Zabawy i ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne
Już od urodzenia dziecko ćwiczy swe narządy mowne, czy to podczas ssania, połykania czy żucia. Wymawianie każdej głoski wymaga innego ułożenia narządu artykulacyjnego i innej pracy mięśni. Ćwiczenia artykulacyjne mają na celu wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy. Zabawy i ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych przeprowadza się w następujących seriach: ćwiczenia warg, ćwiczenia języka, ćwiczenia szczęki dolnej, ćwiczenia podniebienia. Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne powinny być wykonywane nie tylko przy korekcji zaburzeń mowy, ale także przy poprawianiu wyrazistości i płynności mowy oraz w profilaktyce zaburzeń. Program wychowania w przedszkolu zakłada prowadzenie działań zmierzających do prawidłowego rozwoju, a także niwelowania ewentualnych zaburzeń mowy. Począwszy od dzieci 3-letnich przewiduje się odpowiednie zabawy ćwiczące narząd mowy, uwrażliwiające na dźwięki otoczenia, a w starszych grupach przygotowujące do nauki czytania i pisania. Ćwiczenia artykulacyjne powinny być wykonywane bardzo dokładnie, bez pośpiechu. Dla dzieci przeważnie są one nudne, dlatego nauczyciel, logopeda powinien je prowadzić w sposób atrakcyjny i zabawowy. Należy pamiętać aby czas trwania i liczbę powtórzeń dostosować do indywidualnych możliwości dziecka. Przykłady zabaw i ćwiczeń narządów artykulacyjnych zaczerpnęłam z różnych publikacji logopedycznych oraz własnych pomysłów powstałych podczas pracy z dziećmi. ZABAWY I ĆWICZENIA WARG Minki – spróbujmy pokazać jakie robimy minki gdy jesteśmy: weseli – płaskie wargi – rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutni – robimy podkówkę z warg, obrażeni – wargi nadęte, zdenerwowani – wargi wąskie. Całuski – przesyłanie całusków – wargi wysunięte do przodu, cmokanie. Rybka – pokazujemy jaki pyszczek ma rybka, wysuwamy wargi do przodu i rozszerzamy na końcu. Zły pies – naśladujemy złego psa – unosimy górną wargę, pokazujemy zęby. Dzieci mogą również naśladować warczenie psa. Gorąca zupa – pokazanie jak chłodzimy wargami zupę. Echo – dobitne wymawianie za nauczycielem samogłosek a, o, e, i, u, y. Kotki – kotki robią pyszczek (wargi do przodu) i przesuwają pyszczkiem w prawą i w lewą stronę. Kotek ma wąsy i nimi porusza (między wargami dziecko trzyma słomkę). Koty ziewają, oblizują się itp. Masaż warg – nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej. Baloniki – nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, balon pękł – dziecko palcami uderza w policzki. Motorek – parskanie wargami – naśladowanie odgłosu motoru, traktora. Wzywam pomoc – wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o –naśladowanie karetki pogotowia, i-u – naśladowanie policji, e-u – naśladowanie straży pożarnej. ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA Prowadząc ćwiczenia języka należy pamiętać, aby te ćwiczenia rozpoczynać od obszernych ruchów języka na zewnątrz jamy ustnej, a następnie przechodzić do ruchów wewnątrz jamy ustnej. Kotki – kotek pije mleko – szybkie ruch języka w przód, do góry i do tyłu, kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi). Zmęczony piesek – dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i język ma mocno wysunięty na brodę. Spróbuj jak najdalej – kierowanie języka do nosa, do brody, w prawą i w lewą stronę. Szczoteczka – język to szczoteczka do zębów i będziemy po kolei czyścić zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z dwóch stron. W trakcie zabawy naśladujemy płukanie buzi wodą – powietrze z jednego policzka przechodzi do drugiego itp. Języczek maszeruje – język będzie maszerował jak żołnierz: na raz – czubek języka na dolną wargę, na dwa – czubek języka do prawego kącika ust, na trzy czubek języka na górną wargę, na cztery – czubek języka do lewego kącika ust. Cyrkowiec – język będzie próbował wykonać różne sztuczki np. górkę – czubek języka oparty o dolne zęby, środek się wybrzusza, rurkę – przez którą można wdychać lub wydychać powietrze lub udawać, że pijemy sok, szpilkę – układanie wąskiego języka, wahadełko – przesuwaniem językiem do kącików ust w stronę prawą i lewą – język nie dotyka warg. Łyżeczka – unoszenie przodów i boków języka, Łopatka – wysuwanie płaskiego i szerokiego języka, itp. Koniki – czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół. Raz konik idzie wolno, to biegnie, parska, śmieje się iha –ha. Śniadanko misia – miś starannie oblizuje wargi przy otwartych ustach – wargi smarujemy miodem, czekoladą, bitą śmietaną. Ssanie cukierków. Żabka – dziecko ma z talerzyka zebrać płatki kukurydziane posługując się tylko czubkiem języka. Dziecko stara się wyciągnąć długi język - taki jak ma żaba, wąż. Masażysta – czubek języka będzie masował delikatnie podniebienie (wcześniej trzeba dziecku wytłumaczyć i pokazać gdzie jest podniebienie), dotyka dziąseł na górze i dole, masuje wargi, język masuje od środka policzki (raz prawe, lewe), próbuje rysować kreseczki i kółeczka. ZABAWY I ĆWICZENIA SZCZĘKI DOLNEJ Naśladowanie otwierania szeroko buzi jak podczas ziewania. Wąchanie kwiatów – duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski aa (jako zachwyt), oo (zdziwienie). Chwytanie górnej wargi dolnymi zębami. Opuszczanie i unoszenia dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego a i przechodzenie do wymawiania a połączonego z głoską s. Ruchy szczęki dolnej ze skrajnego lewego do skrajnego prawego położenia. ZABAWY I ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKIEGO Chory Tomek – nauczyciel opowiada o chłopcu, który bardzo źle się czuł i zachorował. Chłopiec był kapryśny, nie chciał jeść, był senny i bardzo kaszlał (naśladowanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, kaszel z językiem daleko wysuniętym do przodu). Mamusia wezwała pogotowie (eo, eo, au, au,). Przyjechała pani doktor i zaleciła Tomkowi – płukanie gardła, połykanie pastylek, picie syropu (naśladowanie tych czynności) oraz inhalacje (zaciskanie na przemian dziurki nosa i oddychanie wolno). Chłopiec bardzo zmęczony, ziewa i zasypia. Podczas spania chrapie(na wdechu i wydechu) itd. Nadmuchiwanie baloników. Puszczanie baniek mydlanych – kto więcej puści baniek?, komu uda się zrobić największą? Echo – powtarzanie sylab: ka, ko, ke, ku, ak, ok., oke, uku, oko, ga, go, ge, gu, aga, ogo, ege, ugu itd. Zaproponowane przykłady zabaw i ćwiczeń mogą być wykorzystane przez nauczycieli grup przedszkolnych i zerowych jako usprawnianie i profilaktyka wad wymowy lub w klasach młodszych jako ćwiczenia śródlekcyjne. Ćwiczenia te powinni wykorzystywać również rodzice w pracy z dzieckiem, którego wymowa odbiega od normy fonetycznej. Wskazane jest prowadzenie tych ćwiczeń przed lustrem, aby dziecko najpierw mogło obserwować wzór prawidłowego ułożenia narządów artykulacyjnych, a później go naśladować i wykonać samodzielnie. Powyższe przykłady zabaw stanowią jedynie propozycję do wykorzystania w pracy z dziećmi. Należy również uwzględnić propozycje i pomysły zabaw wymyślone przez same dzieci. Ćwicząc narządy artykulacyjne często stosuję naprzemienność ról, gdyż to daje dziecku wiele radości i satysfakcji.
Ewelina0008