4.Żydzi będzińscy.pdf

Żydzi będzińscy

Żydzi w Będzinie mieszkali od zawsze. Choć najstarsze źródła potwierdzają to dopiero

od 1564 roku, to jednak z całą pewnością można stwierdzić, że osiedlili się tutaj już w

średniowieczu. Mogło się to dziać w roku 1358, kiedy Będzin otrzymał prawa miejskie,

albo w roku 1226, jak podają źródła żydowskie albo nawet już w 1096, kiedy po

wypędzeniu z Pragi grupa Żydów udała się do Polski.

Ta pierwsza grupa szybko musiała się zorganizować w gminę (kahał) aby móc założyć

cmentarz (kirkut) oraz zbudować synagogę i łaźnię (mykwa). Pierwszy cmentarz

żydowski w Będzinie powstał tuż poza murami miejskimi średniowiecznego Będzina i

istniał przez kilkaset lat do drugiej połowy XX wieku. Najstarsza synagoga, wzniesiona

przy ulicy Targowej nieopodal Rynku Rybnego, była jak niemal wszystkie budynki w

mieście drewniana.

Początkowo Żydzi będzińscy zajmowali się głównie handlem, co wiązało się z

przygranicznym położeniem miasta oraz istnieniem komory celnej. Rzemieślnicy

(krawcy, szewcy, czapnicy i inni) wytwarzali swoje wyroby głównie na potrzeby swej

własnej gminy. Przypadki asymilacji czy choćby współpracy z ludnością chrześcijańską

należały do rzadkości, tym bardziej więc znamiennym był fakt kilkukrotnego przyjęcia

Żydów do chrześcijańskiego cechu szewców. W roku 1666 Izrael Samuelowicz z

Będzina był jednym z 22 członków tzw. Sejmu Żydowskiego. Wraz z rozwojem Będzina

w XIX wieku rozpoczął się także gwałtowny wzrost liczebności Żydów, którzy w połowie

tego stulecia stanowili już połowę ludności miasta; odsetek ten z czasem osiągnął około

80%. W Radzie Miejskiej wyłonionej w roku 1917 na 23 radnych Żydami było... 23.

Kiedy w roku 1831 wybuchła epidemia cholery, zaistniała potrzeba nowej nekropolii.

Wtedy właśnie zaczęto chować zmarłych na zachowanym do dziś cmentarzu na

północnym stoku Góry Zamkowej. Z bardziej znamienitych pochowanych tam osób

wspomnieć należy rabina Jakuba Natana, zmarłego w 1834 roku. Wkrótce. W latach

1851-56 u podnóża zamku zbudowano nową, drewnianą synagogę, na miejscu której w

roku 1881 wzniesiono murowaną synagogę, istniejącą do września 1939 roku. Obok

synagogi stała szkoła Bejt Midrasz a nad Czarną Przemszą mykwa.

W okresie międzywojennym Żydzi w znaczmy stopniu nadawali ton całemu miastu.

Przez zasiadanie w Radzie Miejskiej, "swojego" wiceprezydenta, liczne partie polityczne,

stowarzyszenia kulturalne, prasę, kluby sportowe (z których najbardziej znana była

drużyna piłkarska Hakoah) i inne formy społecznej aktywności odcisnęli znaczne piętno

na wizerunku Będzina.

W centrum tłumu rabbi Gur

Rabbi Levin

II wojna światowa przyniosła ze sobą kres istnienia tamtego Będzina. Spalenie synagogi

wraz z modlącymi się Żydami, uliczne egzekucje, utworzenie getta, kolejne fale

deportacji do obozów śmierci i ostateczna likwidacja getta w dniach 1 - 8 sierpnia 1943

roku to ostatnie już, tragiczne kamienie w żydowskim Będzinie.

Wysiedlenie do getta

Z byłych z ponad 30 tyś Żydów - mieszkańców miasta Będzina zaraz po wojnie do

Będzina wróciło niespełna 900 osób, ale także i oni na fali przemian politycznych

kreowanych przez władze PRL-u opuścili swoje rodzinne miasto. Utworzenie w Izraelu

Związku Żydów Zagłębia i przemiany, które dokonały się po 1989 roku pozwoliły na

rozpoczęcie dialogu i wzajemnych wizyt. Pierwsze wizyty inicjowane były przez

nieżyjącego już dr Arie Ben-Tova. W roku 1993 odsłonięto obelisk dla uczczenia spalonej

przez Niemców synagogi oraz modlących się w niej Żydów , a w kościele parafialnym

św. Trójcy wmurowano tablicę pamiątkową poświęconą Sprawiedliwemu Wśród

Narodów Świata księdzu Mieczysławowi Zawadzkiemu, który ratował Żydów w tragiczną

noc z 8 na 9 września 1939 roku.

W latach 90-ych Będzin odwiedził dwukrotnie ks. Kardynał Jean Marie Lustiger, który w

wieku 14 lat zdecydował o przejściu na katolicyzm, a którego korzenie sięgają właśnie

miasta Będzina. W 1999 roku na zaproszenie ówczesnych władz miasta z krótką wizyta

przybył dyrektor sekcji europejskiej komitetu amerykańsko- żydowskiego - rabin Andrew

Baker. Na początku 2002 roku powstało Zagłębiowskie Centrum Kultury Żydowskiej w

którego głównym celem jest przekazywanie wiedzy o historii i kulturze Żydów polskich ,

zagłębiowskich , prowadzenie dialogu polsko - żydowskiego, ochrona żydowskiego

dziedzictwa na terenie zagłębia oraz rozpowszechnianie wiedzy o dwu-narodowości

dawnych mieszkańców zagłębia.

Mirek Starzyński i Szlomo Grauer ( pod tablicą Z. Sztrochlica)

We wrześniu 2003 roku z inicjatywy Muzeum Zagłębia i Instytutu Pamięci Narodowej

zorganizowano sesję p.t.: "Zagłada Żydów Zagłębiowskich", którego efektem jest

niedawno wydana książka pod tym samym tytułem. W tym samy roku po raz pierwszy na

terenie miasta odbyły się I Dni Kultury Żydowskiej.

Poszukiwania śladów przeszłości, rozmowy z byłymi mieszkańcami prowadzone

podczas spotkań w Zagłębiu oraz w Izraelu, przyniosły latem 2004 roku wielkie

wydarzenie jakim było odkrycie Synagogi Mizrachi- cudem ocalałej przez dziesiątki lat.

Dwa miesiące później na terenie Getta w obecności Ambasadora Państwa Izrael -

Davida Pelega, byłych mieszkańców Będzina - więźniów Getta na Kamionce - Warpiu

został odsłonięty Plac Bohaterów Getta Będzińskiego. To kolejne ważne wydarzenie było

zwieńczeniem wieloletnich starań obecnego przewodniczącego Związku Żydów Zagłębia

- Abrahama Greena , Fundacji Jona - Centrum Kultury Żydowskiej oraz wielu osób,

których pamięć o ofiarach getta była zawsze bliska.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: