Dodatki do edycji
Aneksy – dodatki o charakterze tekstowym; spełniają dwojakie funkcje:
1. rozszerzają wiedzę o treści wydawanego utworu lub dokumentu, o autorze lub okolicznościach powstania źródła;
2. mogą bezpośrednio charakteryzować to źródło, jego formę, kształt.
Ad 1) Wówczas uzupełniają wstęp do utworu (wprowadzenie do lektury lub wstęp interpretacyjny);
Ad 2) Uzupełniają wstęp edytorski.
Pod względem gatunkowym mogą to być: listy, fragmenty pamiętników lub wspomnień, biogramy z epoki wydobyte przez nas po raz pierwszy z rękopisów, wypowiedzi o utworze z kręgu środowiska, w którym powstał utwór, ze środowiska opozycyjnego, a także np. opinie późniejszych badaczy ujęte chronologicznie (dla ukazania – lub uzasadnienia – ewoluowania sądów o dziele); wiersze o pisarzu lub poecie – współczesne i powstałe później (jak go widziano za życia i później).
Dokumenty, np. świadectwo urodzenia lub zgonu (tu przykład: świadectwo zgonu w edycji utworów (poezja i proza) Andrzeja Bursy, dokonanej przez Stanucha; ponadto
nominacje, akty urzędowe wiążące się z dziełem lub pisarzem.
Każdy składnik Aneksu powinien być zaopatrzony w dokładny opis bibliograficzny.
Indeksy – nieodzowny składnik każdej edycji naukowej
Bez indeksu publikacja traci połowę wartości. Wydanie źródeł bez indeksu jest prawie nieużyteczne.
Indeksy to rozmaitego rodzaju przewodniki po dziele, nie tylko ułatwiają jego rozumienie, ale przede wszystkim umożliwiają prawidłowe, racjonalne korzystanie z publikacji. Wszak pragniemy wykorzystywać publikacje pod katem naszych potrzeb, wykorzystać niekiedy niewielkie fragmenty w dużej publikacji; wertowanie całości to zaprzeczenie ekonomii pracy naukowej.
Warto też pamiętać, ze traktowane w całości Indeksy są świadectwem uporządkowania i sproblematyzowania zawartości.
Prawidłowy indeks musi spełniać dwa wymogi:
1. dostosowanie jakości indeksu do materialnej zawartości książki;
2. właściwe zebranie i uporządkowanie haseł (tj. składników indeksu).
Najczęściej stosowany indeks to spis, obejmujący występujące w książce nazwiska oprócz tych, które są zawarte w tytułach lub nazwach.
Prócz nazwisk sensu stricto wchodzą tu:
*imiona przednazwiskowe, np. Grzegorz z Nazjanzu czy Grzegorz z Sanoka,
* imiona historyczne panujących świeckich i duchownych, np. Ludwik XVI, Jan Paweł II, Klemens XIV,
* nazewnicze formy starożytne, np. Cicero, Vergilius, Horatius.
Także, jeśli dzieło tego wymaga:
* imiona mitologiczne, biblijne, legendarne,
a nawet:
postaci literackie.
W przypadku nazwisk o różnej pisowni stosowanej w Polsce (Voltaire – Wolter; Shakespeare – Szekspir, Cicero – Cyceron; Ovidius – Owidiusz itp.) oraz nazwiska dwuczłonowe – umieszcza się pod obu formami z odsyłaczem do formy uznanej przez edytora (autora) za podstawową, główną.
Imiona w pełnym brzmieniu lub w postaci inicjału (konsekwentnie); jeśli przy tym samym nazwisku występują te same inicjały – podajemy imiona w pełnym brzmieniu.
Jeśli podane imię może budzić wątpliwości, podajemy zwięzłe wyjaśnienie identyfikujące, np. Albert, wójt krakowski.
Rozróżniać Indeks nazwisk i Indeks osób.
Indeks może obejmować tylko tekst główny lub (częściej, zwłaszcza w monografiach) tekst główny oraz komentarze.
Niekiedy do spisu nazwisk dodaje się nazwy geograficzne i topograficzne (indeks krzyżowy), wówczas te nazwy kursywą, by było wyróżnienie optyczne.
Jednak częściej indeks nazw geograficznych i topograficznych opracowuje się oddzielnie. Indeks toponomastyczny. Tu w nawiasach podajemy formę oryginalną danej miejscowości: Rzym (Roma), Belgrad (Beograd), Wiedeń (Wien) lub stosujemy system odsyłaczy.
Inne indeksy krzyżowe to indeks nazwisk i tytułów utworów – też należy optycznie wyróżnić rodzajem czcionki.
Wspaniałe indeksy są w ostatnim tomie dotyczącym danej epoki W Bibliografii Literatury Polskiej Nowy Korbut: Indeks nazwisk, Indeks tytułowy, Indeks nazw geopraficznych.
Teksty o silnym nasyceniu terminów i pojęć, np. z zakresu filozofii, estetyki, teorii literatury, psychologii wymagają indeksu rzeczowego, który umożliwi szybkie dotarcie do bezpośrednio potrzebnych fragmentów danej publikacji.
To trudna sprawa: nazwy podporządkowane trzeba umiejętnie wiązać z nadrzędnymi; podrzędne z wcięciem wg alfabetu.
Indeksy lingwistyczne w pracach językoznawczych: cząstek słowotwórczych, form gwarowych, słów obcego pochodzenia itp.
Prace o zróżnicowanej zawartości materiałowej wymagają kilku indeksów. Decyzja o charakterze i ilości indeksów zależy od autora (edytora) i wydawcy.
Lokalizację, tj. numery stronic podawać w miarę możności tłustym drukiem.
Niekiedy pojawia się w publikacji nazwa Słownik, a w istocie jest to Indeks. Tak jest w tomach serii: „Biblioteka Pisarzy Staropolskich” i „Biblioteka Pisarzy Polskiego Oświecenia” IBL PAN, np. Słownik trudniejszych (lub: archaicznych) wyrazów, Słownik wyrazów złożonych.
Oprócz Indeksów do dodatków do edycji należą różne zestawienia (np. wersyfikacyjne) lub Tabele, np. Tabela wydarzeń historycznych (niekiedy krzyżowana z wydarzeniami literackimi) (w Europie i w Polsce), jak w podręczniku J. Snopka, Oświecenie. Szkic do portretu epoki.
Do dodatków do edycji należą też o różnym stopniu dokładności Kalendarze życia lub kalendarze życia i twórczości.
Do dodatków do edycji należą też elementy ikonograficzne: fotografie reprodukcji, ozdobników drukarskich, stronic tytułowych.
Zwyczajowo określamy je mianem ilustracji.
Ilustracje zamieszczamy w wydzielonym miejscu edycji (zwykle na końcu) lub w kilku (kilkunastu) miejscach danej publikacji, z dostosowaniem do zawartości treściowej danego fragmentu książki.
Każda ilustracja w publikacji powinna mieć własny podpis, bez względu na to, czy już jest podpisana (co zdarza się zwłaszcza w odniesieniu do obiektów natury artystycznej, z zakresu sztuki).
Numeracja ilustracji w danej edycji też potrzebna, ze względów ewidencyjnych.
W spisie ilustracji powinno koniecznie pojawić się nazwisko fotografika, osoby, która ten ikonograficzny dodatek sporządziła.
Do dodatków do edycji należą coraz bardziej popularne prezentacje multimedialne – na płycie dołączonej do edycji.
5
Shulmuth