KWP BELCHATOW.pdf

Tomasz Toborek

Konspiracyjne Wojsko Polskie w Bełchatowie i okolicach

Działalno Kazimierza Grzybowskiego i Ludwika Danielaka

W czasie okupacji okolice Bełchatowa, wcielone do Rzeszy wraz z tzw. „Krajem

Warty”, były trudnym terenem do pracy konspiracyjnej. Tym bardziej, !e wybuch wojny

znacznie zaktywizował mniejszo"# niemieck$ na tym terenie. Dowodem mo!e by# fakt, !e

Bełchatów wcielono do Rzeszy wła"nie po interwencji miejscowych Niemców. Przez

pierwsze pół roku okupacji nale!ał on bowiem do Generalnej Guberni. Dopiero na !$danie

mniejszo"ci niemieckiej został wcielony do „Kraju Warty”. Granica przebiegała, a wschód od

miasta i niejako oderwała Bełchatów od okr,gu piotrkowskiego. Miasto zostało przył$czone

do powiatu łaskiego.

Mimo istnienia lokalnych struktur Armii Krajowej, nie udało si, tutaj rozwin$#

energicznej działalno"ci. Zauwa!ali to tak!e po wojnie funkcjonariusze Urz,du

Bezpiecze1stwa, którzy w sprawozdaniu z 1950 r. pisali: „Teren Bełchatowa w czasie

okupacji był opanowany przez "rodowisko AK, lecz z tego powodu, !e teren gminy i miasta

Bełchatów nale!ał do „Wehrmachtu”(sic!) [Najprawdopodobniej chodzi o „Kraj Warty”],

"rodowisko AK nie przejawiało aktywnej działalno"ci”.

Lokaln$ placówk, AK z siedzib$ w Zelowie reprezentowały w Bełchatowie cztery

osoby. Szybko zostały jednak aresztowane i rozstrzelane w marcu 1942 r. Organizacj, starał

si, odbudowa# w 1944 r. podchor. Marian Grzybowski ze współpracownikami. Z nazwiska

znanych jest 18 bełchatowian uczestnicz$cych wówczas w konspiracji. Tak!e ta struktura

została jednak rozbita aresztowaniami. Jej dowódca popełnił samobójstwo w wi,zieniu,

trzech członków kierownictwa stracono, a reszt, wywieziono do obozu w O"wi,cimiu.

„Wsypy” te zadały ostateczny cios akowskiemu podziemiu na terenie Bełchatowa oraz

s$siednich gmin Kluki i Chabielice. Warto ponadto doda#, !e w czasie akcji „Burza” w

okolicach Bełchatowa zmobilizowano ok. 200 osób, jednak upadek powstania wykluczył ich

udział w walce.

Nale!y równie! wspomnie# , !e w gminie WoDniki, przez któr$ przebiegała granica

mi,dzy Generaln$ Guberni$ a „Krajem Warty”, w czasie okupacji istniały tak!e struktury

Narodowych Sił Zbrojnych jednak nie stworzono oddziałów zbrojnych. Teren ten był

obszarem działania tzw. ograniczników, pełni$cych rol, swego rodzaju wywiadu

niemieckiego, co znacznie utrudniało jak$kolwiek działalno"# polskiemu „podziemiu”.

Równie! w gminie Parzniewice nie zaobserwowano wi,kszej aktywno"ci oddziałów

partyzanckich, mimo !e działały tam struktury Wolno"# – Równo"# - Niepodległo"#. Na

interesuj$cym nas terenie sporadyczne akcje przeprowadzały oddziały AK, przypisane

organizacyjnie do powiatu piotrkowskiego. Pocz$wszy od 1943 r. aktywnie działał np.

oddział pod dowództwem Władysława Ku"mierczyka „Longinusa” – póDniejszego dowódcy

kompanii Konspiracyjnego Wojska Polskiego (dalej: KWP).

Bełchatów został w czasie wojny powa!nie zniszczony. W gruzach legło ok. 40

procent budynków, a liczba mieszka1ców zmalała z ok. 9 tys. do 3,5 tys. W tej liczbie

ogromny procent stanowili zamordowani przez Niemców bełchatowianie !ydowskiego

pochodzenia, których z getta wywo!ono głównie do Chełmna nad Nerem. Armia sowiecka

wkroczyła do Bełchatowa w nocy z 18 na 19 stycznia 1945 r. w ramach działa1 1 Frontu

Ukrai1skiego. Szybko powstał w mie"cie Tymczasowy Komitet Obywatelski, który powołał

do !ycia Milicj, Obywatelsk$. Komunistyczni działacze z Wadlewa i Dru!bic utworzyli koło

Polskiej Partii Robotniczej. 26 stycznia powołano komitet miejski PPR w Bełchatowie. Nowa

władza zacz,ła si, wi,c szybko instalowa# w mie"cie.

Zako1czenie niemieckiej okupacji nie dla wszystkich oznaczało jednak faktyczny kres

zniewolenia. Przeciwko komunistycznej dyktaturze wyst$pił kpt. Stanisław Sojczy1ski ps.

„Zbigniew”, „Warszyc” – !ołnierz 27 Pułku Piechoty działaj$cego w Radomsku i okolicach.

„Warszyc”, uwa!aj$c !e kraj poddany został nowej okupacji, rozpocz$ł tak!e tutaj budow,

struktur KWP – jednej z najsilniejszych organizacji antykomunistycznego podziemia w

Polsce. Teren Bełchatowa i okolic podlegał komendzie powiatowej i batalionowi

„Kniwiarka”, obejmuj$cemu cały powiat piotrkowski i stanowi$cemu jeden z dwóch

najsilniejszych – obok radomszcza1skiego „Motoru” – batalionów w całej strukturze KWP.

Pocz$tkowo na tym terenie odnotowywano głównie działalno"# „Longinusa”,

koncentruj$c$ si, w okolicach Kamie1ska, Kleszczowa, Chabielic i Dobryszyc. Nie trwała

ona jednak zbyt długo, a teren działania oddziału Ku"mierczyka przesuwał si, stopniowo w

kierunku południowo-wschodnim. Z wi,kszych akcji „Longinusa” warto odnotowa#

rozbrojenie posterunków MO i UB w Woli Krzysztoporskiej w nocy 19/20 marca 1946 r.

Ukarano wówczas chłost$ funkcjonariuszy oraz aktywistów PPR.

Na interesuj$cym nas terenie, do kwietnia 1946 r., akcje przeprowadzali tak!e

!ołnierze z dwóch innych kompanii KWP: „Kazimierz”/„Lemiesze” – maj$cej przydzielony

teren działania: Grocholice, Kluki, Milejów i obszar na północ od nich oraz kompania

„Konrad”/„Grabie” z terenem działania: Gorzkowice, Parzniewice, R,czno, Rozprza.

W aktach KWP odnotowano m.in. napad na bank w Bełchatowie 15 wrze"nia 1945 r.

Jej inicjator plutonowy „Sarenka” był zreszt$ oskar!any przez dowództwo o samowolne akcje

oraz przywłaszczanie pieni,dzy i w efekcie został zlikwidowany za akceptacj$ „Warszyca”.

W pierwszym okresie istnienia KWP najintensywniejsz$ działalno"# rozwini,to

jednak w Radomsku i okolicach. Dopiero od połowy 1946 r. ci,!ar prowadzenia walki

przenosił si, w sposób zdecydowany na teren powiatu piotrkowskiego. Najbardziej aktywnie

na tym terenie działał oddział Słu!by Ochrony Społecze1stwa pod dowództwem Kazimierza

Grzybowskiego ps. „Zapalnik”, a póDniej wywodz$ca si, z niego grupa Ludwika Danielaka

ps. „Bojar” (tak!e „Lotny”, „Szatan”). Obaj partyzanci zdominowali konspiracyjn$

działalno"# antykomunistyczn$ na tym terenie, dlatego te! s$ głównymi bohaterami

niniejszego opracowania.

K. Grzybowski w latach 1934-1936 słu!ył w wojsku w Puławach. W czasie okupacji

pracował jako le"nik w Pytowicach, gdzie zaanga!ował si, w konspiracj,. Po zako1czeniu

wojny funkcjonariusze UB próbowali go aresztowa#, nachodz$c dom w Słostowicach.

Obawiaj$c si, represji ze strony UB, Grzybowski wyjechał do Gda1ska-Oliwy, gdzie

pracował jako "lusarz w fabryce. Po sze"ciu miesi$cach został aresztowany, rzekomo z

powodu dokonania nadu!y# w zakładzie pracy. Przetrzymywany i maltretowany przez blisko

trzy tygodnie, zdołał zbiec, po czym podj$ł decyzj, o powrocie w rodzinne strony. Ukrywaj$c

si, na terenie powiatu piotrkowskiego wszedł w kontakt z Janem Rogólk$ ps. „Grot” –

dowódc$ batalionu „Kniwiarka” KWP i podj$ł decyzj, o wst$pieniu do antykomunistycznej

partyzantki. Było to w marcu 1946 r. Grzybowski miał za zadanie zorganizowa# oddział

Słu!by Ochrony Społecze1stwa na terenie gmin Ł,kawa i Bełchatówek. PóDniej oddział

„Zapalnika” działał głównie na terenie gmin: Bełchatów, Chabielice, Kleszczów, Kluki,

Krzy!anów, Ł,kawa i Parzniewice. Organizacyjnie podlegał „Longinusowi”, a nastepnie

zast,puj$cemu go Wiesławowi Janusiakowi „Prawdzicowi”. Pierwszymi członkami oddziału

byli: Grzybowski, Danielak, Stanisław Szcz,sny „Czołg” i Józef Małcz „Cyganek”.

Drugi z opisywanych dowódców – Ludwik Daniela, nie brał udziału w wojnie z

Niemcami. W kwietniu 1945 r. został powołany przez RKU w Pabianicach do wojska do 4

pułku artylerii w Tomaszowie Mazowieckim. Uciekł jednak stamt$d i ukrywał si, u rodziny.

Na przełomie kwietnia i maja 1946 r. nawi$zał kontakt z K. Grzybowskim, który tworzył ju!

wówczas oddział partyzancki w okolicach Kleszczowa. Danielak przyst$pił do oddziału

przyjmuj$c pseudonim „Lotny” i wkrótce został zast,pc$ Grzybowskiego. Był te!

najaktywniejszym !ołnierzem, przeprowadzaj$cym wi,kszo"# akcji.

Na temat działalno"ci oddziału w pierwszym okresie – a wi,c do amnestii w 1947 r. -

zachowało si, znacznie mniej materiałów ni! do okresu póDniejszego. Mo!na jednak pokusi#

si, o odnotowanie najwa!niejszych akcji. Pierwsz$ był napad na spółdzielni, w Bogdanowie,

gmina Parzniewice przeprowadzony w maju 1946 r. pod dowództwem Danielaka. Z kolei w

czerwcu 1946 r. dokonano pierwszego zabójstwa. W"ród mieszka1ców gromady WoDniki

rozeszła si, plotka, !e funkcjonariusz UB Antoni Grzesiak miał rzekomo zabi# sołtysa tej wsi.

Danielak wyjechał wówczas do Piotrkowa, odszukał Grzesiaka i zastrzelił go. Przed komisj$

amnestyjn$ tłumaczył póDniej, !e „instrukcja organizacji mówiła, !e nale!y wszystkich

niewygodnych funkcjonariuszy likwidowa#”.

W kolejnych miesi$cach dokonano napadów na Urz$d Gminy w Chabielicach

(czerwiec) i na kasjera gminy Bogdanów (lipiec). 14 lipca w Suchcicach zamordowano

funkcjonariusza UB Apoloniusza Lisa, na którego wcze"niej został wydany wyrok przez J.

Rogólk, „Grota”. We wrze"niu 1946 r. Grzybowski miał dokona# morderstwa na prezesie

Wojewódzkiego Komitetu ZSL, Janie Tonerze, a póDniej na Fraju – mieszka1cu Parzniewic.

Jak twierdził w o"wiadczeniu przy ujawnieniu z 1959 r. wyroki te wydane zostały przez

„Prawdzica”.

Kolejne akcje przeprowadzono w paDdzierniku – był to atak na skarbnika spółdzielni

w Dru!bicach oraz w listopadzie - na spółdzielni, w Woli Krzysztoporskiej. W ko1cu

listopada 1946 r., podczas akcji na cukierni, w Bełchatowie, doszło do strzelaniny, gdy

Danielak wraz z „Zapalnikiem” i „Kudłatym” zostali zatrzymani przez patrol MO. Ranili

wówczas jednego z funkcjonariuszy i uciekli. W 1946 r. dokonali jeszcze napadów na

samochód wioz$cy prz,dz, z Łodzi i ponownie - na spółdzielni, w Bogdanowie. W 1947 r.

przeprowadzono akcj, we wsi Nowy Janów (stycze1), napad na sołtysa gromady Ole"nica, na

skarbników Spółdzielni Zgoda z Bełchatowa w miejscowo"ci Dobrzelów (luty), akcj, w

miejscowo"ci Myszaki gmina Bełchatówek i ponownie na spółdzielni, w Bogdanowie

(marzec).

Warto podkre"li#, !e oddział podlegaj$cy Grzybowskiemu zostawiał po akcjach

pokwitowania z nazw$ komórki KWP - „Kierownictwo Walki z Bezprawiem”. W aktach UB

pojawia si, w zwi$zku z tym wiele przekłama1, gdy! funkcjonariusze bł,dnie uznawali j$ za

nazw, oddziału. W Dródłach UB pisano ponadto:

W czasie amnestii 1947 r. oddział Grzybowskiego ujawnił si, w cało"ci, z wyj$tkiem

Stanisława Szcz,snego ps. „Czołg”, który zgin$ł wcze"niej podczas akcji. W aktach UB

zachowało si, o"wiadczenie Danielaka o ujawnieniu. „Bojar” ujawnił si, 1 kwietnia 1947 r.

przed komisj$ amnestyjn$ w Piotrkowie. W „O"wiadczeniu” przyznał si, do dezercji i

wst$pienia do nielegalnej organizacji KWP – oddziału SOS pod dow. „Zapalnika”, w tym do

dokonania 4 zabójstw. Co ciekawe, póDniej – podczas rozprawy s$dowej - przyznał si, do

popełnienia 5, morderstw w czasie swej działalno"ci przed amnesti$.

Niedługo po ujawnieniu, zarówno Grzybowisk, jak i Danielak wrócili do konspiracji.

Danielak, który zdecydował si, na to w czerwcu 1947 r. twierdził, !e zrobił tak za namow$

Grzybowskiego. Dowódca oddziału, motywuj$c sw$ decyzj,, powoływał si, natomiast na

opinie kr$!$ce w"ród miejscowej ludno"ci o tym, !e: „rz$d darował, ale partia nie daruje”.

Ponadto podawał, !e po amnestii miał zamiar si, o!eni#, ale wuj jego narzeczonej –

funkcjonariusz UB poradził jej, aby nie wychodziła za m$! za Grzybowskiego, bo zostanie

wdow$. Ponadto twierdził, !e pierwsz$ akcj, po ujawnieniu – na posterunek w Grocholicach,

Danielak wykonał bez jego wiedzy, za co miał dosta# nagan,. Sam Grzybowski chciał

podobno przeczeka# ten okres, nie przeprowadzaj$c !adnych akcji.

Danielak podczas rozprawy głównej w swoim procesie tłumaczył, !e wrócił do

konspiracji, gdy! spodziewał si, aresztowania. Cytował przy tym słowa funkcjonariusza UB,

który miał powiedzie#:

Nródła UB twierdz$, !e pretensje rodzin zabitych przez podziemie osób, były

wówczas czym" powszechnym. Funkcjonariusze twierdzili, !e PUBP w Piotrkowie gotów był

nawet pomóc Danielakowi w razie zagro!enia. „Bojar” nie uwierzył jednak w te zapewnienia

a póDniejsza "mier# jego brata podczas przesłuchania w UB-eckim areszcie skutecznie

odstraszyła go przed oddaniem si, pod opiek, „ludowej władzy”. Wkrótce wi,c oddział

wznowił działalno"#. W Dródłach UB czytamy o Grzybowskim:

(sic!)

[...]

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: