Analiza tekstu staropolskiego.doc

Analiza tekstu staropolskiego

Pośrod nocy przyszli do Betlejem z wieliką tłuszczą luda, bo tedy było przykazanie od cesarza Augusta, iże każdy człowiek w tej włości mieli przyć do Betlejem, aby <był> napisany. A przeto potrzebizna była, aby Jozef z Maryją szli do Betlejem, iż byli z pokolenia
i z włości krola Dawida, tegodla Maryja i Jozef szli po drodze, ktorąż chodzą do Betlejem. Rzekła Maryja do Jozefa: „Dwoj lud widzę przede mną, jeden płaczący, a dru<g>i wiesielący sie” [Rozmyślania Przemyskie w. 67-77].

pośrod – wzdłużenie zastępcze (drugie „o” długie powstało w wyniku zaniku jeru
i konieczności wyrównania długości artykulacji);

przyszli – czas przeszły złożony Perfectum bez słowa posiłkowego, zbudowany z imiesłowu elowego oraz czasownika „być”, który został pominięty w trzeciej osobie obu liczb; tryb dokonany;

wieliką – przymiotnik w funkcji przydawki, w odmianie złożonej, w przypadku narzędnika liczby mnogiej rodzaju żeńskiego; „wieliki” powstał w wyniku kontrakcji przedpolskiej, później przeobraził się w „wielki” w wyniku ustąpienia akcentu;

tłuszczą – „łu” powstało w wyniku rozwoju „l” sonantycznego po spółgłosce zębowej; „sz” oraz „cz” powstało w wyniku jotyzacji grup spółgłoskowych stj-> szcz

luda – rzeczownik z odmiany o-tematowej, zbiorowy, pojmowany jako mnogość, końcówka –a charakterystyczna dla dopełniacza rodzaju męskiego, w liczbie pojedynczej, twardotematowego; po okresie wymiennych końcówek upowszechniło się „ludu”;

tedy – wcześniej tegdy – grupa -gd- została zredukowana do -d-; -y mogło powstać w wyniku wokalizacji jerów w sąsiedztwie joty, z wygłosowej grupy –ъjь, -e- w wyniku zaniku jeru słabego;

iże – przyimki i spójniki łączono ze względu na akcenty;

włości – -i powstałe w wyniku wokalizacji jerów w sąsiedztwie joty –ьjь;

mieli – 3 osoba liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego, czas przeszły złożony Perfectum, pozbawiony w trzeciej osobie obu liczb słowa posiłkowego, zbudowane z imiesłowu elowego; tryb orzekający;

przyć – czasownik koniugacji IV, występuje analogia do bezokoliczników grupy pierwszej,
w XI wieku zmienił z kolei postać pod wpływem analogii do korelacji form typu wiodę/wieść i powstała forma „przyjść”;

był – czasownik w trzeciej osobie liczby pojedynczej rodzaju męskiego, użyty w czasie przeszłym złożonym Perfectum, zbudowany z imiesłowu elowego; tryb orzekający;

napisany – tryb orzekający strona bierna;

potrzebizna – rzeczownik -a-tematowy, różni się od obecnej formy „potrzeba”, która mogła powstać w wyniku ściągnięcia;

była – 3 osoba liczby pojedynczej rodzaju żeńskiego, czas przeszły złożony Perfectum, pozbawiony słowa posiłkowego „być”, tryb orzekający.

byli – 3 osoba liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego, czas przeszły złożony Perfectum, pozbawiony w trzeciej osobie obu liczb słowa posiłkowego, zbudowany z imiesłowu elowego; tryb orzekający;

krola – powstałe od imienia władcy, Karola Wielkiego, w polszczyźnie nastąpiła metateza
z TorT do TroT, nastąpiło również wzdłużenie zastępcze przed spółgłoską dźwięczną „l”;

tegodla – przedtem „togodla”, użyte w przysłówkowym znaczeniu, nastąpiło przejście
z samogłoski „o” do „e”;

Jozef – występuje wzdłużenie zastępcze, zanikł jer wygłosowy, „o” musiało więc stać się długie;

szli – trzecia osoba liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego, czas przeszły złożony Perfectum, zbudowany z imiesłowu elowego oraz słowa posiłkowego, które nie występuje
w trzeciej osobie, tryb orzekający;

chodzą – czasownik w czasie teraźniejszym, w trzeciej osobie liczby mnogiej, rodzaju męskoosobowego, tryb orzekający;

rzekła – trzecia osoba liczby pojedynczej, rodzaj żeński, czasownik w czasie przeszłym Perfectum, złożony z formy osobowej czasu teraźniejszego słowa posiłkowego być oraz imiesłowu czasu przeszłego czynnego II;

dwoj – temat mianownika liczebnika zbiorowego, powstał w wyniku wyodrębniania się odmiany liczebników od zaimków; z czasem wychodzi z użycia, zastąpiony przez „dwoje”;

widzę – czasownik w czasie teraźniejszym, z drugiej koniugacji, w pierwszej osobie liczby pojedynczej rodzaju męskiego, tryb orzekający;

jeden – jedinъ – powinno być „jedzien”, ale nastąpiła dyspalatalizacja miękkiego
d’ pod wpływem innych form tego liczebnika;

płaczący – imiesłów czasu teraźniejszego czynny; użyty w mianowniku rodzaju żeńskiego odmiany prostej;

wiesielący – imiesłów czasu teraźniejszego czynny, użyty w mianowniku rodzaju żeńskiego odmiany prostej;

sie –  nie „się” z nosówką ponieważ łączy się z imiesłowem czasu teraźniejszego czynnym.