Pragmatyzm_kontekstualizm_Fish.pdf

Sens świata nie istnieje ani w samych faktach, ani poza nimi, w sferze transcendentnego ich

uzasadnienia, lecz jest efektem twórczej działalności człowieka. Twórczość ta nie jest jednak

ani dowolnym narzucaniem sensu, ani odkrywaniem jego gotowej postaci, lecz

NEGOCJACJĄ ze światem wedle ustalonych reguł. Reguły te nie są wynalazkiem

jednostkowym, lecz zbiorowym, i dlatego, jak twierdził William James, "w strumień

świeżego doświadczenia zanurzamy się wyposażeni w przekonania naszych przodków".

Doświadczenie jest "wchodzeniem w owocne relacje z rzeczywistością" interpretacja to

transakcja, jakiej człowiek dokonuje ze światem, jest rodzajem wymiennego działania: ja

oddziałuje na świat/teksty i świat/teksty oddziałują na mnie.

Doświadczenie jest zmienne, "żaden punkt widzenia nigdy nie może być tym ostatnim

punktem widzenia". To zaś oznacza, że doświadczenie jest z natury perspektywiczne.

Stanley Fish najważniejsza teza Fisha głosi: "jesteśmy zawsze już interpretacyjnie

usytuowani", tzn. wiemy już, co to są utwory literackie, że interpretacja jest możliwa dzięki

osobliwemu językowi utworów literackich, że możliwe są nowe odczytania i że są one

wysoko cenione przez społeczność akademicką, szkołę, w ramach której zostały

sformułowane są to ogólnie prawa rządzące wspólnotą, do której chcemy należeć,

interpretując teksty (kategoria WSPÓLNOTY INTERPRETACYJNEJ). Nie możemy

pozwolić sobie na nieograniczoną dowolność, gdyż język, którego używamy, jest

JĘZYKIEM NIEPRYWATNYM.

Innymi słowy: pojęcie absolutnej dowolności jest całkowicie fałszywe, gdyż nigdy nie

znajdujemy się w pozycji niezdeterminowanej. Nasze postępowanie jest nieustannie

określane przez INSTYTUCJĘ, która temperuje nasze zapędy. Co to takiego "instytucja"?

Obejmuje ona "formy społecznie zorganizowanego działania".

KONTEKSTUALIZM. Podmiot, jak i prawda są efektem, nie przyczyną doświadczenia,

którego nie można oddzielić od kulturowego kontekstu, sfery społecznych negocjacji;

krytyka esencjalizmu esencjaliści zakładali, że pod zmiennymi formami kryje się

prawdziwa rzeczywistość, która różni się zasadniczo od tego, jak się ją opisuje. Pragmatycy

mówią: nie ma świata, który byłby czymś różnym od opisującego go języka, nie istnieją

uniwersalne, niekontekstowe języki opisu. Literackość zależy od przejawów tymczasowych

kontekstowych.

Historia naszej kultury to historia zmieniających się i konkurujących ze sobą języków opisu

świata, które zmieniają się nie dlatego, że coraz ściślej pasują do świata, ale dlatego, że jeden

rodzaj języka okazuje się mało skuteczny w opisywaniu świata i należy go zastąpić nowym,

bardziej przekonującym.

Kryterium PRAWDY nie dotyczy adekwatności do świata, ale skuteczności opisu tego

świata. William James definiuje prawdę jako relację między naszym zmysłowym

doświadczeniem a naszymi ideami. Prawdziwe jest dla nas to, co nie wprowadza dysonansu

między tym, co przychodzi z zewnątrz od zmysłów, a stanem intelektualnego posiadania.

Chodzi o odpowiedniość doświadczenia i przekonania. Jak weryfikować prawdziwość

naszych sądów? "Prawdy powinny mieć konsekwencje praktyczne". Pozbawione

praktycznego znaczenia, fałszywe jest to, do czego nie można nikogo przekonać, a to z tej

racji, że nie da się niczym uzasadnić.

E.O. na podstawie: "Teorie literatury XX wieku", Anna Burzyńska, Michał Paweł

Markowski