Raniero Cantalamessa OFM Cap - Rodzinne relacje i wartości według Biblii(1).pdf - MAŁŻEŃSTWO MARRIAGE СУПРУЖЕСТВО - antonif

O. Raniero Cantalamessa (kaznodzieja Domu Papieskiego)

Rodzinne relacje i warto ś ci według Biblii

Referat wygłoszony 14.01.2009 w Meksyku podczas kongresu

teologicznopastoralnego, w ramach VI Ś wiatowego Spotkania Rodzin

Tłumaczenie z j. angielskiego: Paweł Kwas (na podstawie tekstu agencji

„Zenit”)

Moje wystąpienie podzieliłem na trzy części. W pierwszej skoncentruję

się na pierwotnym Bożym planie dotyczącym małżeństwa i rodziny oraz w jaki

sposób był on obecny w całej historii Izraela. W drugiej części będę mówił o

odnowie przyniesionej przez Chrystusa, jak była ona interpretowana i jak nią

żyły chrześcijańskie wspólnoty Nowego Testamentu. W trzeciej części będę

próbował rozważyć, co biblijne objawienie może wnieść w rozwiązywanie

wyzwań, przed którymi stoi współczesne małżeństwo i życie rodzinne.

Skoncentruję się na podstawach rodziny, a co za tym idzie na małżeństwie

i relacjach między małżonkami, ponieważ wierzę że Biblia zawsze ma bardzo

użyteczne przesłanie w tym względzie. Ujęcie takie jest nam bliższe od

analizowania odniesień do rodziny jako rzeczywistości społecznej oraz relacji

wewnątrz rodziny. W tym kontekście Biblia odzwierciedla kulturę, która

znacznie różni się od współczesnej kultury. Ponadto wiemy, że dobre relacje

między rodzicami są podstawowym wymogiem umożliwiającym rodzinie

rozwijanie jej funkcji wychowawczej. Wiele dramatycznych sytuacji, w których

cierpią dziś młodzi ludzie, to konsekwencja rozbitych albo dysfunkcyjnych

rodzin.

Część I

Małżeństwo i rodzina: Boży plan i ludzkie rozwiązania w Starym

Testamencie

1. Boży plan

Wiemy, że Księga Rodzaju ma dwa różne opisy stworzenia pierwszej

ludzkiej pary, które nawiązują do dwóch różnych tradycji: jahwistycznej (X w.

przed Chr.) i znacznie późniejszej (VI w. Przed Chr.) nazywanej tradycją

kapłańską.

W tradycji kapłańskiej (Rdz 1, 2628) mężczyzna i kobieta są stworzeni w

tym samym czasie, nie jedno z drugiego. Bycie mężczyzną i kobietą odnosi się

do bycia obrazem Boga: „ Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz

Boży go stworzył, stworzył mężczyznę i niewiastę”. Pierwszy cel związku

mężczyzny i kobiety odnajdujemy w tym, aby byli płodni i napełniali ziemię.

W tradycji jahwistycznej (Rdz 2,1825) kobieta jest wzięta z mężczyzny,

stworzenie dwóch płci jawi się jako remedium na samotność: „ nie jest dobrze

żeby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc”.

Bardziej zwrócona jest tu uwaga na czynnik jednoczący niż na prokreacyjny:

„mężczyzna połączy się z żoną swoją i będą dwoje jednym ciałem”. Każdy z

nich jest wolny, jeżeli chodzi o swoją płciowość i odniesienie do drugiego:

„Chociaż mężczyzna i jego żona byli nadzy, nie odczuwali wobec siebie

wstydu”. Żaden z tych dwu opisów nie przedstawia jakiegoś podporządkowania

kobiety mężczyźnie przed grzechem: tych dwoje jest na poziomie absolutnej

równości, chociaż to mężczyzna jest tym, który ma inicjatywę, przynajmniej w

opisie jahwistycznym.

Najbardziej przekonujące wyjaśnienie Bożej inwencji dotyczącej

zróżnicowania płci znalazłem nie u biblisty, ale u poety, Paula Claudela:

„Mężczyzna jest dumnym bytem. Nie było innego sposobu uczynienia go

kimś, kto rozumie swojego bliźniego, niż poprzez obdarzenie go ciałem. Nie

było innego sposobu uczynienia go kimś, kto rozumie zależność i potrzebę bycia

z innymi niż przez prawo jakie ma nad nim inny, odmienny byt (kobieta),

prawo wynikające z prostego faktu, że ona jest, że ona istnieje”

Otwarcie się na płeć przeciwną jest pierwszym krokiem otwierania się na

innych; naszych bliźnich i na tego szczególnego Innego, pisanego przez duże

„I”, a więc Boga. Małżeństwo rodzi się pod znakiem pokory; jest to rozpoznanie

zależności, stanu bycia stworzeniem. Pokochanie kobiety czy mężczyzny jest

dopełnieniem najbardziej radykalnego aktu pokory. Staję się żebrakiem i mówię

do drugiej osoby: „Sam sobie nie wystarczam, potrzebuję cię”. Jeżeli – jak to

powiedział Schleiermacher – istotą religii jest poczucie zależności od Boga, to

ludzka płciowość jest pierwszą szkołą religii.

Dotychczas śledziliśmy Boży plan. Nie mniej jednak reszta biblijnych

tekstów nie może być wyjaśniona bez uwzględnienia również opisu upadku

dołączonego do opisu stworzenia, zwłaszcza zaś tego, co zostało powiedziane

do kobiety:

„Obarczę cię niezmiernie wielkim trudem twej brzemienności, w bólu

będziesz rodziła dzieci, ku twemu mężowi będziesz kierowała swe pragnienia,

on zaś będzie panował nad tobą” (Rdz 3, 16). Panowanie mężczyzny nad

kobietą jest częścią człowieczego grzechu, a nie Bożego planu. Poprzez te słowa

Bóg nie wprowadza takiego panowanie, ale jedynie je przewiduje.

2. Historyczne realizacje

Biblia jest ludzką i Bożą księgą nie dlatego, że jej autorzy to Bóg i

człowiek, ale dlatego, że opisuje przeplatającą się w tekście zarówno Bożą

wierność jak i ludzką niewierność. Jest to szczególnie ewidentne, gdy

porównamy Boży plan dotyczący małżeństwa i rodziny ze sposobem jego

praktycznej realizacji w historii Narodu Wybranego.

Przydatne jest uświadomienie sobie tych ludzkich braków i odchyleń,

abyśmy nie byli zanadto zaskoczeni tym, co dzieje się wokół nas, i również

dlatego iż to pokazuje, że małżeństwo i rodzina są instytucjami, które –

przynajmniej w praktyce – ewoluują w ciągu dziejów, tak jak każdy inny aspekt

społecznego i religijnego życia. Według Księgi Rodzaju syn Kaina Lamek łamie

prawo monogamii biorąc sobie dwie żony. Noe ze swoją rodziną ukazuje się

jako wyjątek pośród ogólnie panującej w jego czasach korupcji. Sami

patriarchowie Abraham i Jakub mają dzieci z wieloma kobietami. Mojżesz

zatwierdza praktykę rozwodu, Dawid i Salomon utrzymują prawdziwy harem z

kobietami. Nie mniej jednak obecność tych dewiacji można, jak zwykle

zaobserwować bardziej u wyższych warstw społecznych, wśród przywódców,

niż wśród ludu, dla którego pierwotna idea monogamicznego małżeństwa była,

jak się wydaje normą a nie wyjątkiem. Aby stworzyć obraz relacji i wartości

rodzinnych, którymi żył Izrael, możemy sięgnąć do Ksiąg Mądrościowych:

Psalmy, Księga Przysłów, Mądrość Syracha. One bardziej pomogą nam niż

księgi historyczne, które traktują właśnie o przywódcach. Księgi Mądrościowe

zwracają uwagę na małżeńską wierność, wychowanie potomstwa i szacunek dla

rodziców. Ta ostatnia wartość zawarta jest w jednym z Dziesięciu Przykazań:

„Czcij ojca swego i matkę swoją”.

Odejście od początkowego obrazu może być zauważone bardziej w idei

leżącej u podstaw pojmowania małżeństwa w Izraelu, niż w pojedynczych

wykroczeniach. To podstawowe zaciemnienie odnosi się do dwóch

zasadniczych punktów. Po pierwsze małżeństwo zmienia się, przechodzi od

„bycia celem”, do stawania się „sposobem”. Stary Testament rozważa

małżeństwo przede wszystkim jako „patriarchalną strukturę władzy, koncentruje

się na podstawowej potrzebie przedłużenia trwania klanu. W tym kontekście

musimy zrozumieć instytucję lewiratu (Pwt 25, 510), konkubinat (Rdz 16) i

tymczasową poligamię”. Ideał komunii życia mężczyzny i kobiety zbudowany

na obustronnej i osobowej relacji nie jest zapomniany, ale staje się mniej ważny

niż dobro jakim jest potomstwo.

Drugie wielkie odstępstwo odnosi się do statusu kobiet. Przechodzi ona

od bycia towarzyszką mężczyzny, obdarzoną taką samą godnością, do coraz

większego podporządkowania mężczyźnie i służenia mu. Można to zobaczyć

nawet w słynnym poemacie o niewieście z Księgi Przysłów. „Niewiastę dzielną

któż znajdzie? Jej wartość przewyższa perły...” (Prz 31, 10). Poemat o

niewieście napisany jest za pomocą określeń całkowicie odpowiadających

potrzebom mężczyzny. Wypływa z niego wniosek: szczęśliwy jest mężczyzna,

który posiada taką kobietę! Tka ona dla niego piękne ubrania, napełnia czcią

jego dom, pozwala mu spacerować wśród przyjaciół z wysoko podniesioną

głową. Nie sądzę aby taki poemat ekscytował współczesne kobiety.

Ważną rolę w rzuceniu światła na Boży pierwotny plan dotyczący

małżeństwa odegrali prorocy. Szczególnie Ozeasz, Izajasz i Jeremiasz. Ujmują

oni związek mężczyzny i kobiety jako symbol przymierza między Bogiem i

Jego ludem. W rezultacie jeszcze raz rzucają światło na wartości wzajemnej

miłości, wierności i nierozerwalności, które charakteryzują Bożą miłość do

Izraela. W tym celu opisywane i używane są wszystkie etapy i cierpienia

związane z małżeńską miłością: piękno miłości we wczesnym etapie zalecania

się (por. Jr 2, 2), pełen radości dzień zaślubin (por. Iz 62,5), dramat separacji

(por. Oz 2,4) i ostatecznie pełne nadziei odrodzenie dawnej więzi (por. Oz 2, 16,

Iz 54, 8).

Malachiasz ukazuje pozytywny efekt jaki prorockie przesłanie może dać

ludzkiemu małżeństwu, dotyczy to zwłaszcza statusu kobiet. Pisze on:

„Pan był świadkiem pomiędzy tobą a żoną twojej młodości, którą

przeniewierczo opuściłeś. Ona była twoją towarzyszką i żoną twojego

przymierza”. Czy to nie Bóg uczynił ich czymś jednym? W ciele i duchu należą

oni do Niego. Dlaczego czymś jednym? Ponieważ szukał Bożego potomstwa.

„Strzeżcie się więc w duchu waszym: wobec żony młodości twojej nie postępuj

zdradliwie!”(Ml 2,1415).

W świetle tej prorockiej tradycji musimy czytać Pieśń nad Pieśniami.

Przedstawia ona odrodzenie wizji małżeństwa uwzględniając jej wymiar

określany jako eros, a więc powab, pociąg mężczyzny do kobiety i również

kobiety do mężczyzny, co odzwierciedla najstarszy opis stworzenia.

Z drugiej strony niektórzy nowocześni egzegeci mylą się próbując

interpretować Pieśń nad Pieśniami wyłącznie za pomocą określeń

odzwierciedlających ludzką miłość między mężczyzną a kobietą. Autor Pieśni

nad Pieśniami pisze ją będąc we wnętrzu religijnej historii swojego narodu,

gdzie ludzka miłość była przyjmowana przez proroków jako metafora

przymierza między Bogiem i jego ludem. Ozeasz zwraca swoją własną

małżeńską sytuację ku metaforze ukazującej relacje między Bogiem i Izraelem.

Jak możemy sobie wyobrazić, że autor Pieśni nad Pieśniami mógłby to wszystko

odłożyć na bok? Mistyczna interpretacja Pieśni nad Pieśniami obecna w tradycji

Izraela i Kościoła nie jest późniejszym dodatkiem, ale raczej w pewien sposób

zawiera się w tekście. Będąc daleko od umniejszania ludzkiej miłości nadaje jej

przez to nowe piękno i blask.

Część II

Małżeństwo i rodzina w Nowym Testamencie

1. Chrystusowe odnowienie małżeństwa

Św. Ireneusz wyjaśnia „rekapitulację wszystkich rzeczy” przedstawioną

przez Chrystusa (Ef 1,10) jako „ujęcie rzeczy zgodnie z początkowym wobec

nich zamysłem i doprowadzenie ich do swego spełnienia”. W koncepcji tej

zawarta jest kontynuacja i jednocześnie pewna nowość. W tym znaczeniu

spełnia się ona w przykładowy sposób przez działania Chrystusa na rzecz

małżeństwa.

a. kontynuacja

Sam rozdział XIX Ewangelii św. Mateusza wystarczy, aby przedstawić te dwa

aspekty odnowy. Spójrzmy najpierw, w jaki sposób Jezus podejmuje na nowo

różne sprawy uwzględniając to, co było na początku.

„Wtedy przystąpili do Niego faryzeusze, chcąc Go wystawić na próbę, i

zadali Mu pytanie: «Czy wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu?»

On odpowiedział: «Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku stworzył ich

jako mężczyznę i kobietę? I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy

się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem. A tak już nie są dwoje, lecz

jedno ciało. Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela” (Mt 19, 3 – 6).

Adwersarze wchodzą w ograniczenia opartego na przypadkach

rozumowania, właściwego dla różnych szkół – czy godzi się rozwieźć z kobietą

z jakiegokolwiek powodu, czy też wymagana jest szczególna i poważna

przyczyna. Jezus odpowiada poprzez głębsze postawienie tego problemu i

odwołuje się do tego, co było na początku. W swojej odpowiedzi Jezus odnosi

się do dwóch opisów ustanowienia małżeństwa. Bierze elementy z obu, ale

przede wszystkim naświetla, obecne w obu relacjach, aspekty dotyczące

komunii osób.

To co występuje w tekście odnośnie rozwodu wskazuje również na

właśnie taki kierunek; rzeczywiście Jezus potwierdza wierność i

nierozerwalność więzi małżeńskiej, stawiając ją nawet ponad dobro jakim jest

posiadanie potomstwa, co w przeszłości było podstawa usprawiedliwiania

poligamii, lewiratu i rozwodu.

„Czemu więc Mojżesz polecił dać jej list rozwodowy i odprawić ją?

Odpowiedział im: «Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił wam

Mojżesz oddalać wasze żony; lecz od początku tak nie było. A powiadam wam:

Kto oddala swoją żonę chyba w wypadku nierządu a bierze inną, popełnia

cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo»” (Mt 19, 7 –

9).

Raniero Cantalamessa OFM Cap - Rodzinne relacje i wartości według Biblii(1).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: