6.Stary żydowski Kałuszyn.pdf

Stary żydowski Kałuszyn

Pamiętam Kałuszyn z początku XX-go stulecia. W Kałuszynie wtedy nie było ani

trotuarów ani brukowanych dróg. Po każdym deszczu miasto zamieniało się w wielkie

bagnisko, ciężkie do przejścia. Ulice nocą nie były oświetlane, jedyne światło, które

mizernie było widać, odbijało się z okien domów, pochodziło ono ze świec i lamp

naftowych. W mieście nawet nie było studni, a wodę trzeba było nosić z rzeki. Dzieci do

rzeki bały się chodzić, a to dla tego, że starsi opowiadali, iż w starej spalonej szkole, żyli

dzicy ludzie i "Baba Jaga", która łapała małe dzieci. Ludzi bali się także chodzić drogą do

pobliskich miast Siedlec i Węgrowa, ponieważ droga prowadziła przez dwa cmentarze

(stary i nowy), a od złotych liter na nagrobnych tablicach odbijały się ludzkie, straszne

oczy.

Wielka synagoga w Kałuszynie

W Kałuszynie żyła wielka liczba religijnych Żydów. Honorowym miejscem ich spotkań był

dwór rabina Meira Szaloma. W ogrodzie obok dworu rosły jabłka i gruszki, wszyscy

chasydzi rabina zrywali te owoce, jedli je cicho się modląc.

I tak życie Kałuszyna płynęło do I wojny światowej z dużą wiarą na lepsze życie a ludzie

dalej nosili wiadrami na "karamysłach" wodę z rzeki. W późniejszych latach wykopano

jedną studnię w szkolnym dworze, powstała wtedy w mieście nowa profesja - nosiwoda.

W Kałuszynie było dwóch nosiwodów: Zalman i Szlomo. Potem zaczęto wozić wodę na

wozach z beczkami. Aż w końcu znaleziono wodę na starym rynku i wybudowano

studnie, a następnie postawiono pompę. Życie od razu stało się lżejsze.

Ulica Warszawska

W niepodległej Polsce zaczęto brukować drogi oraz główny rynek. Wyasfaltowano także

trotuar od sklepu Jankla do domu Zabielskich. Ten odcinek drogi stał się ulubionym

miejscem spacerów mieszkańców Kałuszyna. W mieście postawiono także gazowe

lampy koło polskiej apteki. Zalman, nosiciel wody, zdejmowali każdego wieczora klosz,

zapalał gaz i stawiał go z powrotem na górę słupa, a dzieci krzyczały: "on ja zapala, on ja

zapala!".

Ogromną nowością w mieście było to, że w kałuszyńskich bożnicach także nocą świeciły

się lampy gazowe.

Żydzi z Kałuszyna w Wojsku Polskim

Miasto zaczęło się rozwijać, budowano fabryczki i warsztaty. Dawid Ruza wybudował w

swoim dworze pierwszy młyn, a Jechezkel Hendel wybudował fabrykę grzebieni.

Wybudowano garbarnie i fabrykę kożuchów. Rozbudowano synagogę. Życie Kałuszyna

zaczęło tętnić a mieszkańcom było lżej i lepiej żyć.

Po II wojnie światowej wszystko się zmieniło nie do poznania.

Nie ma Żydów w moim Kałuszynie, chasydzi, uczniowie rabinów więcej się nie modlą,

bryczki z końmi nie jadą więcej do Mrozy. Z łzami w oczach, ze strony Glinek, patrzyłem

na mój Kałuszyn, na moje miasto.

wspomnienia Iosefa Zisholca

tłumaczenie z jidysz Zvi Kamionka