Sylabotonizm - notatka.doc

Sylabotonizm – (gr. syllabé + gr. tónos ‘naprężenie; wysokość dźwięku’) system numeryczny wiersza oparty na zgodności liczby stóp (układu sylab akcentowanych i nieakcentowanych) w wersie.

Wywodzi się z antyku, związany jest z pieśnią.

Rozmiar wersu nie powinien przekraczać sześciu stóp. Często w wierszu sylabotonicznym występuje akcent poboczny, utworzony przez rytm, zawsze średniówka, nigdy przerzutnia. W zależności od rodzaju stóp tworzących wers wyróżnia się rodzaje wierszy sylabotonicznych, najczęściej występują: ośmiozgłoskowce (tworzone przez trochej), dwunastozgłoskowce (tworzone przez jamb) oraz dziesięciozgłoskowce i siedmiozgłoskowce (tworzone przez anapest). Rodzaj wykorzystanej stopy wpływa na nastrój wiersza: amfibrach występuje w utworach monotonnych, trochej w utworach żywych, często związanych z tańcem i ruchem.

Wiersz sylabotoniczny - rodzaj wiersza realizujący zasady regularnego systemu wersyfikacyjnego zwanego sylabotonizmem.

Cechy charakterystyczne:

* stała liczba sylab w wersach - ścisła regularność
* jednakowa liczba sylab akcentowanych w wersie i ich stałe umiejscowienie - stały rozkład akcentów
* ten sam rytm
* podstawową jednostką miary rytmicznej jest tu stopa metryczna - najmniejsza jednostka rytmiczna, składająca się z 2, 3 lub 4 sylab, spośród których jedna jest akcentowana

Ten rodzaj wiersza jest wobec tego bardziej zrytmizowany, niż wiersz sylabiczny.

Rodzaje głównych stóp metrycznych w polskiej wersyfikacji:

Jamb (gr. íambos) w metryce iloczasowej to stopa metryczna złożona z dwóch sylab: krótkiej i długiej.
W wierszach polskich odpowiednikiem jest sekwencja dwóch sylab: nieakcentowanej i akcentowanej.

Trochej (łac. ''trochaeus'', z gr. ''trochaíos'') w metryce iloczasowej to stopa metryczna złożona z dwóch sylab: długiej i krótkiej.

W wierszach polskich odpowiednikiem jest sekwencja sylab: akcentowanej i nieakcentowanej.
Przeciwny do trocheju układ sylab ma jamb.

Daktyl ( ''dáktylos'', dosł. "palec") – w metryce iloczasowej stopa metryczna składająca się z trzech sylab: jednej długiej i dwóch krótkich. Bierze swą nazwę stąd, że grecki wyraz ''dáktylos'' ma właśnie taki układ sylab.

W wierszach polskich odpowiednikiem daktyla jest sekwencja składająca się z jednej sylaby akcentowanej i dwóch nieakcentowanych.
 

Daktyl jest podstawowym budulcem heksametru daktylicznego.

Amfibrach (gr. ''amphíbrachys'', dosł. ''z obu stron krótki'') w metryce iloczasowej to stopa metryczna, składająca się z trzech sylab: jednej długiej między dwiema krótkimi.

W wierszach polskich odpowiednikiem jest sekwencja składająca się z jednej sylaby akcentowanej między dwiema nieakcentowanymi.

Anapest (gr. ''anápaiston'') w metryce iloczasowej to stopa metryczna, składająca się z trzech sylab: dwóch krótkich i jednej długiej.

W wierszach polskich odpowiednikiem anapestu jest sekwencja składająca się z dwóch sylab nieakcentowanych i jednej akcentowanej.

Peon III – akcent rytmiczny, co czwarta sylaba, prawie nie występuje w postaci czystej, jest najrzadszy.

Historia

Pojawił się już pod koniec XVIII wieku, typowy stał się dla romantycznej liryki XIX wieku, obecny najczęściej w krótkich utworach lirycznych, zwłaszcza w pieśniach stylizowanych na pieśni ludowe, archaiczne.

Przykłady w poezji

Rodzaj ten pojawia się w poezji m.in.:
* W. Pola (''Pożegnanie'')
* T. Lenartowicza
* M. Konopnickiej
* A. Asnyka (''Ulewa'')
* K. Przerwy-Tetmajera (''Melodia mgieł nocnych'')
* B. Leśmiana (''Dziewczyna'')

Przykłady wierszy:

Wiersz trocheiczny (Wincenty Pol, ''Pieśń o ziemi naszej'')

A czy znasz ty, bracie młody, 
Twoje ziemie, twoje wody?     
Z czego słyną, kędy giną,     
W jakim kraju i dunaju?       
 

Wiersz amfibrachiczny (Adam Mickiewicz, ''Kołysanka duchów nocnych'' z III części ''Dziadów'')

Puch czarny, puch miękki pod głowę podłożmy,
Śpiewajmy, a cicho - nie trwożmy, nie trwożmy.