29.Żydzi i komunizm-Wnuki żydokomuny.pdf

Wnuki "żydokomuny"

Michał: Często słyszymy, że kwestii pokolenia żydowskich komunistów nie należy dziś w

Polsce poruszać. Ten temat, wstydliwy dla Żydów, jest pomijany w większości

publicznych wypowiedzi członków naszej społeczności. Zapominając o nim, prowadzimy

z Polakami dialog oparty na wyznaniach winy jedynie z polskiej strony: Polacy

przepraszają za antysemityzm lat '30, za bierność w czasie Holocaustu czy za marzec

'68. My natomiast jesteśmy dumni z naszej wspaniałej przeszłości - przeszłości ofiar.

Odwołujemy się również do innej historii - do tradycji wybitnych naukowców i twórców

kultury. Czołowy polski żydowski historyk Marian Fuks pisze w zeszłorocznym

"Kalendarzu Żydowskim" o tym, że w świecie nauki stanowimy "imponujący odsetek,

który budzi szacunek i zadziwia". Dalej tworzy swoisty ranking "żydowskich naukowców",

wśród których znajdziemy Freuda, Bohra, Husserla i Tarskiego. Jesteśmy więc dumni z

naszego narodu, włączając do naszego grona nawet tych, którzy sami za Żydów się nie

uważali. Jeśli jesteśmy dumni z Freuda, to jak powinniśmy traktować Bermana? Czy, jak

pisze Stanisław Krajewski, musimy się z tego powodu za niego wstydzić? Czy

"imponujący odsetek" wśród przywódców polskiego ruchu komunistycznego ma zostać

wstydliwie przemilczany? Czy mamy prawo być selektywni co do historii naszego

narodu?

Robin: Ja się na pewno nie utożsamiam z wszystkimi Żydami wszechczasów. Myślę, że

można odróżnić kilka tradycji europejskich Żydów. Są wśród nich staliniści, ale też np.

naukowcy i filozofowie, czy ludzie, którzy walczyli przeciwko uciskowi. Nawet w czasach

komunistycznych. Można przecież równocześnie utożsamiać się z ludźmi walczącymi z

represyjnymi systemami rządów, i nie utożsamiać się z tymi, którzy reprezentowali tego

typu reżimy. W naszym narodzie były i takie, i takie tradycje. Raczej nie zgadzam się ze

słowami Stanisława Krajewskiego, który mówi, że należy się wstydzić niektórych ludzi

należących do naszego narodu. Wskazywałoby to przecież, że mamy z nimi coś

wspólnego. A ja nie uważam, żeby tak było.

Michał: Jeżeli mówimy tutaj o polskich Żydach, o pewnej grupie ludzi, jaką jest naród

żydowski, to musimy mieć świadomość, że pewna jej generacja przeszła od kontestacji

różnego rodzaju społecznych represji do pełnej aprobaty dla znacznie bardziej

represyjnych metod w tworzonym przez siebie systemie. To byli niestety ci sami ludzie.

Krzysztof: Ja chciałbym inaczej podejść do wypowiedzi Stanisława Krajewskiego. Nasz

stosunek do Freuda, Marksa i innych, to czy jesteśmy z nich dumni i czy nawiązujemy do

nich mówiąc o "narodzie żydowskim", jest kwestią indywidualnego stosunku do pojęcia

narodu i tego, jak ważne jest dla nas to słowo. Natomiast problem żydowskich

komunistów nie jest związany z tym, czy to my, jako Żydzi, jesteśmy dumni, bądź się

wstydzimy. My, czy tego chcemy czy nie, jesteśmy ich potomkami. Przed dyskusją

Michał powiedział, że zastanawiał się nad zaproszeniem tu kogoś z polskich Żydów, o

kim wiedział, że nie ma dziadka komunisty. Otóż wydaje mi się, że takich osób jest

bardzo niewiele i że to my jesteśmy reprezentatywni dla tej społeczności. Absolutna

większość Żydów mieszkających w Polsce miała przodków - komunistów, którzy zostali

w Polsce głównie dlatego, że byli komunistami. My nie mamy tego luksusu, aby zaprosić

do dyskusji o tożsamości żydowskiej kolegę, którego dziadek był np. senatorem w II

Rzeczypospolitej z religijnej partii żydowskiej.

Robin: Przesadą jest chyba stwierdzenie, że nie ma takich ludzi...

Krzysztof: Jest ich z pewnością bardzo niewielu. To oczywiście pewne uproszczenie,

ale generalnie myślę, że Michał nie miał kłopotu ze znalezieniem nas. Podobnych nam

jest w końcu bardzo wielu. Absolutna większość Żydów, których znam, miała dziadków

komunistów. Możemy się dziś zastanawiać nad tym problemem, rozważać naszą

odpowiedzialność i wstyd. Nie wiem, czy jest to kwestia wyrażania jakichś emocji,

kajania się i przepraszania. Jestem natomiast przekonany, że naszym obowiązkiem jest

jakoś podjąć ten temat. Tak samo, jak w latach '60, obowiązkiem młodych Niemców było

podjąć temat ich rodziców czy dziadków popierających niegdyś hitleryzm. Nie tylko

dlatego, że żydowscy komuniści byli Żydami, a i my za Żydów się uważamy, lecz głównie

dlatego, że to my jesteśmy generalnie ich potomkami. Mogę się nie wstydzić za Jerzego

Urbana - on jest Żydem, ale go nie lubię i nie mam z nim nic wspólnego. Natomiast z

Fejginem niestety mam. Akurat miałem to szczęście, że mój dziadek nie pracował w

Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, a w jakimś innym ministerstwie. Myślę, że

my mamy poważny problem z tym, że nasi dziadkowie byli jednocześnie ludźmi

ideowymi, osobiście uczciwymi, byli często ukochanymi dziadkami. Ich całe środowisko

to również osoby niezwykle ciekawe, z którymi wspaniale się rozmawiało. Uważam poza

tym, że my, młodzi polscy Żydzi, mamy pewien luksus, którego nie mieli nasi rodzice.

Dokonam tu kolejnego uproszczenia twierdząc, że pokolenie naszych rodziców

generalnie działało w opozycji, lecz myślę, że to właśnie my jesteśmy pierwszymi od

bardzo dawna, którzy jako Żydzi mogą się dobrze poczuć w Polsce. Nie mówię teraz o

antysemityzmie i podobnych rzeczach, tylko o poczuciu, że my naprawdę "jesteśmy

stąd". Dopiero my mamy świadomość, że nie jesteśmy kawałkiem innego czy obcego

świata.

Piotr: Zgadzam się z Krzysztofem, że jeśli możemy za coś odpowiadać, czy też jakoś

rozliczać naszą przeszłość, to tylko z punktu widzenia wnuków naszych dziadków. Czy

naszych dziadków jako Żydów? To jest sprawa bardzo dyskusyjna. Tu nie ma analogii z

Niemcami hitlerowskimi. Niemcy prowadzili II wojnę światową, urządzili Zagładę Żydów

jako Niemcy. Taki był ten system i na tym on polegał. Oni musieli być rozliczeni po

wojnie właśnie jako Niemcy. Stąd dzieci i wnuki tamtych Niemców również jako Niemcy

muszą się rozliczać z własną przeszłością. W przypadku żydowskich komunistów sprawa

jest trochę inna. Znakomita większość żydowskich komunistów za Żydów się nie

uważała. Komunizm był innym systemem niż nazizm. Tutaj nie ma analogii, którą

chociażby dzisiejsza prawica bardzo często chce przeprowadzać. Komunizm był

systemem anarodowym. Ci ludzie byli kadrowymi działaczami w służbie jakiejś idei,

jednak nie jako Żydzi. To, że w wielu instytucjach wczesnego PRL byli Żydzi, nie zmienia

faktu, że nie byli oni tam jako Żydzi. Po '68 roku zostało ich naprawdę niewielu, a wkład

Żydów w PRL kończy się gdzieś w połowie lat sześćdziesiątych. Możemy postawić inne

pytanie: Dlaczego żydowska świadomość, ten ich cały żydowski bunt wobec bardzo

często ortodoksyjnych domów skłonił ich do budowy komunizmu? Czy pewne cechy

żydowskiego wychowania sprzyjały zaangażowaniu w sprawę komunizmu? Gdy jednak

posuniemy się dalej, to dojdziemy do stosowania kryteriów rasistowskich.

Krzysztof: Ale skąd w takim razie my wzięliśmy się tutaj jako Żydzi? Z sufitu? Z

rasizmu?

Michał: Wydaje mi się, że rzeczywiście wielu Polaków, których dziadkowie byli

komunistami, nie ma takiego problemu. U nas jest to problem kolektywny, zbiorowy.

Krzysztof: Tak. Prawie wszyscy, którzy tutaj jesteśmy, mamy niestety takich dziadków.

Problem, czy oni robili to jako Żydzi, czy nie jako Żydzi - to jest jedna rzecz, a zarazem

temat na kolejną, bardzo ciekawą dyskusję o ich tożsamości. Natomiast inną sprawą jest

to, że my, jako Żydzi właśnie, powinniśmy się jakoś odnieść do naszych dziadków -

polskich żydowskich komunistów, którzy działali w służbie totalitarnej ideologii. W tym

sensie jest to podobne do faszyzmu. Po drugie była to działalność przeciwko państwu

polskiemu. Myślę, że przed wojną większość z nich uważała, że w interesie Polski byłoby

stanie się kolejną republiką ZSRR, w przeciwieństwie do całej reszty społeczeństwa,

która różniąc się w ocenie władzy była raczej zgodna co do kwestii niepodległości. Po

trzecie, to właśnie oni później brali udział w instalowaniu systemu totalitarnego, bo

przecież żydowscy komuniści byli najbardziej aktywni w latach pięćdziesiątych, kiedy

system ustrojowy PRL zbliżał się do totalitaryzmu. Jestem całkowicie przekonany co do

powyższych tez, jednak istnieje jeszcze jedna kwestia, co do której nie mam pewności,

ale i na nią warto zwrócić uwagę. Żydzi komuniści w gruncie rzeczy funkcjonowali w

aparacie głęboko antysemickim i w partii, która była od początku głęboko antysemicka.

Oni osobiście nie krzewili antysemityzmu w Polsce, ale są w jakimś stopniu

odpowiedzialni za działania partii, do której należeli.

Robin: Czemu twierdzisz, że PZPR była od samego początku antysemicka?

Krzysztof: Czesław Miłosz napisał "Jest ONR-u spadkobiercą partia" i trudno się z nim

nie zgodzić. Jednym z dowodów na antysemicki charakter systemu komunistycznego

jest pogrom kielecki. Faktycznie, tamtejsza ludność była w wysokim stopniu

antysemicka, ale aparat również maczał ręce w tym mordzie. Żydowscy komuniści

funkcjonujący w tym aparacie czuli, że nie mogą już być Żydami. Tożsamość, która dziś

jest wspólna dla nas, młodych polskich Żydów, nie była podzielana przez naszych

dziadków. Mamy jakby 200% tożsamości - jesteśmy stuprocentowymi Polakami, co dla

nas jest niepodważalne, będąc w równym, niepodważalnym stopniu Żydami. Tożsamość

naszych dziadków była zgoła odmienna. Żydowskość była, w ich rozumieniu, pewnym

felerem i brakiem. Bardzo często pokolenie emigrantów marcowych dowiadywało się o

swoim żydowskim pochodzeniu na krótko przed wyjazdem. To nie jest jedynie

dziedzictwem Holocaustu, lecz również efektem funkcjonowania ich rodziców w aparacie

antysemickim.

Piotr: Dotknąłeś w swojej wypowiedzi kolejnego problemu, a mianowicie: w jakim

stopniu wynarodowieni Żydzi w aparacie partyjnym mogli sprzyjać instytucjonalnemu

antysemityzmowi? Na ile powojenny komunizm zaszkodził Żydom samym, czyli ich

współziomkom? Tu przypomina mi się historia mojej rodziny, która była w połowie

komunistyczna, a w połowie syjonistyczna. Jeden z moich wujów, który przyjechał do

Polski w 1946 roku, jako obywatel amerykański, spotkał się po wojnie ze swoim kolegą

szkolnym Jakubem Bermanem, z którym wychowywali się na sąsiednich ulicach. Wuj był

wówczas działaczem syjonistycznym budującym w Palestynie nowe państwo, zaś Jakub

Berman - trzecią osobą w PRL, budującą tutaj nowy system. Zaczęli się więc wykłócać o

paszporty dla Żydów, których wuj chciał wywieźć z Polski - tylu, ilu to tylko było możliwe.

Krzysztof: To oczywiście jest pewien paradoks. Podobnie jak sytuacja, w której

żydowski oficer Służby Bezpieczeństwa katował polskiego oficera, który był jednym z

najbardziej zasłużonych dla ratowania Żydów w czasie wojny. Mam tu na myśli

Różańskiego przesłuchującego Kazimierza Moczarskiego.

Robin: Ja chciałbym jeszcze powrócić do problemu kolektywnego poczucia winy. Jeśli

chodzi o indywidualne przypadki, to można być negatywnie nastawionym do tego, że np.

dziadek działał w aparacie stalinowskim, natomiast kwestia kolektywnej

odpowiedzialności narodu żydowskiego za stalinizm jest kompletną bzdurą. Szczególnie

razi mnie porównanie tego z nazizmem, ponieważ zjawisko Niemców - nazistów różni się

od zjawiska Żydów - komunistów w powojennej Polsce. W Polsce nawet bez żydowskich

komunistów nastąpiłby stalinizm, natomiast w Niemczech bez niemieckich nazistów nie

doszłoby do hitlerowskich zbrodni. Nawet gdyby nie było Żydów w aparacie

komunistycznym, a aparat ten byłby jeszcze bardziej antysemicki i np. w ogóle nie

przyjmował Żydów w swoje szeregi, to i tak doszłoby w Polsce do stalinizmu. Żydzi wcale

nie byli do tego potrzebni.

Michał: Nie wydaje mi się, żebyśmy mogli tak na to patrzeć. Problemem pokolenia

naszych dziadków jest ich postawa wobec tego, co powstawało. I nie ważna jest tu

nasza wnikliwa analiza historyczna.

Robin: Myślę, że w większości żydowskich rodzin nastąpiło później pewne

rozczarowanie systemem. Jeśli nie przed rokiem '68, to przynajmniej po marcu. Nasi

rodzice bardzo często byli w opozycji i dlatego trudno, żebyśmy się czuli winni wobec

ofiar komunizmu.

Krzysztof: Różnica między nami jest fundamentalna. Nie uważam, żeby przedmiotem tej

dyskusji była analiza indywidualnych postaw naszych dziadków i babć. One na pewno

były zróżnicowane. To należy już do historii rodzinnych. Nie mówiłbym tu o poczuciu

winy, bo chcę unikać jakichkolwiek emocji. Myślę, że my, jako polscy Żydzi, ponieważ

mamy taki rodowód, musimy rozważyć następujące pytanie: co to znaczy, że jesteśmy

stąd? Oczywiście, nie wszyscy Żydzi po wojnie zaangażowali się w komunizm, tylko

wszyscy inni wcześniej czy później wyjechali. Zostali właściwie tylko żydowscy

komuniści. Co to znaczy, że my jesteśmy wnukami "żydokomuny"? Wydaje mi się, że nie

wykręcimy się od odpowiedzi na to pytanie.

Piotr: Jesteśmy nie tylko wnukami. Ja się uważam za "żydokomunę". To jest jakiś

system wartości, stereotypów kulturowych, wśród których się wychowałem i który był mi

najbliższy. To dlatego sytuował bym się w "żydokomunie". Może trzeba by teraz

odpowiedzieć sobie na pytanie, czym jest "żydokomuna". Mogłoby to pomóc w analizie

naszego podejścia do tego, co robili dziadkowie.

Krzysztof: Mam proste określenie, które oczywiście nie obejmuje wszystkiego, ale

myślę, że w tym kontekście jest trafne. "Żydokomuna" to socjeta, środowisko i pokolenie

żydowskich komunistów przed i po wojnie.

Michał: A ile jest w nas "żydokomuny"? Do jakiego stopnia tamto pokolenie wciąż w nas

istnieje? Wydaje mi się, że fakt bycia wnukami "żydokomuny" determinuje nasze postawy

polityczne. Czy nie jest też faktem, że radykalne odejście naszych dziadków od judaizmu

spowodowało, że żyjemy tak, a nie inaczej?

Piotr: To są oczywiście różnice indywidualne. Każdy przypadek był inny: rzeczywiście,

niektórzy zbuntowali się, bo w chederze mieli złego mełameda i postanowili zostać

komunistami (sam znam taki przypadek), albo tak, jak moja babcia, zbuntowali się w

czasie sederu odmawiając zadawania pytań, bo "już nie wierzą w Pana Boga". Ale było

też wielu, u których już pradziadkowie byli ateistami, i pochodzili z bardzo

zasymilowanych rodzin. Nie da się więc znaleźć tu jakiegoś wspólnego mianownika.

Jeżeli natomiast chodzi o nas, to faktem jest, że stanowimy pewną wspólnotę

środowiskową ludzi, którzy trzymają się razem. Generalnie jesteśmy ludźmi o poglądach

demokratyczno-lewicowych i w przeważającej masie niechętnymi wobec tradycyjnego

modelu polskości.

Krzysztof: Wydaje mi się że my, polscy Żydzi, bardzo się dzisiaj różnimy. Część z nas

jest religijna, część nie. Niektórzy są lewicowi, inni prawicowi. My się już zaczynamy

różnić i możemy się zastanowić, co w nas było przekazem rodzinnym, a co nie. Twierdzę

jednak, że poza tożsamością polskiego Żyda nic nas już nie łączy. Mamy różne poglądy;

jedni są stowarzyszeni w żydowskich organizacjach, inni nie. Może uda nam się odkryć,

czy coś w naszym wychowaniu i przekazie rodzinnym było wspólne dla wszystkich. To

coś musiałoby wyróżniać nas spośród rówieśników i wynikać z faktu, że nasi dziadkowie

byli komunistami.

Piotr: Rówieśników katolików, czy rówieśników - dzieci polskich komunistów?

Oczywiście domy polsko-komunistyczne różniły się w zasadniczy sposób od domów

żydowsko-komunistycznych. Pamiętam z czasów, gdy byłem jeszcze dzieckiem,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: