Lew Tołstoj

Anna Karenina

Osąd arystokracji i administracji

Główna bohaterka Anna jest arystokratką, obraca się w tym towarzystwie, dlatego ją najlepiej poznajemy. Ważne jest, że i Tołstoj wywodził się z tej klasy, potępiał jednak jej obyczaje.

Życie klas arystokratycznej i administracyjnej upływa na rozrywkach – spotkaniach towarzyskich, balach, wyjściach do teatru czy opery.

Przedstawiona jest swawola, buta, pycha, cynizm i wyrachowanie arystokracji. Klasa ta używa życia, ulegając swym kosztownym zachciankom. Ludzie z tych warstw kierują się pogonią za pieniądzem, egoizmem klasowym i próżniaczym stylem życia. Nie mają zasad moralnych, żyją wg konwenansów. Kryterium ich oceny stanowi majątek i podporządkowanie ich normom. Kto ich nie spełnia jest potępiony.

Uciekając od „zimnego” małżeństwa porzuca męża i syna dla namiętnej miłości. Tym samym łamie kodeks moralny swojej sfery. Arystokratyczne otoczenie zaczyna ją traktować jak wyklętą. Większość małżeństwa zawierana była ze względu na pozycję społeczną i zamożność. Brak było miłości i szczerych uczuć. Naturalną rzeczą było posiadanie kochanka ale niedopuszczalna była sytuacja by zostawić męża i dzieci, wyprowadzić się z domu. Anna przekroczyła tą granicę.

Po powrocie z Włoch Anna proponuje wieczór w operze, Wroński próbuje ją jednak odwieść  od tego pomysłu. Kobieta świadoma, że rzuciła wyzwanie dotychczasowym normom idzie sama. Jednak gdy wszystkie lornetki kierują się na jej osobie, dociera do niej, że arystokracja już jej nie podziwia, wręcz przeciwnie, odrzuca, pogardza nią.

Ocenę szlachty najlepiej widać w wypowiedziach Lewina. Ziemianin nad wszystko kochający wieś, uroki przyrody, obcujący z chłopami w arystokratach widzi tylko cechy negatywne. W swych wypowiedziach często podkreśla ich lenistwo, próżniactwo, niezdolność do wielkich uczuć, fałsz i materialne podejście do życia.

Powieść społeczno – psychologiczna

Anna Karenina miała być moralitetem o nierozerwalności i boskiej sankcji małżeństwa. Z czasem koncepcja się nieco zmienia – występek Anny przestaje być zły i jednoznaczny. Przedstawiony egoizm Anny jest traktowany jako wyraz prawa jednostki do życia i osobistego szczęścia. Autor uznaje tu prawo bohaterki, jej wysiłki darzy sympatią choć uważa, że nie będzie ona szczęśliwa bo złamała jedno z wiecznych praw. Wątek główny to właśnie opowieść o wewnętrznej walce Anny między zaspokojeniem pragnienia osobistego szczęścia a powinnościami i narzuconymi przez społ. konwenansami. W genialny sposób autor zgłębia sfery ludzkich emocji. Autor na przykładzie Anny i Lewina przedstawia tragizm człowieka uwikłanego w węzeł gordyjski.

Anna Karenina ukazuje też problemy rodzinne zniszczone przez wielką i występną miłość. W utworze Tołstoj opowiada się za instytucją rodziny, nie stroni jednak od ukazywania trudności życia rodzinnego. Przyznaje, że więzi rodzinne narzucają człowiekowi ograniczenia, ale dają też poczucie bezpieczeństwa i szczęścia. Tołstoj żegnał się w utworze z wizją uporządkowanego świata. Czyn Anny wiązał się z załamaniem porządku moralnego obyczajowego i społecznego. Pisarz ukazuje kilka rodzin nieszczęśliwych, z których każda jest nieszczęśliwa na swój sposób. Anna jest nieszczęśliwa zarówno jako matka jak i kobieta. Dolly pozostaje kapłanką ogniska domowego (jak Natasza Rostowa) ale małżeństwo przynosi jej tylko ból i upokorzenie. Lewin nie może być szczęśliwy bo mimo, że posiada miłość żony, boleśnie przeżywa katastrofę drogich mu ideałów. W Annie Kareninie nie ma rodzin szczęśliwych. W pierwszych dwóch przypadkach nieszczęście ma przyczyny w samej rodzinie (brak miłości etc.) w trzecim przyczyny maja charakter zewnętrzny (niespełnienie Lewina).