31.Żydzi i komunizm-Rosyjscy Żydzi a komunizm.pdf

Rosyjscy Żydzi a komunizm

Do końca XVIII wieku w Rosji praktycznie nie było Żydów. W granicach Imperium pojawili

się oni wraz z rozbiorami Polski. Krótko po tym, za panowania Aleksandra I, powstał

Komitet Opieki nad Chrześcijanami Izraelickimi, mający na celu sprawowanie pieczy nad

nowymi poddanymi. Polityka państwa wobec Żydów została już wtedy jasno określona:

żadnych przywilejów. Kolejny car, Mikołaj I, stosował ją konsekwentnie, dodając ze

swojej strony coraz to nowe ograniczenia. I tak w 1827 roku wydany zostaje "ukaz o

kantonistach". Jak pisze Melchior Wańkowicz w "De profundis", prawo to miało chronić

sieroty i oddawać je pod opiekę państwa. Jednak w praktyce było to odbieranie dzieci

najniższej kategorii podatników żydowskich. Dzieci były koszarowane i wychowywane na

zwykłych żołnierzy. Równocześnie funkcjonowało prawo nakazujące gminom żydowskim

dostarczanie większych niż chrześcijanie kontyngentów poborowych do wojska.

Żydowska literatura z tego okresu pełna jest opisów kar i prześladowań, jakie spadały na

gminy uchylające się od tego obowiązku.

Żydzi rosyjscy przeszli bardzo wiele. Przesiedlano ich (np. wielki przesiedlenie ludności

żydowskiej z guberni kijowskiej w 1827r.), urządzano akcje ujednolicania ze

społeczeństwem (masowe obcinanie pejsów), zakazywano im wykonywać coraz to nowe

zawody.

Sytuacja uległa poprawie po śmierci Mikołaja I, kiedy to cała Rosja wzięła głęboki oddech

i wkroczyła na drogę liberalnych reform. Nowy car, Aleksander II, zlikwidował "ukaz o

kantonistach", jak również umożliwił Żydom dostęp do oświaty. I wtedy okazało się, że

coś drgnęło w tym odsuniętym na margines narodzie. Setki młodych Żydów podjęło

studia i zaczęło tworzyć wkrótce bardzo liczną grupę inteligencji rosyjskiej żydowskiego

pochodzenia.

W latach 60. XIX wieku, bardzo szybko wytworzyła się warstwa młodych wykształconych

Żydów, którzy pozostawali pod stałym wpływem filozofii zachodnioeuropejskiej.

Oczywiście nie oznacza to, że przedtem nie było w Rosji dobrze wykształconych Żydów.

Był to jednak proces niezwykle trudny, a osób którym udało się osiągnąć wyższe

wykształcenie było na prawdę bardzo niewiele. Natomiast reformy Aleksandra II po raz

pierwszy umożliwiły Żydom dostęp do edukacji na tak szeroka skalę. Po dawnych

ograniczeniach, naturalna koleją rzeczy było zachłyśnięcie się nowymi możliwościami.

Co więcej duża część z tych studentów zaczęła odcinać się od swoich korzeni i religii.

Jak zauważa Wańkowicz: "młodzież żydowska wielka falą napływa do zakładów

naukowych, które się dla niej otwarły. Czernyszewski, Pisariew, Buckle, Darwin, Spencer

zastąpili Tanach, Talmud, Rasziego i tossafotistów, Szulchan Aruch, Zohar, Agady i

midrasze". Do tego dodać należy jeszcze Marksa. Wszystko to przyjmowane było przez

ludzi, którym przez lata udowadniano, że są obywatelami najgorszej kategorii (Żydzi stali

w hierarchii społecznej niżej od chłopów, uwłaszczonych w 1861 roku.). Nowe lektury

utwierdzały ich w poczuciu niesprawiedliwości społecznej i chęci zmian. Równocześnie

widzieli oni, że państwo rosyjskie, pomimo pewnych tendencji liberalnych, nadal

pozostaje antysemickie. W 1872 miał miejsce wielki pogrom w Odessie.

Młodzi Żydzi coraz intensywniej angażowali się w życie społeczne. Wykształciły się w

owym czasie wśród nich dwa nurty, mówiące o wyprowadzeniu Żydów rosyjskich z

zacofania. Niezwykle silna była tendencja syjonistyczna. Jej znaczenie nasiliło się

szczególnie, gdy carem został Aleksander II, a wraz z nim nastał wszechwładny

oberprokuror Pobiedonoscew, będący symbolem terroru. To on właśnie wymyślił sposób

na rozwiązanie kwestii żydowskiej w Rosji, który można zamknąć w powiedzeniu "jedną

trzecią się wyrżnie, jedną trzecią się wypchnie za granicę, a jedną trzecią się ochrzci".

Wobec takiej polityki państwa znaczna część Żydów rosyjskich zaczęła otwarcie

popierać ruch syjonistyczny.

Jednak wielu z tych, którzy zdążyli skończyć już wyższe uczelnie, czuło się związanych z

kulturą rosyjską. Czuli się oni przede wszystkim wolnymi ludżmi, a nie członkami

jakiejkolwiek grupy społecznej. Najczęściej uważali się za Rosjan żydowskiego

pochodzenia. Pochłonięci nowymi lekturami, zafascynowani filozofią zaczęli szukać

takiego porządku społecznego, który gwarantowałby wszystkim godne życie, bez

podziałów i nienawiści.

Byli tacy, którzy postanowili odciąć się od wszystkiego, co mogło kojarzyć się z

zacofaniem. Wańkowicz pisze, że zawarli oni sojusz z gojami przeciwko cadykom. To oni

powołali do życia Związek Oświaty, którego celem było przetłumaczenie na język rosyjski

żydowskich modlitw. Ludzie ci liczyli na to, że drogą całkowitej asymilacji są w stanie

przekonać do siebie Rosjan.

Większość żydowskich intelektualistów była jednak pod silnym wpływem ówczesnej

filozofii zachodniej, a zwłaszcza Karola Marksa. To oni po dziś dzień budzą największe

emocje i to ich oskarża się o stworzenie w Rosji komunizmu, określając mianem

"żydokomuny".

Na samym początku należy zaznaczyć, że fascynacja marksizmem nie była w drugiej

połowie XIX wieku niczym niezwykłym. Wręcz przeciwnie, wywarł on niemały wpływ na

życie umysłowe. Ale w połączeniu z radykalizacją nastrojów wśród ludności żydowskiej,

dał niespodziewany efekt. Jak pisze w książce "Goj patrzy na Żyda" Piotr Kuncewicz

"Żyd-rewolucjonista (...) chciał stworzyć społeczeństwo uniwersalne, zapewniające

równe prawa wszystkim, bez względu na przynależność narodową, która tym samym

była czymś nieistotnym, a tak naprawdę szkodliwym. Komunista przyszłości miał być

tylko i aż człowiekiem, co nie było tylko żydowską obietnicą, ale marzeniem wszystkich

światłych umysłów". Oto pojawiła się możliwość zbudować taki ustrój, w którym nie

ważne będzie, kim się kto urodził. Taka wizja świata, zakładająca całkowite jego

przeobrażenie na drodze rewolucji, wielu żydowskim intelektualistom wydała się szansą

na zamianę dotychczasowej sytuacji Żydów w Rosji. W końcu rewolucja światowa miała

doprowadzić do powstania społeczeństwa wolnych i równych ludzi. Jeśli wyzwoleni mają

zostać wszyscy uciskani, to dotyczy to również Żydów. Wprawdzie większość z

wykształconych rosyjskich Żydów dawno już zerwała z tradycją swoich przodków, ale

uraz z przeszłości pozostał. Człowiek przecież zawsze będzie związany ze

środowiskiem, w którym się wychował, niezależnie od swoich ateistycznych deklaracji.

Marksizm jawił się jako jedyny sposób zwalczenia antysemityzmu. Tak powstał typ Żyda-

rewolucjonisty. Jak pisze Kuncewicz "Żydzi byli rewolucjonistami, bo nie mieli innego

wyjścia, podobnie zwolennikami fermentu byli Polacy i Irlandczycy, bo tylko wymodlona

wojna ludów mogła ich wyzwolić". Jak każdy ruch społeczny, również i ten zaczął się

przeobrażać. Często można mówić wręcz o radykalizacji.

Stopniowo liczba Żydów, popierających komunizm zaczęła się zwiększać. Wielu, na

początku XX wieku, stało się przywódcami ruchu robotniczego. Był to już jednak

indywidualny wybór każdego z nich. Tak samo było już po rewolucji pażdziernikowej.

Kamieniew, Bucharin, Kon, Trocki, to Żydzi, stanowiący ścisłe kierownictwo partii w

Rosji. Byli to ludzie całkowicie oderwani od swoich korzeni. W przypadku Trockiego

można mówić nawet o antysemityzmie.

Właśnie po rewolucji zaczęła się dwoista polityka partii wobec Żydów. Z jednej strony

wydano sławetny dekret, traktujący jako jednakowe przestępstwo antysemityzm i

kontrrewolucję (1919), a z drugiej niszczono wszystko, co było związane z judaizmem.

Bolszewicy prowadzili bowiem wojnę z każdą religią. Szczególnie zasłynął w tej walce

Polak, Feliks Dzierżyński. Bolszewicy żydowskiego pochodzenia robili wszystko by

udowodnić, że są wolni od przesądów swoich przodków. Wielu z nich, tak jak Trocki,

wcale nie przyznawało się do swojego pochodzenia. W latach 20. w ZSRR drastycznie

rozprawiono się z największą socjalistyczną partią żydowską, z Bundem. Nastąpił też

atak na syjonistów. Za popieranie idei syjonistycznych można było trafić na wiele lat do

obozu.

Kariera partyjna bolszewików żydowskiego pochodzenia skończyła się wraz z konfliktem

między Stalinem i Trockim. Stalin uważał ich za sojuszników swojego wroga, więc

postanowił się ich szybko pozbyć. Podobnie postąpił zresztą wobec innych towarzyszy

broni. Uprzedzenie do Żydów pozostało w nim już jednak na stałe. Kolejne wydarzenia,

takie jak masowe represje wobec ludności żydowskiej w 1937 czy proces kremlowskich

lekarzy, pokazują, że przywódca ZSRR traktował ich jak kozły ofiarne, na które zawsze

można zrzucić winę. Dzięki temu zawsze można pokazać społeczeństwu, że w państwie

panuje porządek.

Burzliwa droga, jaką przebyli w Rosji żydowscy intelektualiści, jest niepodobna chyba do

żadnej innej. Pokazuje ona przede wszystkim wielką determinację tych ludzi. Ich sytuacja

w Rosji była szczególnie trudna. Dlatego tak wielu z nich uczepiło się nadziei, jaką dawał

komunizm, wielka fascynacja całego świata. Późniejsza droga, jaką było poparcie

najbardziej radykalnych form, to już indywidualna sprawa każdego człowieka, niezależna

od urodzenia.

W kręgach antysemickich jest to dość kontrowersyjna sprawa. Często szafuje się hasłem

"żydokomuna". Panuje opinia, że to Żydzi wymyślili komunizm i że to oni wprowadzili

terror w Związku Radzieckim. Przyzwolenie na zbrodnie rewolucji dawały jednak

poszczególne osoby, a nie cały naród. Nie ma czegoś takiego jak odpowiedzialność

zbiorowa. Naród żydowski padł tak samo jak inni ofiarą stalinowskich represji. Stalin był z

pochodzenia Gruzinem. Czy jednak powoduje to powszechną niechęć wobec tego

narodu? Dlaczego więc ma się pretensje do wszystkich Żydów, za to że niektórzy

spośród nich wybrali komunizm? Pozostaje to nadal jednym z największych problemów

w walce z antysemityzmem.

Monika Popow

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: