NERWICA
Objawy zaburzeń nerwicowych są bardzo zróżnicowane. Być może zdarza Ci się przeżywać czasem lęk, smutek, silne rozdrażnienie lub zmęczenie bez powodu, utratę sił witalnych, problemy z koncentracją, zmniejszoną efektywność w pracy albo też odczuwasz niczym nieuzasadnione dolegliwości fizyczne: ból głowy, drżenie rąk, nadmierną potliwość, nagłe skurcze mięśni, bóle żołądka, problemy ze snem. Takie objawy towarzyszą każdemu w ważnych sytuacjach życiowych: ślub, rozwód, pojawienie się w rodzinie dziecka, utrat bliskiej osoby. Takie objawy mogą też towarzyszyć okresowi dojrzewania czy pokwitania. Czasem też są efektem zwykłego przemęczenia - nadmiar pracy, obowiązków trudnych do pogodzenia, działanie w warunkach dużego ryzyka i dużej odpowiedzialności. Jeśli jest to stan krótkotrwały, nie ma w nim niczego szczególnego - należy Ci się trochę odpoczynku, relaksu. Twoja psychika ma duże możliwości radzenia sobie z problemami. Jednak jeśli zauważasz, że problemy takie trwają zbyt długo, zamiast ustępować nasilają się i zaczynają negatywnie wpływać na Twoje życie, być może masz nerwicę.
Zaburzenia nerwicowe są plagą naszych czasów. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że coraz częściej żyjemy w warunkach, które sprzyjają ich rozwojowi: napięcie wynikające z trudnych warunków życiowych, konieczność pracy w pośpiechu i pod silną presją szefa lub klienta, zmiany kulturowe, do których nie zawsze umiemy się przystosować, konieczność dokonywania ważnych wyborów, na których zawsze coś tracimy. Nerwica jest chorobą cywilizacyjną także dlatego, że wielu ludzi nie chce podejmuje żadnych prób walki z nią. Dlaczego? Czasem potrafi działać na odruchy obronne naszej psychiki. Nerwica (podobnie jak depresja) niekiedy zmienia nasz stosunek do świata każąc nam postrzegać go jako źródło cierpień i bólu. Skłania nas do kwitowania naszych problemów stwierdzeniem: \"takie jest życie\". Jeśli już potraktujesz swoje problemy jako stan normalny, szanse, że poradzisz sobie z nimi są bliskie zeru. Nawet, jeśli Twoje kłopoty nie są jeszcze nerwicą, zbagatelizowanie ich może szybko Cię do niej doprowadzić.
NAJCZĘSTRZE ODMIANY:
Nerwica lękowa
- podstawowym objawem jest lęk. Nie należy go utożsamiać ze strachem. Strach jest reakcją na wyraźne zagrożenie. Lęk jest znacznie bardziej nieokreślony. Człowiek cierpiący z powody zaburzeń lękowych boi się, ale często nie wie czego. Lęk ten może mieć charakter napadowy - przychodzi nagle i po pewnym (zwykle niezbyt długim) czasie znika, często jest to lęk bardzo silny, lub uogólniony - nie jest bardzo silny, ale za to trwa długo, niekiedy nie ustaje tylko w wyjątkowych sytuacjach. Lękowi napadowemu mogą towarzyszyć objawy paniki, np. w fobii. Lęk uogólniony może polegać na ciągłym poczuciu zagrożenia, którego źródło może być nieokreślone lub określone, ale często poczucie zagrożenia jest niczym nieuzasadnione. Lęk może także przybierać formę nieustannego niepokoju. Stanu, w którym ciągle masz poczucie, że coś jest nie tak, coś jest nie w porządku, ale nie pamiętasz, co.Psychika próbuje racjonalizować swoje lęki \"dorabiając do nich ideologię\". Wielu ludziom po każdym wyjściu z domu brak jest pewności, czy zamknęli drzwi, czy zakręcili gaz lub wyłączyli żelazko. Niekiedy, gdy niepokój jest naprawdę silny, wracają, aby koniecznie to sprawdzić, przez co spóźniają się do pracy, szkoły itp. Czasem niepokój objawia się niepewnością o jakość wykonanej pracy. Najczęściej kończy się to nadmiernym perfekcjonizmem, pracoholizmem, itp. Inne typowe objawy tego rodzaju nerwicy to podwyższona aktywność układu wegetatywnego: silne pocenie się, biegunki, bóle skurczowe żołądka, kołatanie serca, podwyższone napięcie mięśniowe.
Nerwica depresyjna
(dystymiczna) to przede wszystkim dojmujące uczucie smutku, niezadowolenia i ciągły pesymizm oraz brak wiary we własne możliwości. Dolegliwościom tym towarzyszy też nieustanne niezadowolenie ze wszystkiego, rozdrażnienie, spadek masy ciała. Częste są też problemy ze snem.
Nerwica psychasteniczna
(neurastenia, psychastenia) to głównie szybka męczliwość. Jeśli zauważasz, że czujesz się wyczerpany po drobnych czynnościach, które takiego zmęczenia nie powinny powodować, jeśli jesteś wykończony po niezbyt uciążliwej pracy umysłowej, masz trudności z koncentracją, bóle mięśni (często bóle charakterystyczne dla zmęczenia), być może cierpisz właśnie na neurastenię. Czasem dochodzą do tego drażliwość, problemy ze snem, niestrawność, ciągłe niezadowolenie, obniżenie nastroju.
Nerwica natręctw
objawia się przede wszystkim uporczywie powracającymi myślami, wyobrażeniami, wspomnieniami lub czynnościami. Najczęściej występuje pod dwiema odrębnymi postaciami: z przewagą natrętnych myśli oraz z przewagą natrętnych czynności. Myśli natrętne mogą dotyczyć czegokolwiek. Najczęściej przypominają się różne drobne gafy, nieporozumienia, obawy, choć nie są one tej wagi, która uzasadniałaby nieustanne myślenie o nich. Najczęstsze czynności natrętne to nadmiernie częste mycie rąk i inne czynności higieniczne, które choć same w sobie uzasadnione są wykonywane wielokrotnie częściej, niż powinny. Mycie rąk co 5 min. lub ponowne mycie talerzy, choć przed chwilą zostały skutecznie wymyte.
Nerwica histeryczna
charakteryzuje się ucieczką w chorobę somatyczną. Jest to sytuacja, w której pomimo braku jakichkolwiek przyczyn somatycznych występują objawy chorób. Najczęściej spotyka się psychogenne bóle głowy i żołądka. Niekiedy występują objawy sugerujące chorobę wrzodową żołądka lub dwunastnicy, chorobę serca, chorobę neurologiczną. Po wykonaniu serii badań okazuje się, że żadna z tych chorób nie występuje, jednak objawy są wyraźne. Człowiek chory niczego nie udaje i nie jest w stanie samodzielnie zapanować nad objawami, które pomimo braku fizjologicznych przyczyn faktycznie występują - nie są udawane. Zaburzenia nerwicowe mogą przybierać różne inne formy. Nawet pobieżne opisanie wszystkich z pewnością wymagałoby grubej książki .
PRZYCZYNY
Najkrócej rzecz ujmując przyczyną nerwicy jest wewnątrzpsychiczny konflikt emocjonalny pomiędzy dwiema wykluczającymi się tendencjami.Oczywiście konflikt emocji może występować w wielu różnych sytuacjach, które nie ograniczają się do pracy zawodowej. Dlaczego te same przyczyny prowadzą do trak różnych objawów? Nie wiadomo. Z pewnością jest to uzależnione od indywidualnych właściwości psychicznych. Przyczyną powstawania objawów jest też wychowanie, które nie zawsze kształtuje w nas odporność na stres i sam nadmiar sytuacji stresowych związanych z naszym życiem. Kłopotem mogą też być nadmierne, wykluczające się wymagania otoczenia. Nie należy jednak odnosić wrażenia, że przyczyny nerwicy tkwią poza nami. To prawda, że w środowisku wielu ludzi tkwi wiele czynników ryzyka, jednak istotą nerwicy jest nasza nieumiejętność radzenia sobie z nimi oraz brak tzw. higieny psychicznej, którą bardzo często zaniedbujemy licząc na to, że poradzimy sobie z jeszcze większym obciążeniem. Jeśli nie znajdujesz czasu na codzienny relaks, nie licz na to, że długo uda Ci się zachować pełnię kondycji psychicznej. Jeśli wydaje Ci się, że może pracować 14 godzin na dobę, żeby zarobić więcej, musisz liczyć się, że szybko Twoja praca stanie się mniej efektywna i przyniesie takie same efekty, jak ośmiogodzinna praca człowieka dobrze wypoczętego.
Nerwica choroba XXI wieku
Nerwica jest choroba XXI wieku tak? czy tez nie jest? aby odpowiedzieć na to pytanie należy bliżej przyjrzeć się samemu pojęciu nerwica. Oznacza ono grupę stosunkowo łagodnych zaburzeń osobowości u których podłoża leży lęk i niepokój. Najkrócej mówiąc, jest chorobą emocji. Polega na wewnątrz psychicznym konflikcie między naszymi świadomymi a nieświadomymi tendencjami. Nerwica nie ma nic wspólnego z organiczną strukturą i stanem nerwów człowieka w sensie anatomicznym i fizjologicznym. Nie jest uwarunkowana jakimikolwiek patologicznymi zmianami mózgu czy nerwów, lecz raczej nieświadomymi konfliktami psychicznymi, nad którymi nie panujemy. Tylko w Polsce osoby chore na nerwice szacuje się na 20-25% ogółu ludności. W większości przypadków osobnicy z nerwicą nie zgłaszają się po poradę psychiatryczną i zachowują pełną samodzielność życiową. Przyczyny nerwicy są zdeterminowane warunkami wychowania w rodzinie. Wysoki poziom lęku obserwowany w danej chorobie jest w większości przypadków wynikiem nadmiernie silnej zależności i obawy odrzucenia.
Każdy z nas w sytuacjach trudnych przeżywa czasem lęk, smutek, napięcie, albo też odczuwa różne dolegliwości fizyczne: bóle głowy, drżenie ciała, skurcze mięśni itd., które nie są związane z żadną chorobą cielesną. Zjawiska takie towarzyszą szczególnie przełomowym okresom lub sytuacjom w życiu człowieka. Mogą to być okresy związane z rozwojem biologicznym, np. dojrzewaniem czy pokwitaniem, ale również szczególne sytuacje życiowe: zawarcie małżeństwa, rozwód, urodzenie dziecka, utrata bliskiej osoby czy ważnej posady. W takich przypadkach wspomniane objawy są wynikiem naszej reakcji na stres i na ogół przemijają bez leczenia wraz z ustąpieniem przyczyn.
Jeżeli natomiast utrzymują się dłużej, a nawet nasilają mimo ustąpienia sytuacji stresowej i braku zewnętrznych, "obiektywnych" czynników mogących je powodować, mówimy o zaburzeniach nerwicowych.
Nerwica jest poważną dolegliwością o wielorakich skutkach zarówno dla tego, kogo dotyka, jak też dla jego otoczenia. Nie należy cierpień osoby dotkniętej nerwicą mylić z okresowymi trudnościami psychicznymi i bagatelizować czy też ośmieszać wypowiedziami typu: "wszyscy dziś mają nerwicę" lub "ze mną nie wyprawiano tyle ceregieli, mimo że też to przechodziłem", "weź się w garść, nie roztkliwiaj się nad sobą".
Trudności klasyfikacyjne wynikają z dużej różnorodności objawów nerwicowych i ich indywidualności, mianowicie każdy człowiek demonstruje inny szereg objawów. Większość objawów, takich jak: lęk przygnębienie, zaburzenia wegetatywne, spostrzegane są w przebiegu prawie każdej nerwicy. Występują oczywiście znaczne różnice w nasileniu poszczególnych objawów, a niektóre z nich rysują się szczególnie wyraźnie, co stwarza podstawy podziału nerwic na różne postacie. Chciałabym pokrótce opisać niektóre postacie nerwicy:
I. NEURASTENIA
· należy do nerwic występujących stosunkowo często. Do jej charakterystycznych objawów należą: drażliwość oraz szybkie wyczerpywanie się.
· wyróżnia się 2 postacie neurastenii: hiperstenię i hipostenię.
Różne urazy psychiczne mogą być przyczyną neurastenii, jednak względnie często są to sytuacje konfliktowe lub inne sytuacje trudne, coraz to nowe, wymagające szybkiego działania, często podejmowania odpowiedzialnych decyzji, ponoszenia ryzyka - a więc wyzwalające wielokrotnie stany emocjonalnego napięcia. W postaci hiperstenicznej pobudliwość jest wyraźnie wzmożona. Chory wytwarza wokół siebie atmosferę nerwowego pośpiechu i napięcia dezorganizującego pracę. W postaci hipostenicznej dominuje znużenie. Chorego męczy niemal wszystko, czuje się zmęczony już rano, jeszcze przed podjęciem jakiejkolwiek pracy.
II. HISTERIA
Urazy psychiczne będące czynnikami etiologicznymi w tej nerwicy stosunkowo często noszą cechy sytuacji trudnych, których człowiek nie potrafi uniknąć, rozwiązać ani im się przeciwstawić, bądź są to silne urazy psychiczne w postaci nagłego i bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Obraz kliniczny histerii charakteryzuje się znaczną różnorodnością i zmiennością objawów. Należą do nich m.in. porażenia kończyn, znieczulenia skórne, bóle o zmiennym umiejscowieniu lub przeciwnie ściśle zlokalizowane np. obejmujące szczyt głowy (gwoźdź histeryczny), drżenie i skurcze mięśni. W części przypadków pojawia się bezgłos histeryczny z zupełną utratą mowy lub chory mówi jedynie szeptem. Napady histeryczne, zwłaszcza duże, należą do szczególnie charakterystycznych zaburzeń, aczkolwiek występują obecnie dość rzadko. Wymienione objawy a zwłaszcza porażenia, znieczulenia, ślepota, bezgłos zaliczone bywają za Z. Freudem, do objawów konwersyjnych, co oznacza "przeobrażenie" czynnika emocjonalnego w objaw somatyczny. U chorych na histerię pojawiają się niekiedy zaburzenia świadomości, tj. przede wszystkim histeryczne zespoły pomroczne przebiegające z dezorientacją, zaburzeniami wegetatywnymi, z lękiem lub nastrojem podwyższonym i życzeniowym zniekształceniem obrazu rzeczywistości. Mimo pewnego podobieństwa do symulacji objawów histerii uwarunkowane są mechanizmem, którym chory kieruje bezwiednie i w takim właśnie znaczeniu mówi się o "ucieczce w chorobę". Ucieczka ta nie polega na zamierzonym wchodzeniu w rolę pacjenta dla odniesienia wtórnych korzyści, lecz wyraża spełnienie motywacji nieuświadomionej lub uświadomionej niejasno.
Nerwica z natręctwami zwana też nerwicą anankastyczną, gdyż wskazuje na element przymusu charakterystyczny dla natręctw. Nerwica z natręctwami rozwija się zwykle powoli. Natręctwa stopniowo nasilają się, występują częściej, utrudniając coraz bardziej lub wręcz uniemożliwiając wykonywanie zajęć zawodowych, domowych, kontaktowanie się z ludźmi. Niektórzy chorzy doznają natręctw różnego rodzaju, ale zwykle zbliżonej treści. Są to np. myśli natrętne dotyczące chorób zakaźnych. Natręctwa niejednokrotnie łączą się z fobią, np. natręctwo mycia rąk łączy się zwykle z lękiem przed bakteriami. Dlatego też niektórzy nie wyodrębniają nerwicy z natręctwami oraz nerwicy lękowej, traktując fobie jako postać natręctw. Czasem chorzy przejawiają tendencję do długotrwałego, nużącego analizowania wydarzeń, w tym również drobnych, które w ich odczuciu urastają do złożonych problemów. Myśl stale wraca do tych spraw i chory ponawia próby rozważenia ich raz jeszcze. Ten sposób myślenia uważa się za charakterystyczny dla nerwicy psychastenicznej, stanowiącej odmianę nerwicy z natręctwami.
III. NERWICA LĘKOWA
Lęk występuje u prawie każdego człowieka chorego na nerwicę, ale w przypadku nerwicy lękowej stanowi objaw dominujący. Osoby zapadające na nerwicę lękową wykazują dość często cechy usposabiające do nerwicowych reakcji lękowych. Można do nich zaliczyć: brak pewności siebie, oczekiwanie niepowodzeń, skłonność do przeżywania z niepokojem i napięciem mających nastąpić wydarzeń, nadmierną wrażliwość na opinię innych, niedocenianie swoich możliwości. Przyczyną nerwicy lękowej są sytuacje bezpośredniego zagrożenia, a także długotrwale utrzymujące się sytuacje urazowe o cechach konfliktu lub frustracji. W przypadku sytuacji bezpośredniego zagrożenia uraz psychiczny, doznany np. w warunkach frontowych, wyzwala gwałtowne przerażenie z silnym odczynem wegetatywnym i nieraz z przymgleniem świadomości. Po ustąpieniu ostrej reakcji pojawiają się napady lęku, zwykle o stopniowo malejącym nasileniu, w okolicznościach przypominających pierwotną sytuację urazową. Długotrwałe sytuacje urazowe prowadzić mogą do rozwinięcia się innej postaci nerwicy lękowej, której objawem są fobie. Wykazują one znaczną różnorodność. Mogą więc pojawić się:
· agorafobie - lęk przed przejściem przez otwartą przestrzeń,
· klaustrofobie - lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami,
· mizofobie - lęk przed zabrudzeniem się,
· karcinofobie - lęk przed zachorowaniem na raka. W przypadku lęku przed zachorowaniem - nozofobia, występuje poczucie poważnego zagrożenia chorobą, a nie przeświadczenie, iż niebezpieczna choroba niszczy organizm.
IV. NERWICA DEPRESYJNA
Kiedy obniżenie nastroju zaznacza się szczególnie wyraźnie, mówimy o "nerwicy depresyjnej" , ale nie jest to stanowisko powszechnie uznawane. Budzi również zastrzeżenia nazwa. Depresja bowiem oznacza zasadniczo psychotyczny zespół depresyjny, m.in. jedną z psychoz reaktywnych oraz fazę depresyjną cyklofrenii. W przypadkach natomiast obniżonego nastroju jako objawu nerwicowego, nawet jeżeli jest to objaw wiodący, właściwsze jest określenie przygnębienie. Przygnębieniem (fizjologicznym) nazywamy również obniżenie nastroju u człowieka zdrowego.
V. NERWICA WEGETATYWNA
Wyodrębnienie nerwicy wegetatywnej jako osobnej postaci nerwicy nie jest dostatecznie uzasadnione. Zaburzenia wegetatywne występują bowiem w każdej nerwicy, a zwłaszcza wyraźnie w neurastenii i histerii. Mimo tych zastrzeżeń nazwa "nerwica wegetatywna" bywa stosowana przez niektórych autorów, jeżeli zaburzenia wegetatywne dominują w obrazie chorobowym. "Nerwica wegetatywna" wykazuje rozmaitość i zmienność objawów. Należą do nich m.in.: kołatanie serca, drżenie kończyn, zaburzenia oddechu, zwłaszcza duszność, zawroty głowy, bóle głowy, mrowienie i drętwienie palców, zaburzenia łaknienia, nudności, biegunka oraz wiele innych. Objawy te, o zmiennym nasileniu utrzymują się długo lub dochodzi do tzw. napadów (przełomów) wegetatywnych. Przebiegają one często w postaci gwałtowanego kołatania serca lub uczucia zamierania serca, duszności, nawałów gorąca do głowy lub zblednięcia, uczucia spadku sił i omdlenia, zwykle połączonego z silnym lękiem pogłębiającym odczyn wegetatywny.
VI. NERWICE NARZĄDZOWE
W przypadku, gdy zaburzenia czynnościowe wegetatywne dotyczą określonego narządu (np. żołądka) lub układu sercowo-naczyniowego, wówczas nerwice o takim obrazie klinicznym bywają nazywane nerwicami narządowymi. Do nerwic narządowych m.in. zaliczana jest "nerwica sercowo-naczyniowa" - zaburzenia dotyczą czynności serca lub układu naczyniowego, "napadowe skurcze przełyku" , "nerwica żołądka", "nerwicowy skurcz głośni" i wiele innych.
VII. INNE NERWICE
Można zaliczyć do nich:
· nerwicę hipochondryczną - gdy liczne dolegliwości somatyczne nie znajdują potwierdzenia w wynikach badania, a jednocześnie występuje głębokie poczucie choroby,
· nerwice pourazowe, roszczeniowe, wojenne,
· nerwice płciowe,
· zespół rzekomo-nerwicowy będący zespołem objawów wykazujących daleko idące podobieństwo do objawów nerwicowych, różnica dotyczy etiologii.
Nerwice należą do najczęstszych chorób współczesnej ludzkości. Jak wynika z badań, wskaźnik rozpowszechniania nerwic wśród populacji ogólnej wynosi około 30%; z tego tylko część chorych poszukuje pomocy. W praktyce ogólno lekarskiej zaburzenia nerwicowe stwierdza się u około 15% zgłaszających się pacjentów. W psychiatrycznym lecznictwie ambulatoryjnym wskaźnik ten wynosi 40%. Obserwuje się przewagę nerwic u kobiet, w grupach rozwiedzionych i wdowców, w miastach nieco więcej niż na wsi.W badaniach epidemiologicznych, zależnie od tego, jak dokładnie je przeprowadzono i jakie przyjmowano kryteria granicy między nerwicą a normą psychologiczną oraz między nerwicą a psychopatią, odsetek neurotyków, czyli osób o skłonnościach do reakcji nerwicowych lub chorych na nerwicę, w ogólnej populacji społeczeństw waha się od kilku do kilkudziesięciu procent. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że nie ma chyba człowieka współczesnej cywilizacji, który by przez krótki przynajmniej okres swego życia nie wykazywał wyraźnych objawów nerwicowych. Myślę, że jest to dostateczny dowód na to, iż nerwice można nazwać jedną z chorób XXI wieku.
Nerwica jako przykład choroby cywilizacyjnej
„Prędzej czy później uwidacznia się ukryty do tej pory brak stabilności”
Ian Malcolm
Czym jest choroba cywilizacyjna?
Choroba cywilizacyjna to umowne pojęcie na określenie zaburzeń naszego zdrowia wynikających z postępu cywilizacyjnego. Większość z nich istniała od zawsze, a na progu XXI wieku stały się większym problemem. Wraz z rewolucją żywieniową i wynalezieniem nowego rodzaju restauracji FAST FOOD wzrosło zachorowanie na miażdżycę. Wszechobecna komputeryzacja zamieniła nasz tryb życia na siedzący co obrazuje „popularność” skrzywień kręgosłupa.
Czym jest nerwica?
nerwice, neurozy, grupa psychogennych zaburzeń psych., zachwianie równowagi nerwowej wskutek urazu psych., wyczerpania nerwowego lub silnych przeżyć i wzruszeń; n. wegetatywna, zaburzenia czynności narządów bez zmian anatomicznych.
Mała Encyklopedia PWN
nerwice – choroby układu nerwowego cechujące się zaburzeniami czynności psychofizycznych, bez zmian organicznych
To trzeba wiedzieć, leksykon szkolny
Przyczyny
Pomiar poziomu stresu
Poniższa tabela przedstawia natężenie stresu związane z różnymi wydarzeniami życiowymi. Zbyt wiele istotnych zmian w ciągu krótkiego czasu jest często przyczyną wystąpienia w następnym roku choroby somatycznej lub psychicznej. W celu oceny twojego ryzyka zachorowania dodaj liczby odpowiadające wydarzeniom wyszczególnionym na liście, które miały miejsce w twoim życiu wciągu ostatniego roku.
Poniżej 80
Twój poziom stresu jest prawdopodobnie przeciętny lub nawet poniżej przeciętnej
Między 80 a 150
Jesteś pod wpływem zbyt wielkiego stresu i musisz znaleźć sposób zredukowania go. Przeczytaj uważnie część dotyczącej profilaktyki.
Powyżej 150
Twoje ryzyko zagrożenia w przyszłości poważną chorobą przekracza 50%. Należy więc zidentyfikować problem i zająć się nim w taki sposób, aby zmienić te aspekty twojego życia, które wywołują stres.
tabela 1.
numer wydarzenie Poziom stresu
1. Śmierć współmałżonka 100
2. Rozwód 73
3. Separacja małżeńska 73
4. Wyrok sądowy 63
5. Śmierć bliskiego członka rodziny 63
6. Uraz lub choroba własna 53
7. Małżeństwo 50
8. Oszczędzanie lub nadmierny dobrobyt 47
9. Pojednanie małżeńskie 47
10. Przejście na emeryturę 45
11. Zmiana stanu zdrowia członka rodziny 44
12. Ciąża 40
13. Trudności seksualne 39
14. Przybycie do rodziny nowego członka 39
15. Regulowanie interesów finansowych 39
16. Zmiana stanu finansowego 38
17. Śmierć bliskiego przyjaciela 37
18. Zmiana linii pracy 36
19. Częstsze lub rzadsze dyskusje ze współmałżonkiem 35
20. Wysoki dług hipoteczny lub pożyczka 31
21. Pozbawienie prawa wykupu długu lub pożyczki 30
22. Zmiana zakresu odpowiedzialności w pracy 29
23. Syn lub córka opuszczający dom 29
24. Kłopoty natury prawnej 29
25. Odbiegające od normy osobiste osiągnięcia 28
26. Współmałżonek zaczyna lub przerywa pracę 26
27. Rozpoczęcie lub ukończenie szkoły lub studiów 26
28. Zmiana warunków zycia 25
29. Zmiana osobistych nawyków 24
30. Kłopoty z szefem 23
31. Zmiana godzin lub warunków pracy 20
32. Zmiana miejsca pobytu 20
33. Zmiana uczelni lub szkoły 20
34. Zmiana wypoczynku 19
35. Zmiana aktywności religijnej 19
36. Zmiana aktywności społecznej 18
37. Umiarkowany dług lub pożyczka ...
Dr.Rockit