Filozofia a literatura.docx

17 Filozofia a literatura

Najważniejszym dziełem w dorobku filozoficznym Schopenhauera jest traktat z 1819 roku Świat jako wola i wyobrażenie. Reszta jego dzieł jest tylko uzupełnieniem wspomnianej wcześniej pracy. 
 

fenomenalizm - wszystko co widzimy jest wytworem naszego umysłu, który nie kopiuje rzeczy, a zabarwia je własną naturą, nikt z nas nie poznaje prawdziwego świata, lecz zjawiska.
metafizyka woluntarystyczna - ludzka świadomość istnienia to wola czyli klucz do poznania prawdy o naturze rzeczy, w tym także człowieka.

pesymistyczny pogląd na świat - wola, która nami kieruje jest irracjonalna, bezrozumna, wciąż borykamy się z poczuciem niezaspokojenia, niezadowolenia. Życie człowieka to tak naprawdę męką, stała pogoń za zaspakajaniem potrzeb.

Fryderyk Nietzsche (1844-1900) w dwudziestoletnim okresie swojej twórczości napisał dwa wielkie dzieła, były to jego pierwsze prace. Pozostałe książki jego autorstwa to zbiory aforyzmów, co doskonale odzwierciedlało naturę jego umysłu – był mistrzem w tworzeniu krótkich myśli, lecz nie potrafił ich połączyć w jeden wielki system filozoficzny. Było to również spowodowane chorobą Nietzschego, która uniemożliwiała mu dłuższe skupienie się. 

W jego twórczości można wyróżnić trzy zasadnicze okresy. Pierwszy nazywany jest kultem sztuki. Wtedy to był on pod wielkim wpływem muzyki Wagnera. Napisał wówczas Narodziny tragedii z 1869 roku oraz Niewczesne rozważania w 1872 roku.

Drugi okres nazywany jest dziś kultem nauki. Największy wpływ na filozofia miała wówczas teoria Darwina. Napisał on wtedy Ludzkie, arcyludzkie w 1878 roku, Jutrzenka w 1881 roku i Wiedza radosna w 1882 roku.

Trzeci okres to kult życia, siły i indywidualności. Z tego okresu pochodzą dzieła: Tako rzecze Zaratustra w 1884 roku, Poza dobrem i złem w 1886 roku oraz Z genealogii moralności 1887 roku. Już po śmierci filozofa ukazało się jeszcze jedno jego dzieło – Ecce homo w 1908 roku.

Relatywistyczna teoria poznania - przekonanie, iż wszystkie czynności ludzkie, w tym poznanie, są uwarunkowane potrzebami życiowymi. Nietzsche był przekonany, że odbierając rzeczywistość zawsze ją fałszujemy.

Relatywistyczna teoria wartości - nasze oceny są subiektywne i uwarunkowane biologicznie. Nie istnieje coś takiego jak moralność obiektywna. Każdy z nas pod tym względem jest zupełnie inny, każdy z nas ma taką moralność, jaką ma naturę. Różnice między ludźmi to różnice ich natur.

Krytyka moralności współczesnej -  1) założenie równości: wszyscy są równi, mają równe prawa i obowiązki.2) Założenie wolności: każdy powinien być wolny, byle nie stawał na drodze wolności innych. 3) Założenie wartości moralnej wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest ją uzasadniać, wskazując, że jest potrzebna do życia czy zdrowia – nie jest bowiem środkiem, lecz celem ostatecznym. 

Przewartościowanie wszystkich wartości odnosi się do wartości tzw. moralności niewolników. Nietzsche stworzył system założeń i wartości opozycyjny wobec tych, typowych dla moralności współczesnej. Za podstawowe założenia uważał wartość życia, siłę i nierówność. 

Dwie zasadnicze postawy ludzkie – apollińską i dionizyjską. Ta pierwsza ceni to, co jasne, przejrzyste, opanowane, zrównoważone, zamknięte, doskonałe, harmonijne. Ta druga za najlepsze uważa pełnię życia, płodność, jego pęd, dynamikę, burzenie harmonii.

Bergson wydał zasadnicze cztery dzieła: Donnes immediates de la consiecnce (1889), Matiere et memoire (1896), L’evolution creatrice (1907), Les deux sources de la religion et de morale(1932).

Krytyka intelektu - sprzeciw zarówno nauce, jak i wiedzy potocznej, ponieważ obie mają podobne podstawy i naturę, obydwie są dziełem intelektu, który nie jest bezinteresowny, a jako taki nie może być obiektywny. Dlatego też nasz rozum nie poznaje rzeczy, ale je zniekształca, fałszuje. 
Opieranie się na intuicji – to przeciwieństwo intelektu oraz sposób na poznanie prawdy pierwotnej. To rodzaj instynktu, a ponieważ jest ona wytworem naszego organizmu, czyli przyrody, możemy całkowicie jej zaufać i się na nią zdać.
Natura rzeczywistości - rzeczywistość jest zupełnie inna od tej, postrzeganej przez intelekt. Nie jest ona harmonijna, uporządkowana, schematyczna i zautomatyzowana.

Odkrywca jaźni głębokiej - podobnie jak właśnie jaźń, przyroda ulega nieustającej ewolucji. Czynnikiem spowalniającym ten rozwój jest natomiast bezwładna materia. Wynika z tego, że mechanizmy nie są skutkiem postępu, lecz właśnie spowalniania pędu życiowego. 

1.       Schopenhaueryzm (Artur Schopenhauer) niemiecki filozof. Jego filozofia była szczególnie interesująca dla ludzi końca wieku.  Filozofia pesymizmu, życie jest pasmem cierpień, gdyż ludzie dążą do osiągnięcia szczęścia, ale nie udaje im się to; ludzkie życie jest pozbawione celu; zakończeniem egzystencji jest śmierć, która jednocześnie wybawia człowieka od trudów życia; można próbować przełamać poczucie bezsensu przy pomocy

·         sztuki (daje możliwość wyciszenia i kontemplacji),

·         nirwany (wyzbycie się wszystkich namiętności i zanurzenie w zobojętnieniu),

·         wzbudzeniu w sobie współczucia dla innych, empatia, altruizm

Schopenhaueryzm możemy znaleźć w:

a)      Kazimierz Przerwa-Tetmajer – Szczególnie oddziaływanie tej filozofii możemy odnaleźć w nurcie dekadenckim poety tzn. w wierszach: Nie wierzę w nic, Koniec wieku XIX, Hymn do Nirwany, O przyjdź! Wiersze te są przepełnione kryzysem, pesymizmem i przekonaniem o upadku cywilizacji i świata. W utworze Nie wierzę w nic podmiot liryczny sprzeciwia się wszelkim formom aktywności, odrzuca dawne ideały i wartości. Nie pozostaje mu żadna wiara poza pragnieniem Nirwany. Utwór Koniec wieku XIX to próba aktywizacji współczesnego człowieka, ale nie jest w stanie tego zrobić, bo wszystkie wartości zdezaktualizowały się. Świat znajduje się w stanie chaosu. Hymn do Nirwany to błaganie Nirwany o uwolnienie go od rozpaczy i poczucie ukojenia. Jedynym bóstwem do jakiego warto się zwrócić jest Nirwana, niebyt. Również w nurcie erotycznym czyli lirykach miłosnych (Ja, kiedy usta, Lubię, kiedy kobieta)Tetmajer nawiązuje do Schopenhaueryzmu, gdyż operuje erotyką, daje upust swoim żądzom, a przecież filozofia Schopenhauera zakładała, że popęd seksualny jest to główny element życia człowieka. Miłosna ekstaza również pozwala się oderwać od rzeczywistości.

b)      Jan Kasprowicz - Dies irae (hymn) - kryzys dotychczasowych wartości, obraz świata, który chyli się ku upadkowi, katastrofizm, odwrócenie się Boga od ludzi i brak zaufania do Niego. Krzak dzikiej róży - dekadencki sens wiersza, krzak dzikiej róży i próchniejąca limba jako symbole młodości i przemijania, witalności i bierności, róża - jako typowa dekadentka - odczuwa lęki egzystencjalne, szuka schronienia wśród stabilnych skał, aby uciec od strachu i samotności.

2.       Nietzscheanizm (Friedrich Nietzsche) – niemiecki myśliciel. Główne dzieła to: Wiedza radosna, Poza dobrem i złem. Nietzsche był wrogiem demokracji i krytykiem moralności chrześcijańskiej, która jego zdaniem była dziełem ludzi słabych, niewolników. Zgodnie z jego koncepcją, wybitną „indywidualność”, „nadczłowiek”, może odrzucić powszechnie obowiązujące moralne zakazy i nakazy, których istnienie hamuje jego rozwój. Ma prawo działać „poza dobrem i złem” oraz tworzyć własną moralność. Nadczłowiek Nietzschego był przede wszystkim silny duchowo, bezkompromisowy i władczy wobec innych i wobec siebie, dlatego filozof sprzeciwiał się idei dekadentyzmu jako propagującego słabość i zniechęcenie. Dla Nietzschego najważniejszy był kult życia i siły umysłu. Człowiek współczesny był dla niego formą przejściową w ewolucji ku nadczłowiekowi – celowi ostatecznemu, istocie doskonałej: mędrcowi, twórcy i bohaterowi jednocześnie. Filozofia głosząca kult silnej jednostki ludzkiej, konieczność doskonalenia swego charakteru i kondycji fizycznej; według Nietzschego ludzie dzielą się na panów i niewolników; zgodnie z założeniami tej filozofii wszelkie uczucia litości i altruizmu są niepotrzebne. Nietzscheanizm możemy odnaleźć:

a)      Leopold Staff – Najbardziej widać to w debiutanckim tomie poety pt. Sny o potędze, gdzie mamy taki wiersz jak Kowal. W utworze tym jak i w całym tomiku mamy nawiązanie do człowieka odpowiedzialnego za swój los, człowieka, który wykuwa siebie tzn. swoje wartości, jest silny mocny, niezwyciężony czyli jest nadczłowiekiem. Czego jednak Staff nie uznawał w filozofii Nietzschego to pogardy dla religii chrześcijańskiej.

3.       Bergsonizm (Henri Bergson) francuski filozof. Głosił on, że poznanie świata dokonuje się za pomocą intuicji, a nie rozumu. Intuicję filozof uważał za rodzaj poznawania instynktownego, które otwiera nam drogę do prawdy. Wg Bergsona świat znajduje się w ciągłym rozwoju; co jest charakterystyczne dla wszystkich żywych organizmów. Ponadto filozof zakładał, że człowiek, który kieruje się własną moralnością jest wolny, gdyż nie poddaje się moralności społecznej. Religia jest dla niego lekarstwem na lęk przed śmiercią. Bergsonizm jest to więc optymistyczna filozofia szczególnie bliska romantykom. Wierzył on też, że w każdym człowieku drzemie elan vitale - siła, która warunkuje jego stały rozwój i kieruje jego działaniami. Begsonizm możemy znaleźć w:

a)      Bolesław Leśmian – Przemiany, zintegrowanie człowieka i przyrody, natura jako główna siła sprawcza, a nie jedynie tło. Zmory wiosenne - człowiek jako integralna część natury czuje się przytłoczony jej siłą, ale nie może się od niej uwolnić.