DIAGNOZA PSYCHOPEDAGOGICZNA
Materiały dla studentów – streszczenie wykładów
dr Lidia Huber
Cele przedmiotu:
- przekazanie wiedzy obejmującej pojęcia, metody badań i problemy diagnozy psychopedagogicznej
- zapoznanie z warsztatem pracy diagnostycznej pedagoga
- nauczenie konstruowania indywidualnych programów terapeutycznych uwzględniających potrzeby i możliwości uczniów w różnych okresach ich rozwoju
Tematyka:
1. Zagadnienia teoretyczne: pojecie, rodzaje i typy diagnoz.
2. Cele diagnozy psychopedagogicznej. Diagnoza interdyscyplinarna w aspekcie społecznym, medycznym, psychologicznym i pedagogicznym.
3. Struktura procesu diagnostycznego.
4. Przyczyny trudności i niepowodzeń szkolnych tkwiące w warunkach środowiskowych, w błędach dydaktyczno- wychowawczych, ze szczególnym uwzględnieniem czynników tkwiących w samych osobach diagnozowanych.
5. Zaburzenia rozwoju i socjalizacji i ich przyczyny.
6. Postępowanie psychopedagogiczne w diagnostyce indywidualnego przypadku.
7. Wybrane metody i techniki diagnostyczne w postępowaniu psychopedagogicznym.
8. Patomechanizmy wybranych zaburzeń rozwoju.
9. Dobór właściwych metod diagnostycznych.
10.Etapy procesu diagnozowania ze szczególnym uwzględnieniem czynności psychologicznych.
Lektury obowiązkowe:
1.Jarosz E. Wysocka E. Diagnoza psychopedagogiczna. Wyd. Akademickie ŻAK 2006
2. Kutscher M., Attwood T., Wolff R.R. Dzieci z zaburzeniami łączonymi. Wyd. K.E.LIBER Warszawa 2007
3. Tomkiewicz-Bętkowska A., Krztoń A., ABC pedagoga specjalnego. Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007
4. Suchańska A., Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Wyd. Akademickie i Profesjonalne Warszawa 2007.
5.Brzezińska A. Społeczna psychologia rozwoju. Wyd. Nauk SCHOLAR Warszawa 2005
6.Kendall P.C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Mechanizmy zaburzeń i techniki terapeutyczne. GWP Gdańsk 2004
Lektury uzupełniające:
1.Czajkowska I. Herda K. Zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole. WSiP Warszawa 1989
2.Pytka L. Pedagogika resocjalizacyjna. Wybrane zagadnienia teoretyczne, diagnostyczne i metodologiczne. Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej Warszawa 2005
3.Urban B. (red.) Dewiacje wśród młodzieży. Uwarunkowania i profilaktyka. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków 2001.
4.Pospiszyl I. Patologie społeczne. PWN S.A. Warszawa 2008
5.Sęk H. Społeczna psychologia kliniczna. Wyd. Nauk. PWN Warszawa 1993
6.Miluska J., Psychologia rozwiązywania problemów społecznych. Wybrane zagadnienia, BONAMI Poznań 1998
Diagnostyka psychopedagogiczna
• Diagnostyka psychopedagogiczna traktowana jest jako jedna z form zastosowania psychologii w szkole.
• Obejmuje teoretyczne podstawy problematyki uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
• Głównie dotyczy to dzieci pozostających pod opieką nauczycieli klas początkowych w szkołach masowych, a więc:
Ø o inteligencji niższej niż przeciętna,
Ø o nieharmonijnym rozwoju przejawiającym się specyficznymi trudnościami w uczeniu się.
Przyczyny trudności szkolnych i niepowodzeń w szkole
Przyczyn trudności i niepowodzeń szkolnych od dawna upatruje się
w trzech głównych źródłach:
Ø w uwarunkowaniach środowiskowych;
Ø dydaktyczno-wychowawczych;
Ø tkwiących w samych uczniach.
• Ponieważ proces uczenia się przebiega w określonych warunkach, przy interpretacji niepowodzeń szkolnych rozróżnia się przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne.
• Trudności w nauce określa się jako stan psychiczny ucznia, w którym odbija się określona sytuacja zewnętrzna lub wewnętrzna, zatrzymujący go w realizacji dążenia i zadania (Bandura, 1968).
Przyczyny trudności szkolnych i niepowodzeń w szkole c.d.
• System pomocy i opieki nad dziećmi z odchyleniami od norm rozwoju obejmuje:
ü profilaktykę;
ü diagnozę;
ü terapię.
• Podstawę planowania form opieki i pomocy oraz programowania oddziaływań korekcyjnych stanowi diagnoza, jako istotne ogniowe tego systemu.
• „Punktem wyjścia do działań profilaktycznych i terapeutycznych oraz kryterium oceny ich skuteczności jest analiza objawów zaburzeń obserwowanych w codziennej aktywności dziecka- w zabawie, nauce i pracy, w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami, jak też pełne badania psychologiczne” (H. Nartowska, 1980, s.26)
Czynniki wewnętrzne (tkwiące w samym uczniu):
. sprawność funkcji percepcyjno-motorycznych, będących podstawą rozwoju sfery poznawczej dziecka;
• odpowiedni poziom rozwoju ogólnej sprawności umysłowej, głównie myślenia i mowy;
• emocjonalno-motywacyjne możliwości uczenia się.
Diagnoza pedagogiczna
System pomocy i opieki nad dziećmi z odchyleniami od norm rozwoju obejmuje:
Podstawę planowania form opieki i pomocy oraz programowania oddziaływań korekcyjnych stanowi diagnoza, jako istotne ogniowe tego systemu.
„Punktem wyjścia do działań profilaktycznych i terapeutycznych oraz kryterium oceny ich skuteczności jest analiza objawów zaburzeń obserwowanych w codziennej aktywności dziecka- w zabawie, nauce i pracy, w kontaktach z dorosłymi i rówieśnikami, jak też pełne badania psychologiczne” (H. Nartowska, 1980, s.26)
Termin diagnoza i jej przedmiot
• Termin diagnoza pochodzi od greckiego słowa diagnosis, co oznacza rozróżnianie, osądzanie i funkcjonowanie jako specjalistyczny odpowiednik słowa rozpoznanie.
• W ujęciu S. Ziemskiego diagnoza jest rozpoznaniem badanego stanu rzeczy, przez:
ü zaliczenie go do znanego typu lub gatunku;
ü przez przyczynowe i celowościowe wyjaśnianie tego stanu rzeczy;
ü określenie jego fazy obecnej oraz przewidywanego dalszego rozwoju.
Przedmiotem diagnozy są trudności i niepowodzenia ucznia w procesie nabywania wiadomości i umiejętności szkolnych, ich przyczyny oraz ujemne konsekwencje dla rozwoju.
Cechy diagnozy
• Cechy dobrej diagnozy to rzetelność i trafność, a także nieodłączność prognozy. Tylko taka diagnoza może stanowić podstawę efektywnej terapii.
• Diagnoza interdyscyplinarna, tj. wieloaspektowa, uwzględnia zebranie informacji w następujących zakresach:
Ø Społecznym- środowisko rodzinne ucznia i środowisko szkolne;
Ø Medycznym- ogólny rozwój fizyczny dziecka, ogólny stan zdrowia oraz w miarę potrzeb badanie stanu wzroku, słuchu lub inne badania specjalistyczne;
Ø Psychologicznym- ocena poziomu rozwoju funkcji intelektualnych, orientacyjnych i wykonawczych, jak percepcja wzrokowa, słuchowa, lateralizacja, orientacja w schemacie ciała i w przestrzeni oraz koordynacja tych funkcji:ocena stanu psychicznego dziecka, procesów emocjonalno- motywacyjnych, socjalizacji i osobowości;
Ø Pedagogicznym- ocena poziomu wiadomości i umiejętności szkolnych, zakresu, rodzaju i specyfiki trudności w uczeniu się.
Pięć faz diagnozy wg S.Ziemskiego
l Uogólnienie wyników diagnozy społecznej, medycznej, psychologicznej i pedagogicznej stanowi syntetyczny opis, odpowiadający
5 fazom diagnozy (wg S.Ziemskiego), a więc:
ü diagnoza typologiczna;
ü diagnoza genetyczna (etiologiczna);
ü diagnoza znaczenia dla całości;
ü diagnoza fazy;
ü prognoza, czyli diagnoza rozwojowa.
Zalecenia postdiagnostyczne dla nauczyciela terapeuty
l Zalecenia stanowią skrócony program terapii dla danego dziecka, wytyczający kierunki oddziaływań wyrównawczych i korekcyjno-kompensacyjnych.
l Zalecenia postdiagnostyczne mogą także sugerować wybór sposobu realizacji, zarówno w rozumieniu metody pracy, jak i jej form organizacyjnych.
ü W wieloaspektowym procesie diagnozowania szczególną rolę odgrywa diagnoza pedagogiczna, jako podstawa planowania form pracy korekcyjno-wyrównawczej, a także programowanie procesu terapii.
ü Diagnoza pedagogiczna jako podstawa pracy korekcyjno-wyrównawczej musi uwzględniać psychologiczną teorię czynności.
ü Powinna zawierać ocenę końcowego wyniku danej czynności, np. czytania w porównaniu z zamierzonym celem, ale jest to tylko jeden z ocenianych elementów.
ü Oprócz oceny wyniku końcowego istotna jest analiza przebiegu czynności, który pozwala porównać strukturę tej czynności ze strukturą prawidłową.
ü Ocena wyniku i przebiegu czynności ułatwia
wskazanie przyczyn trudności dziecka,
co jest istotnym elementem diagnozy
(M. Paździor, 1980).
Uwaga:Utożsamianie diagnozy pedagogicznej z oceną wyników nauczania nie odpowiada koncepcji diagnozy dla potrzeb terapii pedagogicznej, bowiem nie daje ona wystarczających podstaw do planowania postępowania mającego na celu rozwiązywanie trudności ucznia.
Metody badawcze w diagnozie pedagogicznej
W diagnozie pedagogicznej stosuje się następujące metody badawcze:
Ø obserwacje pedagogiczne;
Ø rozmowy;
Ø wywiad szkolny i środowiskowy;
Ø sprawdziany (testy) pisania i czytania;
Ø ewentualnie sprawdziany wiadomości szkolnych;
Ø analiza wytworów ucznia (zeszytów szkolnych i domowych, rysunków i innych prac ręcznych).
Osobami badającymi są:
Ø nauczyciel i pedagog;
Ø lub psycholog z poradni.
• W pierwszym etapie postępowania diagnostycznego najważniejsza jest rola obserwacji pedagogicznej prowadzonej przez nauczyciela.
• W bezpośrednim, codziennym kontakcie z dzieckiem nauczyciel ma największe możliwości obserwowania jego rozwoju, wykrywania braków, opóźnień i dysharmonii rozwojowych, trudności w przyswajaniu wiedzy oraz zaburzeń zachowania.
• Nauczyciel obserwuje dziecko w naturalnych warunkach, w różnych sytuacjach szkolnych i na tle innych dzieci. Jest to obserwacja ukierunkowana-nauczyciel wie, co ma być przedmiotem obserwacji, jakie są przejawy określonych zaburzeń rozwoju i odwrotnie- jakie mogą być przyczyny określonych trudności i zaburzeń zachowania.
>Pedagog musi nie tylko znać prawa rządzące prawidłowym rozwojem psychiki dziecka, lecz także orientować się w przyczynach i patomechanizmach najczęściej spotykanych zaburzeń rozwojowych.
>Powinien wiedzieć, w jaki sposób wpływają one na naukę i zachowanie ucznia w domu i w szkole oraz jak można tym wpływom przeciwdziałać (H.Spionek 1973).
Obserwacja
W początkowym okresie nauki szczególną uwagę należy zwrócić na następujące fakty i zjawiska:
Ø wady wymowy;
Ø trudności w wyodrębnianiu i rozróżnianiu głosek;
Ø trudności w zapamiętywaniu wierszyków i piosenek;
Ø słaby poziom rysunków (stereotypowe, ubogie lub chaotyczne, zamazane, niewłaściwe odzwierciedlenie stosunków przestrzennych, trudności w rozmieszczeniu szczegółów na kartce);
Ø trudności w umieszczeniu liter w liniaturze, utrzymaniu linii w wielkości liter, odwracanie kształtu liter i mylenie liter podobnych;
Ø wzmożony lub zbyt słaby nacisk narzędzia piszącego (por. M.Kopczyńska-Kaiser, w:H.Wasyluk- Kuś, 1978, s. 40-44).
Ø Skierowanie na badania do poradni musi być odpowiednio przygotowane i udokumentowane.
Ø Wychowawca klasy opracowuje w tym celu wyniki swoich spostrzeżeń dotyczących przejawów trudności w opanowywaniu podstawowych umiejętności szkolnych, w przyswajaniu wiadomości z poszczególnych przedmiotów nauczania, trudności wychowawczych oraz innych trudności szkolnych.
Ø Dostarcza również informacji na temat zastosowanych oddziaływań pedagogicznych, sytuacji domowej oraz funkcjonowania dziecka w klasie szkolnej.
Ø Niektóre poradnie dla ułatwienia nauczycielom zadania opracowują specjalne kwestionariusze wywiadów szkolnych, zwierające wszystkie potrzebne dane o dziecku w formie pytań otwartych.
Ø Pożądane jest także dołączenie do skierowania różnych wytworów i prac dziecka, takich jak: zeszyty szkolne, prace ręczne, rysunki itp., oraz wyników sprawdzianów czytania i pisania, o ile takowe zostały przeprowadzone w szkole.
...
suri4