§ Żakowski Jacek - Trzy ćwiartki wieku - rozmowy z Jerzym Turowiczem.pdf - Żakowski Jacek - Kontradycja

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

JACEK ŻAKOWSKI

Trzy ćwiartki wieku

Rozmowy z Jerzym Turowiczem

Tower Press 2000

Ta książka powstała przypadkiem, choć myślałem o niej na długo przedtem, zanim

pierwszy raz odważyłem się poprosić Jerzego Turowicza o rozmowę. Było to w marcu 1985

roku. Zbierałem wtedy materiały do reportażu, który z okazji czterdziestolecia „Tygodnika

Powszechnego” miał się ukazać w ,,Powściągliwości i Pracy”. Chciałem w nim opowiedzieć

o tym, jak założony w 1945 roku „Tygodnik” niespełna osiem lat później został w

dramatycznych okolicznościach zamknięty przez władze, jak w 1956 roku doszło do jego

wznowienia i co przez te trzy lata działo się z ludźmi, którzy go redagowali.

Dwie krótkie rozmowy, które udało mi się wówczas przeprowadzić z Jerzym Turowiczem,

sporo wniosły do mojego reportażu (w 1985 roku zdjętego przez cenzurę z

„Powściągliwości”, a dwa lata później bez ingerencji wydrukowanego w „Res Publice”), ale

były zbyt suche, żeby znaleźć się w pierwszym wydaniu Anatomii smaku – książki, na którą

złożyły się zapisy rozmów z pozostałymi żyjącymi wówczas członkami redakcji pierwszego

„Tygodnika”. Właściwie trudno mi dziś zrozumieć, jak to się stało, że podczas gdy od Janiny

Gołubiewowej, Józefy Hennelowej, Andrzeja Bardeckiego, Stefana Kisielewskiego,

Stanisława Stommy i Jacka Woźniakowskiego udało mi się uzyskać pełne, nieraz barwne

relacje, rozmowy z Turowiczem jakoś się nie kleiły. Ich zapis bardziej przypominał protokół

przesłuchania niż wywiad; „Jak? – Tak”, „Czy? – Nie”, ,,Kiedy? – Wtedy”. Turowicz był

bardzo uprzejmy, ale niezbyt szczodry w słowach. Pomyślałem wtedy, że zapewne nigdy nie

będę w stanie przeprowadzić z nim przyzwoitego wywiadu, a zatem moje marzenia o tym,

żeby namówić go na „rozmowę-rzekę”, są być może zupełnie bezsensowne.

Rok później, przygotowując wznowienie Anatomii, zwróciłem się jednak do Turowicza z

prośbą o dłuższą rozmowę. Zgodził się chętnie i na sapieżyńskich klubowych fotelach w

kącie jego redakcyjnego gabinetu spędziliśmy blisko dwie godziny. Tym razem Turowicz nie

poprzestawał na odpowiadaniu na pytania. Sam snuł ożywione przez pierwsze wydanie

Anatomii wspomnienia, wprowadzał nie przewidziane przeze mnie wątki, prostował relacje

przyjaciół. Najnieoczekiwaniej okazał się wdzięcznym i chętnie współpracującym rozmówcą.

Kiedy więc przyszedł rok 1987 i zbliżała się siedemdziesiąta piąta rocznica jego urodzin,

postanowiłem namówić Turowicza na przeznaczoną dla ,,Powściągliwości i Pracy” obszerną

rozmowę, w której zawrzeć się miało doświadczenie jego życia. Ku mojemu zdziwieniu

zgodził się bez oporu, proponując, żebyśmy spotkali się latem w Kalwarii Zebrzydowskiej,

gdzie – jak zwykle – spędzał krótki urlop.

Parę miesięcy, które dzieliły naszą rozmowę od terminu spotkania, w dużej mierze

poświęciłem na gruntowne przygotowania. Wertowałem roczniki „Głosu Narodu”,

„Tygodnika Powszechnego”, „Znaku”, „Więzi”, a także prasę partyjną, na której łamach

mogłem znaleźć ataki na Turowicza, „Tygodnik” i środowisko Znaku. Czytałem pamiętniki,

podręczniki i studia dotyczące historii politycznej PRL, sytuacji Kościoła i ugrupowań

katolickich. Wreszcie starałem się zbierać i w miarę możliwości weryfikować plotki i relacje

dotyczące nie opisanych wydarzeń wiążących się jakoś z osobą mojego rozmówcy. Na koniec

opracowałem szczegółowy, zajmujący pół zeszytu konspekt rozmowy.

Jadąc do Kalwarii nie myślałem, że z naszych tamtejszych rozmów powstanie książka.

Przygotowywałem się do czterdziestostronicowego wywiadu mającego zająć pół

bożonarodzeniowego numeru „Powściągliwości”.

To, co zastałem na miejscu, przekroczyło jednak moje najśmielsze marzenia. W

niezwykłej atmosferze franciszkańskiego klasztoru otoczonego pajęczyną kalwaryjskich

ścieżek łączących malowniczo, wśród górek położone kapliczki, notorycznie zapracowany

Turowicz był rozluźniony, wypoczęty i wspaniale dysponowany do rozmowy. Na moje

pytanie o to, ile czasu może mi poświęcić, bez wahania odpowiedział: „tyle, ile Panu będzie

potrzeba”.

Zamiast kilku godzin rozmawialiśmy więc bite dwa dni, dzieląc czas zgodnie z rytmem

klasztornego życia: śniadanie, praca, spacer, obiad, drzemka, praca, kolacja, praca, sen.

Nawet w tej sytuacji Turowicz nie był jednak zbyt łatwym rozmówcą. Przez długie godziny

słuchał pytań i precyzyjnie formułował odpowiedzi, ale trudno było powiedzieć, żeby

przejawiał szczególną skłonność do gawędziarskich zwierzeń. Chyba starał się być raczej

uprzejmym i nawet życzliwym rozmówcą niż snującym wspomnienia gawędziarzem.

Chwilami trudno mi było oprzeć się wrażeniu, że własna przeszłość niezbyt go interesuje i

może nawet niespecjalnie obchodzi. Zdarzało się jednak, że poruszony jakimś tematem

podnosił się z krzesła, brał ode mnie tego jedynego w ciągu dnia papierosa, którego

wyjątkowo pozwalał sobie zapalić i krążąc między oknem a wiszącą koło drzwi umywalką

rozwijał jakiś wywód albo snuł wspomnienie. Pierwszy raz zdarzyło się to bodaj, gdy

postawiłem pytanie o „katolicyzm francuski”, drugi – gdy doszliśmy do kwestii sporu o

religijność ludową, potem może jeszcze kilka razy – przy kwestii żydowskiej, podróżach

papieskich, sprawie listu do biskupów niemieckich. Były to jednak raczej sytuacje

wyjątkowe, choć z upływem czasu zdarzało się ich coraz więcej – zapewne dlatego, że coraz

więcej było ,,ciepłych” tematów, ale pewnie też dzięki temu, że stopniowo oswajaliśmy się ze

sobą.

Ostatecznie odbyliśmy sześć takich trzy-, czterogodzinnych rozmów, którym w książce z

grubsza odpowiada podział na rozdziały. Z grubsza, bo zależało mi, żeby każdy z rozdziałów

stanowił możliwie zwartą merytoryczno-chronologiczną całość, którą nie zawsze udawało się

zamknąć w naszych rozmowach, nieubłaganie przerywanych w chwili, gdy nadchodziła

godzina posiłku; z grubsza także dlatego, że w kalwaryjskich rozmowach pominęliśmy te

sprawy, o których rozmawialiśmy w związku ze wznowieniem Anatomii – trzeci rozdział

książki stanowi więc nieznacznie zmodyfikowaną wersję tamego wywiadu; wreszcie dlatego

z grubsza, że w ciągu blisko dwóch lat, jakie dzielą nasze pierwsze spotkanie w Kalwarii od

ostatecznego zamknięcia tej książki, nie tylko uzupełniliśmy ją o wiele nowych wątków

(które wplotłem w tok tamtej rozmowy), ale także parokrotnie poddawaliśmy ją dość

szczegółowej redakcji – między innymi uaktualniając niektóre informacje (np. sprawę

Karmelu w Oświęcimu).

Wersja, którą ostatecznie oddajemy wydawcy, różni się więc znacznie od tej, której

obszerne fragmenty (około jednej trzeciej) wypełniły w 1987 roku grudniowy numer

„Powściągliwości i Pracy”. Mam jednak przekonanie, że naruszenie autentycznego,

§ Żakowski Jacek - Trzy ćwiartki wieku - rozmowy z Jerzym Turowiczem.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: