Gogacz Mieczysław, Istnieć i poznawać.pdf

MIECZYSŁAW GOGACZ

ISTNIEĆ I POZNAWAĆ

NOTATNIK BŁĘDÓW FILOZOFICZNYCH I TRUDNOŚCI

Z KRĘGU KLASYCZNIE POJĘTEJ FILOZOFII

Akademia Teologii Katolickiej

Warszawa 1969

SPIS TREŚCI

WSTĘP................................................................................................................................................................... 3

Część pierwsza. PROBLEMATYKA BYTU......................................................................................................... 9

1. Błąd w punkcie wyjścia filozofii .............................................................................................................. 9

2. Błąd w rozumieniu aktu .......................................................................................................................... 13

3. Trzy główne teorie rzeczywistości.......................................................................................................... 19

4. Dlaczego nie można odrzucić istnienia Boga ......................................................................................... 23

5. Błąd w rozumieniu przyczynowania sprawczego ................................................................................... 28

6. O przyczynowaniu materii ...................................................................................................................... 33

7. Błąd w rozumieniu materii...................................................................................................................... 36

8. Błąd idealizmu i błąd esencjalizmu ........................................................................................................ 39

9. Błąd gnozeologiczny............................................................................................................................... 42

10. Odróżnienie poszczególnych aktów istnienia realnego........................................................................... 50

11. Błędy w rozumieniu istnienia realnego................................................................................................... 64

12. Problem struktury istnienia realnego ...................................................................................................... 76

13. Naczelne prawa istnienia ........................................................................................................................ 83

14. Istnienie w ujęciu A. B. Stępnia.............................................................................................................. 88

15. Uwagi do koncepcji istnienia w ujęciu A. B. Stępnia ............................................................................. 92

16. Błędy w rozumieniu bytu........................................................................................................................ 95

17. Błąd łączenia arystotelizmu z tomizmem ............................................................................................. 100

18. Typowy błąd podziału filozofii............................................................................................................. 103

19. Błąd w rozumieniu zła i cierpienia ....................................................................................................... 111

20. Granice filozofii i religii ....................................................................................................................... 118

21. Natura poznawania................................................................................................................................ 129

Część druga. PROBLEMATYKA DUSZY ....................................................................................................... 138

1. Dusza ludzka aktem ciała...................................................................................................................... 138

2. Błąd dualizmu w rozumieniu duszy ludzkiej ........................................................................................ 148

3. Niebezpieczeństwo dualistycznej wizji duszy ludzkiej w ujęciu A. B. Stępnia.................................... 152

4. Błąd monizmu w koncepcji duszy ........................................................................................................ 155

5. Problematyka i trudności pluralistycznej teorii struktury duszy ludzkiej ............................................. 157

6. Trudności w rozumieniu intelektu i próba ponownego określenia jego natury (Kontynuacja

problemów „Obrony intelektu”) ........................................................................................................... 184

7. Próba pluralistycznej teorii człowieka (ujęcie streszczające i problem nieśmiertelności duszy

ludzkiej) ................................................................................................................................................ 201

ZAKOŃCZENIE................................................................................................................................................ 214

WSTĘP

Człowiek - jak to już stwierdził Arystoteles w pierwszym zdaniu swojej

„Metafizyki” 1 - z natury pragnie wiedzy. Pragnie więc poznać istniejący świat i

chciałby w tym poznaniu uzyskać wiedzę pewną, a więc prawdziwą, czyli taką, która -

dodajmy - adekwatnie ujmuje rzeczywistość. Człowiek więc przede wszystkim pragnie

wiedzy filozoficznej, która w klasycznym sensie polega na ujęciu tego, co istnieje, od

strony racji uniesprzeczniających.

Nie łatwo jednak odczytać rzeczywistość zgodnie z tym, czym ona jest i jak

istnieje. Niełatwo bowiem poznać ją niezależnie, między innymi, od teorii obecnych i

funkcjonujących w naszym myśleniu. Teorie te, jeżeli uzyskały naszą akceptację, jeżeli

stały się w nas sposobem naszego rozumienia świata, powodują, że nasze poznanie nie

jest obiektywnym odbiorem rzeczywistości, lecz interpretującym ją odczytywaniem.

Jeżeli jednak uzyskamy intelektualny dystans wobec tych teorii, jeżeli potraktujemy je

jako narzędzia poznawczego widzenia rzeczywistości, mamy więcej szans prawdziwego

poznania, ujmującego coś zgodnie z tym, czym jest i jak istnieje.

Prezentując tę książkę i usiłując uzasadnić jej tytuł już opisuję błąd, który dość

często popełniamy nie zawsze to sobie uświadamiając. Błąd ten polega na pomyleniu

lub utożsamieniu światopoglądowego i naukowego punktu widzenia, osobistego więc

wyboru jakichś rozwiązań i niezależnego od naszej decyzji faktycznego stanu

niesprzecznie odczytanej rzeczywistości.

Najczęstsze w naszym poznaniu błędy o charakterze filozoficznym stanowią

właśnie główny temat i zasadniczą treść tej książki. Bliższy więc opis błędu i

utożsamienia światopoglądowego i naukowego punktu widzenia w naszym poznaniu

znajdzie się poza tym Wstępem. Zostaną tam w miarę sił scharakteryzowane inne błędy,

które popełniamy poznając rzeczywistość, te oczywiście błędy, a więc zapewne nie

wszystkie, w których uświadomienie sobie i odkrycie jest wynikiem poszukiwania

odpowiedzi na dociekliwe pytania studentów przede wszystkim Akademii Teologii

1 Aristoteles graece ex recensione J. Bekkeri edidit Academia Regis Borussica, Berolini 1830, t. II,

980 a 22.

Katolickiej w Warszawie (nie pomijam podobnych pytań ze strony studentów KUL),

gdy w przerwach między wykładami i seminariami gawędząc na korytarzach

usiłowaliśmy uniezależniać się od teorii i w warunkach jak gdyby pozaoficjalnych, a

więc psychologicznie biorąc z większym stopniem szczerości i przejęcia, sprawdzać

nasze wizje bytu z rzeczywistością taką, jaką ona naprawdę jest. Jak to naprawdę jest

niezależnie od szkół, tłumaczących rzeczywistość, niezależnie od języków

filozoficznych, czyichś poglądów? Okazało się, że aby na to pytanie odpowiedzieć,

trzeba właśnie odróżnić języki filozoficzne, wyrażane w tych językach poglądy,

wyznaczające je założenia, także kierunki filozoficzne, różne koncepcje filozofii i

koncepcje nauki, nasze teoretyczne i praktyczne nastawienia, problem zaangażowanych

i tak zwanych niezaangażowanych pytań, stopień naszego ulegania właśnie obecnym i

funkcjonującym w nas teoriom, konieczność pozostawania w metodologicznie

jednolitym porządku pytań i narzędzi proporcjonalnych do przedmiotu badań. I okazało

się, że często właśnie te porządki mylimy, że stawiamy pytania i stosujemy metody

analizy właściwe dziedzinie, do której niepokojący nas problem nie należy. W takim

jednak wypadku sprawa nie była zbyt trudna. Nie łatwo jednak dać sobie radę z

problemami pogranicza, pamiętać że w danym miejscu kończy się na przykład teren

teorii poznania i zaczyna się metafizyka, że tu granica metafizyki i rozciąga się teren

psychologii lub teologii, że mówimy już nie o istnieniu i nie o istniejących bytach, lecz

o sposobach lub wynikach poznania. Wydaje się, że prezentowane w tej książce błędy

filozoficzne zdarzają się na odcinku tych właśnie granicznych terenów, że ich źródłem

jest przekraczanie granicy metodologicznych obszarów, niedozwolone metodologicznie

przenoszenie metod i pytań właściwych danej nauce czy dyscyplinie w obrębie danej

nauki na teren dziedziny już innej, w której o co innego i inaczej musimy pytać.

Samo pojęcie błędu filozoficznego jest tu nieostre. Należy od razu dodać, aby

uniknąć nieporozumień i właśnie błędów, że tropi się w tej książce to wszystko, co jest

w jakiś sposób owszem metodologicznie niepoprawne, lecz to, co przede wszystkim

niepokoi metafizyka, przyjmującego klasyczną, w tomistycznej głównie wersji,

koncepcję metafizyki, jako nauki, która bada to, co istnieje, poszukując właśnie

uniesprzeczniających je relacji. Uniesprzeczniające, a więc ostateczne racje są te,

których negacja uniemożliwia racjonalne zrozumienie bytu lub przyznaje niebytowi rolę

czegoś istniejącego. W tym sensie byt i niebyt byłby tym samym, utożsamiłoby się

poznanie z niepoznawaniem, poznanie z istnieniem, istnienie z nieistnieniem. Przed tym

absurdalnymi konsekwencjami broni właśnie rzeczywistość, jej istnienie i nasze jej

poznanie według klasycznej koncepcji metafizyki i filozofii.

Istnienie i poznawanie są więc czymś odrębnym, są dwoma osobnymi

porządkami. A św. Tomasz powie, w „De veritate” 2 , że „poznanie jest późniejsze od

istnienia”. Jest ujęciem istniejącej rzeczywistości. To ujęcie jest narażone na tyle

niebezpieczeństw i tyle błędów, że jeżeli potrafimy przynajmniej niektórych uniknąć

uświadamiając je sobie przy pomocy także tej książki, to uczynimy krok naprzód w

kierunku prawdy, która stanowi dla człowieka najbardziej właściwą jego naturze

tęsknotę.

Zagadnienie błędu spełnia więc w tej książce przynajmniej kilka funkcji, np.: 1.

jest sposobem wyakcentowania właściwych ujęć filozoficznych i okazją do

precyzyjniejszego formułowania problemów, 2. służy dydaktycznie celowemu zadaniu

zwrócenia uwagi na właściwy w klasycznym filozofowaniu nurt rozważań

filozoficznych, 3. stanowi zasadę konstrukcji książki.

Najważniejsza jednak w tej książce funkcja zagadnienia błędu polega na

mobilizowaniu do wysiłku, aby najtrafniej i najczytelniej ujmować problem

filozoficzny i w ten sposób unikać właśnie błędów filozoficznych.

Jest to jednak także wykład niektórych podstawowych problemów filozofii bytu,

lecz od strony pokazywania, jak należy filozofować i jak nie należy rozwiązywać

danego zagadnienia. Książka wobec tego jest poszukiwaniem właściwego kształtu

metafizyki na drodze pośredniej, przez pokazywanie błędów. Nie jest to droga okrężna i

bezcelowa. Gdy się bowiem te błędy oddzieli, gdy się więc minie te niebezpieczne

drogi, powstanie jaśniejszy obraz prawidłowych ujęć filozoficznych. Pracę nad

uzyskaniem obrazu prawidłowych rozwiązań pozostawiam właśnie Czytelnikowi.

Wydaje się, że unikam w ten sposób błędu zwerbalizowania metafizyki, zamknięcia jej

w pozytywny lecz jednak w jakiś schemat, unikam nadania jej utrwalonego kształtu,

2 “Cognitio autem est posterior quam esse”, De veritate 21, 3 o. S.Thomae Aquinatis Quaestionem

disputatae, t. III, Taurini-Romae 1931.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: