KJP - Odmiana nazw miejscowych.doc

ODMIANA RODZIMYCH I OBCYCH NAZW MIEJSCOWYCH

NAZWY MIEJSCOWE = nazwy wszelkiego rodzaju obiektów geograficzne (kontynenty, państwa, krainy, regiony, miasta, osady, wsie, gór, rzeki, jeziora, morza, oceany, dzielnice, ulice, place i inne)

Deklinowaniu podlegają tylko te rzeczowniki danej klasy, które można włączyć do polskiego systemu deklinacyjnego (przede wszystkim polskie i spolszczone).

Tradycyjnie deklinujemy tylko nazwy zakończone na –a lub na spółgłoskę (dotyczy głównie nazw w wersji polskiej lub spolonizowanej graficznie i fonetycznie, np. Londyn, nie London). Istnienie polskiej  wersji nazwy obcej nie przesądza o jej deklinowaniu (np. Monachium)

Aby odmienić daną nazwę należy poznać jej rodzaj i liczbę. W ustalaniu ich bierzemy pod uwagę postać graficzną nazwy, tradycję jej odmiany oraz obecny zwyczaj lokalny.

Kryterium budowy jest często zawodne, np.: Bydgoszcz, Choroszcz -> rodzaj żeński (D. Bydgoszczy, Choroszczy) ale Małogoszcz -> rodzaj męski (D. Małogoszcza); Nieśwież -> rodzaj męski                (D. Nieświeża) ale Trzebież -> rodzaj żeński (D. Trzebieży)

Ostrów może być męski (Ostrów Wielkopolski) lub żeński (Ostrów Mazowiecka)

Miedzyzdroje, Końskie -> liczba mnoga (D. Międzyzdroi, Końskich) ale Zakopane à liczba pojedyncza (D. Zakopanego)

ODMIANA RZECZOWNIKOWA

Większość polskich i obcych nazw ma odmianę rzeczownikową!

Nazwy rzeczownikowe w liczbie pojedynczej:

-          zakończone na –a –  najczęściej żeńskie

-          na spółgłoskę – najczęściej męskie

-          na –e, -o - najczęściej nijakie

1.      Zakończenie na fonetyczną spółgłoskę – odmiana rzeczownikowa męska. Wybór modelu twardotematowego (z Msc zakończonym na –‘e) lub miękkotematowego (z Msc zakończonym na -u) podlega podobnym kryteriom jak w odmianie nazw osobowych, z tym, że !!!miękkotematowo odmienia się większość nazw zakończonych na –m i –w (Bytom, Chocim, Radom, Gocław, Innowrocław)!!!

2.      Zakończone na –a (poza strukturami przymiotnikowymi) – jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (Alaska, Belgia Cedynia, Zambia, Madera, Mongolia). Ten sam wzorzec odn\miany mają teżniektóre nazwy zakończone na spółgłoskę moiękką lub stwardniałą (Gać, Bydgoszcz, Chocież, Radość, Trzebież, Żmudź) oraz twardą (Gołdap !!! Kołbiel, Panew, Supraśl !!!)

3.      Zakończone na –o, -e – odmiana rzeczownikowa nijaka, (Braniewo, Busko, Gniezno, Jerycho, Sródmieście, Zawiercie)

Wybór końcówki dopełniacza  w nazwach męskich (-a/-u)

TEORETYCZNIE końcówkę –a przyjmują polskie nazwy niezłożone (D. Baranowa, Czerska, Dęblina, Gdańska, Głuchowa, Łowicza, Myszyńca, Pasłęka, Tarczyna, !!! Tarnobrzega !!!), a końcówkę –u obce   (D. Belgradu , Bostonu, Kairu, Madrytu, Tutynu, Narviku).

Jednocześnie,: D. Ełku, Łasku, Piszu, Sopotu, a D. Berlina, Dublina, Lipska, Paryża, Wiednia.

Końcówka –u w nazwach polskich może być częściowo tłumaczona tendencją wyrównawczą do nazw pospolitych np. Brzeg - Brzegu.

Można też tłumaczyć że –a mają nazwy obce bardziej spolszczone

Wybór końcówki dopełniacza  w nazwach żeńskich (-y/-i/-ii)

-          Jeżeli temat ma w wygłosie spółgłoskę twardą (oprócz –k, -g, -l) – końcówka –y (np. D. Bzury, Alabamy, Rossy, Samary, Gandawy, Komańczy, Drwęcy)

-          Jeżeli temat kończy się na spółgłoskę miękką lub na –k, -g, -l – końcówka –i (np. Gdyni, Mekki, Ładogi, Dukli, Bogatyni, Chyloni, Jastarni, Rumi)

-          Obce nazwy miękkotematowe – końcówka -ii (np. Danii, Holandii, Japonii, Kenii, Libii, Tanzanii)

-          Nazwy żeńskie zakończone na –ea, -ua, -eja, -oja mają końcówkę –i (!!! nie –ji !!!) (np. Genua –Genui, Zawoja - Zawoi)

Nazwy rzeczownikowe w liczbie mnogiej:

Gdy rzeczownik jest w liczbie mnogiej rozpoznanie rodzaju najczęściej nie jest możliwe

Nazwy niezłożone odmieniają się według modelu odmiany niemęskoosobowej

Wybór końcówki dopełniacza między –ów a formą bezkońcówkową

Np.

-ÓW – D. Apeninów, Bałkanów, Beskidów, Falklandów, Kresów, Kurpiów (dop .Kurpi), Makoszów, Niderlandów, rodopów, Wogezów,

POSTAĆ BEZKOŃCÓWKOWA – D. Aten, Bełdan, Chęcin, Cyklad, czech, Gliwic, Jezioran, Łabęd, Łagiewnik, Młocin, Niemiec, Niepołomic, Piekar, Ponar, Prus, Racławic, Suwałk, Syrakuz, Tuhanowicz.

POSATĆ BEZOKOLICZNIKOWA Z –E RUCHOMYM – Laski - Lasek, Siedlce - Siedlec, Lipce – Lipiec, Powązki – Powązek, Strzelce – Strzelec. 

-          pasma górskie na ogół w dopełniaczu mają końcówkę –ów (Andów, Apeninów, Sudetów, wyjątek – Tatr, Bieszczad/Bieszczadów - alternatywnie )

-          Nazwy zakończone na -owy takie jak Charzykowy, Lichonowy, Rydułtowy , Makoszowy mają liczbę mnogą i odmianę rzeczownikową, tak jak np. KROWY (wyjątek – Kasprowy – nazwa szczytu, liczba poj, odmiana przymiotnikowa)

Np.

ODMIANA PRZYMIOTNIKOWA

Nazwy, których forma jest tożsama z przymiotnikami lub bardzo je przypomina deklinujemy jak przymiotniki:

-          zakończone na –y (Kasprowy) – jak przymiotniki rodzaju męskiego

-          zakończone na –a (Biała, Czarna, Jodłowa, Mokra, Sucha – !!! WYJĄTKI – Jabłonna, Częstochowa, Jeziorna, Włoszczowa, Wschowa !!! -  odmieniana jak rzeczownik rodzaju żeńskiego) – jak przymiotniki rodzaju żeńskiego

-          zakończone na –e (Chyżne, Głębokie, Jedwabne, Krasne, Równe, Zakopane) – jak przymiotniki rodzaju nijakiego (!BEZ ALTERNACJI E:Y W MIEJSCOWNIKU!) 

Np.:

!!! Postać miejscownika bez alternacji (z –em) NIE występuje w przypadku, gdy przymiotnik pełni tylko funkcję określającą w nazwie, np. województwo poznańskie – w województwie poznańskim, ale już Poznańskie – w Poznańskiem. !!!

W odmianie nazw typu Wysokie Mazowieckie obydwa człony są traktowane jako samodzielne –  w Wysokiem Mazowieckiem

NAZWY ZŁOŻONE

1. Composita (złożenia) z interfiksem –o-/ -i-/ -y-, (np. Białograd, Białoruś, Czarnolas, Długosidło, Kołobrzeg, Krasnodar, Łysogóry, Międzychód, Międzyrzecz, Międzyzdroje,  Tarnobrzeg, Wołgograd) – odmieniają się jak nazwy niezłożone, tzn. deklinacji podlega tylko drugi człon – D.  Długosidła, !Międzyzdrojów!, !Tarnobrzega!, Łysogór, Tarnopola, Nowolipek)

2. Zrosty (np., Jasnepole, Białagóra, Krasnystaw, Rzeczpospolita, Białystok) – deklinowane są obydwa człony, np. Jasnegopola, Białejgóry, Krasnegostawu, Białegostoku, Rzeczypospolitej.

!!! WYJĄTEK:...