Ekspresjonizm

1) Teorie niemieckie:

a) teoria Henryka Wolffina:

- podwójne korzenie stylu;linearyzm i malarskość, skąd wywodzą się opzycje: płaszczyzna i głębia, forma zamknięta i otwarta, wielkość i jedność, jasność i ciemność

- linearyzm i malarskość istnieją subiektywnie,natomiast źródła tych stylów tkwią w człowieku,są  wyrazem jego widzenia na świat,są kategorią myślenia

-ww. podział jest zasadą porządkowania

b)teoria Fritza Stricha

-ludzkość – świadoma nieuchronności śmierci pragnie wieczności. Pragnienie to obejmuje dwie kategorie myślenia: skończoności i nieskończoności, są one ideałami kultury i sztuki

- opozucje: klasycyzm i romantyzm; spokój i ruch; jasność i ciemność

c)teoria Wilhelma Worringera

-cechą sztuki jest opozycyjność, oparta na:

  * przesłankach historycznych – historia sztuki powstaje od sztuki abstrakcyjnej do naturalistycznej

  * przesłankach psychologicznych – sztuka wyrasta z woli a nie umiejętności artystycznych. Każdy może być artystą

  * przesłankach światopoglądowych – sztuka abstrakcyjna pochodzi z chęci uporządkowania chaosu, nat. sztuka naturalistyczna ze zgpdy na..... .....w niego,stąd pochodzi naturalizm i styl

- kategorią myślenia jest opozycyjność

- dualizm

- historyczna prawda a nie rzeczywistość

d)teoria Wasila Kadinsky;ego

- sztuka rozwija się od realizmu do abstrakcjonizmu

-poglądy są w ciągłym rozwoju,dlatego mogą być one sprzeczne

-zawsze obecna zasada opozycyjnego myślenia

- opozycje: materia-duch; forma-treść; spoczynek-ruch; ciemność-jasność; uczucie-rozum; subiektywizm-obiektywizm

-realizm równy abstrakcji

-ważna jest nauka

- sztuka jest absolutna i obiektywna

-sztuka jest wytłumaczalna, jeżeli każdy element jest zracjonalizowany

- malarstwo dzieli się na: impresję(przeważa wrażenie z zewnątrz),improwizację(pochodzi z podświadomości),kompozycję(rezultat świadomego działania artystycznego)

- forma jest tym co materialne,subiektywne i zewnętrzne

-zawartość tym co duchowe,obiektywne i wewnętrzne

-natura nie należy do dzieła sztuki

2)Teorie polskie

a) teoria Przybyszewskiego

- antyteza ducha i materii,jest to podst. opozycja dla pozostałych

-sztuka odzwierciedla stan duszy

-sztuka jest subiektywna, nie ma nic wspólnego z rzeczywistością

-tematem sztuki jest sztuka

-odrzucenie podst.zjawisk natury,nadanie naturze istoty

b)teoria Hulewicza

- naw.do teorii Przybyszewskiego,z różnicami

-obok opozycji treść-forma,stawia formuła-forma. Forma jest czymś dobrym,koniecznym dla ducha, formuła zaś tym co krępuje

-w opozycjach :społeczeństwo-indywiduum,obiektywizm-subiektywizm, Hulewicz czasami akcentuje pierwszy,czasami drugi człon

-ostatecznie rezygnuje z opozycji na rzecz harmonii

-forma jest przed treścią,z niej rodzi się duch

-sztuka jest wyrazem istoty,ducha, pomija to co przypadkowe

-prawdziwa sztuka odtwarza ruch

c)teoria Jana Stura

-dialektyczna świadomość-istnienie opozycji,ale jednocześnie okazuje ich względność

-ekspr.jest dalszym ciągiem romantyzmu („Czego chcemy”1920)

-konieczność wyrażania epoki przez sztukę

-dusza jest zjawiskiem wielopłaszczyznowym,czyli bytem wewn. sprzecznym

-głównym postulatem jest harmonia

-w sztuce potrzebna jest dusza,treść,ciało i forma

-utwór powinien być zrozumiały dla czytelnika

-naczelną zasadą jest prawda

-Stur pragnie piękna tożsamego z prawdą,a nie będącego w opozycji

3)Nazwa pochodzi od francuskiego ‘expression’-wrażenie. Prąd literacki w modernistycznej i postmodernistycznej lit. Powst. w Niemczech ok. 1910 r., jako kierunek awangardowy. Ekspr. był paradoksem, bo najpierw powst. nazwa a potem definicje i założenia. Stąd ta różność teorii.Linie: apolińska(formalna,techniczna,francuska,matisse’owska) i dionizyjska (treściowa,mistyczna,niemiecka i munchowska).

4)cechy:

- poznanie możliwe jedynie przez intuicję bądź przez estetykę

-rzeczywistość ma str.dualistyczną-przeciwstawienie ducha i materii,dobra i zła,wolności i determinizmu,historycznej zmienności i ponadczasowej natury ludzkiej

-przejawiał postawę aktywistyczną – czynną(tym różnił się od symb.,impres.,naturalizmu)

-sztuka otwarta dla metafizyki

-uczucia,przeżycia miały być głównym elementem sztuki.Sztuka pojmowana jako subiektywny wyraz przeżyć artysty

-dążenia do autentyczności

-formy kontrastowe i dynamiczne

-subiektywizacja i indywidualizacja języka

-wulgaryzmy,groteska,karykatury,motywy snu i halucynacji, fantastyka

5) BLAUE REITER, DER, awangardowe, luźno związane ugrupowanie artyst. (nazwa od obrazu W. Kandinskiego ‘błękitny jeździec’), zał. 1911 w Monachium, odłam Neue Kunstlervereinigung; skupiało malarzy o różnych postawach artyst.; pierwsza wystawa 1911; teoretycy grupy: Kandinsky, F. Marc, A. Macke, P. Klee; program Der Blaue Reiter, zawarty w pracy Über das Geistige in der Kunst Kandinskiego i artykułach w almanachu „Der Blaue Reiter” (oba 1912), głosił odejście od zewn. form rzeczywistości ku jej treściom duchowym, wyrażanym wg teoretyków Der Blaue Reiter np. w sztuce ludów pierwotnych, rysunkach dzieci; przez podkreślenie znaczenia formy i koloru Der Blaue Reiter wywarło wpływ na ugruntowanie się tendencji abstrakc. w sztuce; I wojna świat. położyła kres działalności grupy; idee Der Blaue Reiter podjął Bauhaus i grupa die Blaue Vier.

6) okresy

a)lata 1901-1910:

- ekspresjonizm nie ma jeszcze statusu ‘izmu’, nazwa przypadkowa i dotyczyła wyłącznie malarstwa

- w 1901 malarz J.A. Herve wystawił w Salonie Niezależnych 8 płócien, które nazwał ‘Expressionismes”.

- drezdeńska grupa „Die Brucke”(powst. w 1905r.) była typowo ekspresjonistyczna. W Berlinie obecna od 1911r. Do gr. należeli:Kirchner,Hecket,Schmidt-Rottluft,Breyl,Nolde,Pechstein,Muller

-odwrót od impresjonizmu za sprawą artystów pochodzenia nordyckiego i germańskiego:Munch,Van Gogh,Hodler

b) lata 1911-1914

-staje się światopoglądem,filozofią życia

- we Lwowie w czerwcu 1913 r. otwarto pierwszą wystawę „futurystów,kubistów i ekspresjonistów”

-opór publiczności do wszelkich nowinek z Niemiec

-Jerzy Hulewicz w „Dialogach estetycznych” głosił, że uczucie jest źródłem i ujściem działalności artystycznej,artysta jest niezależny od społeczeństwa-on tworzy społeczeństwo

c)lata 1915-1918

-nazwa utrwaliła się w świadomości artystycznej. Dwie tendencje interpretowania ekspr.:ustawiczne poszerzanie zakresu oraz skłonność do zacierania ostrego przedziału między ekspresjonizmem a impres.

- polski ekspr. dopiero od 1917 r. Czasop. „Zdrój” w Poznaniu. W środowisku krakowskim malarze przyjeli nazwę „polscy ekspresjoniści”, odbyły się dwie wystawy.Wkrótce zmienili nazwę na ‘formiści’.

d)lata 1919-1925

-po roku 1918 schyłek ekspr. Rozpada się „Die Aktion”. „Der Sturm” przekszt. eizm w doktrynę poetycką.

-Edschmid w artykule „Bilanz” z 1920 r. mówi o ekspresjonizmie jako zjawisku minionym

-ostatnim głosem ekspr. dionizyjskiego był „Manifest ekspresjonizmu absolutnego” z 1919 r – Johannes Molzanno.