możliwości normalnego życia, indywidualnego lub społecznego na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych lub psychicznych.
A. Hulek - za osobę niepełnosprawną „uważa się jednostkę, która z powodu fizycznych, somatycznych, umysłowych lub psychicznych właściwości i warunków napotyka na poważne trudności w życiu osobistym, w rodzinie, w szkole, w zakładzie pracy i w czasie wolnym”.
Wyróżnia się niepełnosprawność: - czasową/okresową; - wrodzoną/nabytą; - stałą/progresywną, - może wymagać opieki osoby drugiej (czasowo lub na stałe).
Klasyfikacja osób niepełnosprawnych:
I. Klasyfikacja Hanselmana – nieaktualna
II. Klasyfikacja Marii Grzegorzewskiej:
1. upośledzeni umysłowo
- debile
- imbecyle
- idioci
2. niewidomi
- niewidomi od urodzeni do 5 roku życia
- ociemniali
- z upośledzeniem umysłowym
- z dodatkowymi kalectwami
3. głusi
- od urodzenia
- z resztkami słuchu
4. niedostosowani społecznie
- z wyraźnymi zaburzeniami wyższych czynności układu nerwowego o tle psychopatycznym – neuropaci, socjopaci
- przy braku wyższych zaburzeń centralnego układu nerwowego a przy istniejących zaniedbaniach środowiskowych – młodzież moralnie zaniedbana
5. przewlekle chorzy
6. kalecy
III. Klasyfikacja Zofii Sękowskiej powstała na bazie klasyfikacji M. Grzegorzewskiej
1. niewidomi i niedowidzący
• niewidomi od urodzenia lub przed 5 r.ż.,
• ociemniali,
• niewidomi i ociemniali z widocznymi uszkodzeniami,
• niewidomi i ociemniali z upośledzeniem umysłowym,
• niedowidzący,
• słabo widzący w słabym stopniu;
2.. głusi i niedosłyszący
• głusi od urodzenia,
• ogłuchli mówiący,
• głusi z upośledzeniem umysłowym,
• głusi z resztkami słuchu,
• niedosłyszący,
...
coliberek44