brzana.rtf

Ciało smukłe, w przekroju poprzecznym prawie okrągłe. Brzuch niemal płaski, linia brzucha prosta. Długość najczęściej 30-50 cm, maksymalnie 90 cm.
Głowa spłaszczona, z długim wyciągniętym do przodu pyskiem. Oczy małe. Otwór gębowy skierowany ku dołowi, z parą wąsików na tylnej krawędzi szczęki i drugą krótszą parą na wardze. Łuski wydłużone, średniej wielkości. Grzbiet jasny, szarobrązowy, podczas tarła miedziany, strona brzuszna biała, czasami z różowym nalotem, bez jakichkolwiek ciemnych plam. Płetwy: brzuszne, odbytowa i dolny płat płetwy ogonowej czerwonawe. Trzeci najdłuższy promień płetwy grzbietowej jest mocno zgrubiały i twardy, a jego tylna krawędź jest piłkowana.
Wzdłuż linii nabocznej 55-65 łusek. Liczba promieni w płetwach: grzbietowa 11-12, odbytowa 8, piersiowe 16-18, brzuszne 10, ogonowa 17. Zęby na kościach gardłowych w trzech szeregach: 2.3.5-5.3.2.
Typowym siedliskiem brzan są środkowe biegi dużych rzek, ale jeszcze z bystro płynącą wodą. Ponieważ często są one w takich odcinkach dominującym gatunkiem ryb, od ich nazwy środkowe biegi rzek są zwane krainą brzany. Najczęściej trzymają się miejsc o dużym zróżnicowaniu struktury koryta rzeki. Spokojne, głębokie odcinki o równym, żwirowatym lub piaszczystym dnie, czasami nawet z osadami mulistymi służą im nocą jako żerowiska. Dzień brzany najczęściej spędzają w niewielkich grupach za zasłoną kamieni na płytkich, bystrych odcinkach z twardym dnem. Ponieważ stosunkowo szybko na zajmowanych odcinkach zaczyna im brakować pożywienia, a dodatkowo wahania poziomu wody powodują zmianę warunków w ich stanowiskach brzany często przemieszczają się. Płyną wówczas w niewielkich stadach (czasami także pojedynczo), przy czym zasięg dziennej wędrówki w poszukiwaniu nowych stanowisk może wynosić nawet 10 km. Brzany odżywiają się rozmaitymi niewielkimi zwierzętami dennymi, jak larwy owadów (głównie jętki), ślimaki lub kiełże, nie gardzą przy tym ikrą innych ryb lub niewielkimi, martwymi rybami. Zimują w głębokich spokojnych rynnach, wypłukanych przez nurt w dnie rzeki, przy czym na jednym zimowisku może przebywać nawet kilkaset osobników ciasno stłoczonych.
W czasie tarła, które odbywa się pomiędzy majem a lipcem brzany, często w liczących setki osobników stadach wędrują w górę rzeki. Tarliska znajdują się na płyciznach z czystym żwirowym dnem i szybkim nurtem, zwykle w głównej rzece, rzadziej w mniejszych dopływach. Bardzo często tarliska zlokalizowane są bezpośrednio poniżej ujścia dopływów gdyż w takich odcinkach dno odznacz się odpowiednią strukturą. Samice mają wysypkę tarłową w postaci ułożonych w rzędy na głowie i przedzie tułowia guzków. Stosunkowo niewielkie, żółte ziarna ikry (samica produkuje ich około 10 tys.) są przyklejane do kamieni i cząstek żwiru. Ikra brzany uważana jest za trującą. Dzięki tej właściwości jest stosunkowo mało narażona na zjedzenie przez inne ryby. Wylęg następuje po 10-15 dniach od tarła. Larwy początkowo unikają światła i chronią się w szczelinach między kamieniami i cząstkami żwiru. Wzrost brzan jest wolny i po pierwszym roku osiągają około 7 cm. Małe brzany są pokryte ciemnymi plamkami i odżywiają się podobnie jak kiełbie niewielkimi bezkręgowcami oraz unoszonymi przez wodę martwymi szczątkami roślin i zwierząt. Narybek zanim podejmie wędrówki jak dorosłe osobniki przez długi czas pozostaje na tarliskach. Brzany osiągają dojrzałość płciową w wieku 4-5 lat.

Okres ochronny: od 1 stycznia do 30 czerwca
Wymiar ochronny: 40 cm

Rekord Polski: 7 kg (Wiadomości Wędkarskie),
85 cm (Wędkarski Świat).