Artur Szrejter MITOLOGIA
Przedświt
Copyright © by Wydawnictwo Przedświt Wydanie pierwsze, Warszawa 1997
Ilustracje: Jarosław Musiał
ISBN 83-85081-93-3
Wydawnictwo Przedświt AL Ujazdowskie 16 m. 49 00-478 Warszawa tel. 621-67-64
Jesion Yggdrasill najpierwszy jest z drzew, Skidbladnir ze statków, Odin z Asów, Sleipnir z koni, Bifrost z mostów, Bragi ze skaldów, Habrok — z jastrzębi, a z psów — Garm.
Grimnismal
tłum. A. Załuska-Strómberg
Spis treści
Wstęp .......................................................... 9
Wykaz skrótów .................................................. 13
OPOWIEŚCI O BOGACH
I. Genesis
O tym, jak powstał świat ...................................... 19
O tym, jak świat wygląda ...................................... 23
1. Asgard i Wanaheim..................................... 23
2. Alfheim .............................................. 25
3. Midgard. ............................................. 25
4. Utgard............................................... 26
5. Svartalfheim .......................................... 26
6. Niflheim ............................................. 27
7. Jesion Yggdrasill. ...................................... 28
O tym, jak czas jest podzielony ................................. 29
O tym, ilu jest bogów......................................... 30
II. Olbrzymy, bogowie i krasnoludy
OPOWIEŚCI Z PRAWIEKÓW I ERY ZŁOTEJ
O potopie w prawieku ........................................ 37
O tym, jak Asowie z Wanami walczyli ............................ 38
O trunku Skaldamjód, czyli o Miodzie Skaldów. ...................
Turniej Darów, czyli o kunszcie krasnoludów ........:............. 49
O tym, jak Odyn ofiarował się samemu sobie. ..................... 54
Thjazi i Skadi, czyli o olbrzymach z Thrymheimu .................. 56
O tym, jak Rig ludzkość podzielił ............................... 61
O tym, jak Thor Mjóllnira odzyskiwał ........................... 63
O skarbie Andwariego, zwanym też złotem Wólsungów lub
złotem Gjukungów, czyli o tym, jak klątwa zabiła wielu
dzielnych mężów ............................................ 67
O kotle Hymira ............................................. 71
O tym, jak Thor samotrzeć wyprawił się do Utgardu. ............... 78
O nowych murach Asgardu, czyli jak Freyę za mąż wydawano ........ 84
O kamiennogłowym Hrungnirze................................ 87
O uwięzieniu Grimnira ....................................... 90
O wilku Fenrirze............................................. 94
Ojciec i syn: Odyn i Thor ..................................... 99
Loki. ..................................................... 100
Freya..................................................... 102
Frigg ..................................................... 103
Gefjun.................................................... 103
Idunn .................................................... 104
Nójrd .................................................... 104
RAGNARÓK — LOS BOGÓW
O tym, jak Odyn Rind zdobywał............................... 107
O tym, jak Odyn wólwę wskrzesił .............................. 110
O Baldrze i Hódzie, zemście Walego i wyprawie Hermoda .......... 112
O wyprawie Skirnira. ........................................ 118
O tym, jak ucztowano u Aegira i ścigano Lokiego ................. 121
O mądrym Wafthrudnirze .................................... 124
O tym, jak świat się skończył, czyli o Ragnaróku .................. 125
SŁOWNIK POSTACI ZNANYCH Z MITOLOGII I DEMONOLOGII
1. Bogowie ................................................ 137
2. Potwory................................................. 171
3. Ogólne informacje o bogach i innych
stworzeniach mitologii germańskiej .......................... 175
4. Niektóre stworzenia znane z demonologii germańskiej........... 183
ANEKSY
ANEKS I: BUDOWA ŚWIATA
Rzut pionowy układu światów ................................. 195
Mapa świata na poziomie Midgardu ............................ 196
ANEKS II: TABLICE GENEALOGICZNE
Genealogia Asów ........................................... 197
Asowie, którzy będą panować w Gimlei. ......................... 197
Genealogia Wanów.......................................... 198
Genealogia bogów u Tacyta ................................... 198
Genealogia I pokolenia olbrzymów (przed potopem) .............. 199
Genealogia Olbrzymów Ognia oraz potomstwo Lokiego............ 199
Genealogia Olbrzymów Wody ................................. 200
Genealogia Olbrzymów Wichru i Burzy ......................... 201
Genealogia niektórych Olbrzymów Skalnych i Oszronionych ........ 202
Genealogia olbrzymów o nieznanym pochodzeniu, których
potomkami były półboskie byty astralne......................... 202
Genealogia krasnoludów ze Svartalfheimu ....................... 203
Genealogia ludzi ........................................... 203
Bibliografia ................................................... 205
Wstęp
Wszystkie znane historii ludy posiadały (lub posiadają) opowieści o bogach, demonach, potworach i herosach — mity, tworzące mitologię. Tłumaczyła ona (oczywiście, nie w sposób historyczno-racjonalny, tylko religijno-magiczny) porządek świata —jego stworzenie, rolę bogów, miejsce człowieka. Niektóre mitologie, opisywane już w starożytności (jak grecka, babilońska czy egipska), na trwałe weszły do kultury światowej, były też jednakże takie, które zanikły, choć stworzone zostały przez ludy zamieszkujące środek Europy — na przykład Słowian.
Mitologia germańska miała więcej szczęścia. Wprawdzie pogaństwo germańskie zostało wykrzewione przez chrześcijaństwo tak samo jak pogaństwo słowiańskie, jednak w odległej Islandii znaleźli się w średniowieczu wykształceni ludzie, którzy postanowili przekazać potomnym dziedzictwo przodków. Zapisali więc pogańskie opowieści o bogach germańskich. Tak powstały obie Eddy: Starsza (Poetycka), zawierająca anonimowe pieśni o bogach i bohaterach, oraz Młodsza (Prozaiczna), napisana prozą przez najwybitniejszego islandzkiego historyka doby średniowiecza, Snorriego Sturlusona (1179-1241), rozszerzająca niektóre wątki mitologiczne, znane już ze Starszej Eddy.
Właśnie głównie na tych dwóch księgach przyjdzie nam się oprzeć, opisując mitologię germańską. Oczywiście każda z nich niesie inną wartość poznawczą — Edda Starsza (jak naukowcy powszechnie przyjmują) znacznie większą, gdyż erudycyjne dzieło Sturlusona, Eddę Młodszą uważa się za nazbyt późne i zbyt przesycone uczonością średniowieczną, by w pełni oddawało pogańskiego „ducha" poprzedniej epoki.
Trzecim podstawowym źródłem jest napisana w 98 r. n.e. praca rzymskiego historyka, Tacyta (ok. 55-120 r. n.e.), Germania (pełny tytuł łaciński brzmi De origine et situ Germanorum), opisująca kontynentalne ludy germańskie. Znajduje się tam też kilka ustępów o ich religii. Wprawdzie odległość w czasie (I w. n.e. — XIII w. n.e.) i przestrzeni (kontynent — Islandia) pomiędzy Germanią a Eddamijest jest duża, ale udało się znaleźć liczne pokrewieństwa, łączące fakty, opisane w tych trzech dziełach.
Istnieją też inne źródła — pieśni średniowiecznych skaldów skandynawskich, wzmianki w skandynawskich kronikach królewskich, pojedyncze zapisy o treści kultowej z terenu Niemiec czy Anglii, eposy o bohaterach itd., ale żadne /. nich nie ma takiego znaczenia jak wymienione wcześniej trzy dzieła.
Mimo długich badań, nie udało się jednoznacznie ustalić, jak bardzo powiązane były wierzenia Germanów kontynentalnych ze skandynawskimi (a przecież 90% świadectw pisanych odnosi się do tych ostatnich), jednak przeważa pogląd, że na podstawie przekazów Skan-dynawów można rekonstruować religię wszystkich Germanów. To sprawia, że opracowania oparte na Eddach nazywa się religią czy mitologią Germanów.
Celem niniejszej książki nie było całościowe omówienie religii Germanów, a skupienie się na mitologii i skrótowe przedstawienie demonologii (patrz omówienie różnicy pomiędzy tymi terminami na końcu wstępu). Autor zebrał, spróbował logicznie posegregować i ustawić w „chronologicznej" kolejności mity, zapisane przede wszystkim w Starszej Eddzie. Zadanie to nie do końca zostało wypełnione, bo wypełnione być nie mogło, gdyż każda mitologia charakteryzuje się brakiem wewnętrznej spójności treści i brakiem ściśle określonego następstwa zdarzeń (jest to nieuniknione, gdyż mitologie były tworzone nie w jednym czasie i nie przez jednego człowieka, a w ciągu stuleci, czy nawet tysiącleci, przez całe ludy, na przykład Germanów, zamieszkujących połowę Europy).
Autor ograniczył się przy tym do tak zwanych Pieśni o bogach ze Starszej Eddy, pomijając Pieśni o bohaterach, gdyż ich opracowanie stanowi materiał na odrębną, dużą książkę. Oczywiście, i z nich zostały wyciągnięte potrzebne informacje, ale tylko, jeśli tyczyły mitologii.
Książka została podzielona na dwie części. W partii pierwszej w sposób narracyjny opowiedziano mity o bogach germańskich, natomiast część...
eulenspiegel