Misjonarze Słowian, Cyryl i Metody, uczynili język staro-cerkiewnosłowiański językiem liturgicznym chrześcijan obrządku słowiańskiego.

Późniejszą fazę rozwoju tego języka stanowi język cerkiewnosłowiański. Silny wpływ wywarł język scs. na język staroruski, a pośrednio także na współczesny, literacki język rosyjski.

Do 1708 r. pełnił funkcję języka urzędowego w państwie rosyjskim (Piotr Wielki zastąpił alfabet cyrylicki grażdanką).

Alfabet

Na końcu wyrazu – albo samogłoska, albo jer.

Każda sylaba zakończona samogłoską otwartą albo jerem (sylaby otwarte).

Jery zamykające sylabę zanikły w języku polskim ok. X-XI w.

Jery były wymawiane jako zredukowane samogłoski.

System samogłoskowy

Współczesny system samogłoskowy ma 8 fonemów. W prasłowiańskim istniały:

monoftongi – samogłoski pojedyncze (wysokie, średnie lub niskie)

dyftongi – dwugłoski

połączenie dyftongiczne – połączenia samogłoski ze spółgłoską nosową m, n lub płynną r, l (np. er, el, or, ol)

sonanty – spółgłoski zgłoskotwórcze (w funkcji samogłosek)

W prasłowiańskim i scs. – sylaby otwarte.

Samogłoski przednie – funkcja zmiękczająca.

Samogłoski tylne – nie miały wpływu na artykulację.

Cztery typy połączeń w prasłow.: trt, tr’t, tlt, tl’t

·         t – symbol spółgłoski

·         r, l – sonanty

Iloczas w prasłow. – samogłoski długie i krótkie.

W scs. nie ma już iloczasu.

Jery – samogłoski zredukowane:

·         słabe

·         mocne

Wokalizacja jerów – przejście jerów mocnych w pełne samogłoski.

W j. polskim – jer à samogłoska przednia e.

Sonant twardy r był oznaczony kombinacją r + jer, a l – l + jer. (W wygłosie nie jako sonant).

Scs. s ß ps. o

Scs. a ß ps. a / ĕ / o

·         nagłosowe a otrzymywało w nagłosie protezę j-

Scs. e ß ps. e

Scs. e- w wygłosie brzmiało je-.

Scs. ĕ ß ps. ĕ / ps. e + r / l

·         przed nagłosowym ĕ powstało już w ps. protetyczne -j-.

Scs. ę ß ps. ę

Scs. o nosowe ß ps. o nosowe

Scs. u ß ps. u

Scs. i ß ps. i / ь

Scs. y ß ps. y / ъ

Scs. ь ß ps. ь

Scs. ъ ß ps. ъ

Półgłoski ь i ъ ulegały w scs, rozmaitymi mianom, które po większej części pochodziły z epoki prasłowiańskiej.

Alternacje wokaliczne występowały w zgłoskach piennych rozmaitych wyrazów związanych z sobą etymologicznie.

Scs. odziedziczył częściowo je częściowo z epoki ps. i pie., a częściowo wytworzył sam wskutek zmian głosowych, jakie przeprowadził w zasobie samogłosek odziedziczonych z doby ps.

Pie. wymiany wokaliczne – apofonia.

System spółgłoskowy

Palatalizacja spółgłosek tylnojęzykowych (I palatalizacja)

k, g, h + i pierwotne, ę, e, ь, ĕ, r, l à č, š, ž

II palatalizacja

k, g, h + i, ĕ à c, dz, š (obszary wsch. s’)

III palatalizacja

ь, i, ę, r’ + k à c

ь, i, ę, r’ + g à dz

ь, i, ę, r’ + h à š

Wpływ j na spółgłoski k, g, h poprzedzającą

k + j à č

g + j à ž

h + j à š

Fleksja

Deklinacja

5 typów deklinacji rzeczownika

Koniugacja

Czasowniki scs. odmieniają się przez:

·         3 liczby

·         3 osoby

·         3 tryby

·         6 czasów

2 tematy czasownika:

·         temat czasu teraźniejszego (odcięcie końcówki)

·         temat czasu przeszłego (bezokolicznik po odcięciu przyrostka „ti”)

5 koniugacji