Pozycja leku roślinnego na tle suplementu diety
Wiedza o leku roślinnym → farmakognozja – naukowe podstawy stosowania surowców roślinnych w farmacji (farmakologia, toksykologia, tpl) → fitoterapia – kliniczne zastosowania surowców roślinnych,leczenie racjonalne, część medycyny konwencjonalnej.
Lek roślinny → prawidłowa nazwa: roślinny produkt leczniczy – produkt o wysokiej powtarzalnej jakości, skuteczności i bezpieczeństwie stosowania.
Lek roślinny ↔ lek syntetyczny
Monoekstrakty – ekstrakty z pojedynczych surowców roślinnych, na nich opiera się fitoterapia:
- standaryzacja,
- badania kliniczne.
Standaryzacja:
- potwierdzenie tożsamości surowca (budowa anatomiczna, morfologiczna, smak, zapach wg Farmakopei),
- badania fitochemiczne wg normy farmakopealnej,
- analiza czystości (wilgotność, zawartość popiołu, zanieczyszczeń organicznych i mineralnych, zanieczyszczeń pochodzenia roślinnego i zafałszowań wg norm farmakopealnych),
Liście miłorzębu japońskiego – obecność alkilofenoli < 5ppm – gdy więcej działania niepożądane, dlatego
- oznaczenie zawartości związków odpowiedzialnych za działania niepożądane wg normy farmakoepalnej,
- oznaczenie zawartości związków czynnych wg normy farmakopealnej.
Kontrola jakości
- otrzymywanie surowca, kolejne etapy produkcji, wyrób gotowy, badania stabilności w okresie ważności,
Nowoczesny lek roślinny:
GAP – Dobra Praktyka Rolnicza (Good Agriculture Practice) – zbiór norm pozwalających otrzymać bezpieczny surowiec roślinny z zachowaniem wymogów ochrony środowiska.
GMP – Dobra Praktyka Wytwarzania (Good Manufacturing Practice) – zespół podstawowych norm organizacji produkcji, który zapewnia odpowiednią jakość i bezpieczeństwo i skuteczność leków,
- zaopatrzenie w surowiec, magazynowanie, wytwarzanie, pakowanie, kontrola jakości, dystrybucja.
Schemat mono- i multitargetowych efektów monoekstraktu zawierającego różne związki ukierunkowane na jeden lub różne cele w komórce
ekstrakt roślinny →
Jeden cel (target) różne cele (multitargeting)
Lek roślinny – pojedynczy ekstrakt lub mieszanina ekstraktów roślinnych
↓
synergizm
Klasyczna farmakologia, badania molekularno - biologiczne, badania kliniczne
synergizm – mechanizmy
- synergistyczne, wielokierunkowe (targetowe) efekty,
- farmakokinetyczne lub fizykochemiczne efekty – wzrost rozpuszczalności, poziomu wchłaniania i biodostępności związków czynnych obecnych w ekstraktach roślinnych,
- eliminacja lub częściowa neutralizacja działań ubocznych jako wynik obecności odpowiednich związków w ekstrakcie roślinnym.
Lek roślinny:
- zabezpieczenie trwałości korzeń waleriany, kłącze imbiru, cebula czosnku, ziele chmielu.
- Spadek toksyczności (korzeń żywokostu) → obecność alkaloidów pirazolinowych, można stosować do 6 tyg., uszkadzają wątrobę, nie dowiedziono że powoduje nowotwory wątroby
Wieloskładnikowe mieszaniny związków chemicznych
synergizm – potęgowanie efektu leczniczego(efekt addytywny),
korzeń wierzby, korzeń kozłka (za działanie odpowiadają kwasy walerenowe i olejek eteryczny).
Efekt kumulujący (terapia długoterminowa) – antydepresanty
Terapia kombinowana (wielolekowa) – model leczenia nowotworów, HIV, nadciśnienie,
ñ olejek rumiankowy – przeciwwrzodowo, rozkurczająco, przeciwzapalnie
badania farmakologiczne metaanaliza badania kliniczne
lek roślinny ← surowiec roślinny ← preparatyka organiczna, chromatografia, badania strukt.
↑
mechanizm działania, biochemiczny, molekularny
działania uboczne, interakcje – lek syntetyczny ↔ lek roślinny
Ostropest plamisty – sylibina, sylimaryna, działanie przeciwnowotworowe na cykl komórkowy
Lek roślinny – wieloskładnikowe mieszaniny związków chemicznych:
Harpagophyti Radix – korzeż hakorośla – interakcje z lekami nasercowymi (harpagozyd – działa tylko w ekstrakcie – przeciwbólowo i przeciwzapalnie, wyizolowana substancja sama nie działa)
Hyperici herba – na początku stosowany jako żółciopędny i żółciotwórczy a później jako przeciwdepresyjny (hyperycyna) – efekt ten może nie wystąpić gdy w wyciągu zabraknie flawonoidów (flawonole) i procyjanidyn – decydują o biodostępności
Interakcje: obniżenie stężenia środków antykoncepcyjnych, leków zapobiegających odrzuceniu przeszczepu (immunosupresantów) – wpływa na to hyperforyna z dziurawca.
Wymagania jakościowe produktów leczniczych roślin:
- Ustawa Prawo Farmaceutyczne,
- dyrektywy unijne,
- farmakopea europejska i polska,
- wytyczne EMEA – Europejska Agencja do Spraw Leków,
- WHO.
Urząd rejestracji Produktów Leczniczych Medycznych i Materiałów Biobójczych.
Produkt leczniczy roślinny – produkt leczniczy zawierający jako składniki czynne jedną lub więcej substancji roślinnych albo jeden lub więcej przetworów roślinnych albo jedna lub więcej substancji roślinnych w połączeniu z jednym lub więcej przetworem roślinnym.
Substancja roślinna (produkt roślinny) – wszystkie głównie całe albo podzielone na części lub pocięte rośliny, części roślin, glony, grzyby, porosty nieprzetworzone, zazwyczaj wysuszone lub świeże, niektóre wydzieliny które nie zostały poddane określonemu procesowi, mogą być uznane za substancje roślinne, są szczegółowo definiowane przez użytą część rośliny i nazwę botaniczną.
Przetwór roślinny – przetwór otrzymany przez poddanie substancji roślinnych procesom tj. ekstrakcja, destylacja, wyciskanie, frakcjonowanie, oczyszczanie, zagęszczanie i fermentacja; przetworami są w szczególności rozdrobnione lub sproszkowane substancje roślinne np. olejki eteryczne, wyciśnięte soki, nalewki, wyciągi.
Rodzaje substancji czynnej roślinnej:
- Substancja roślinna – Valeriana radix
- wyciągi – Valerianae radicis extractum siccum
- inne przetwory, np. maceraty, soki, olejki
Kategorie produktów leczniczych roślinnych:
- ugruntowane zastosowanie medyczne (pełna dokumentacja – bezpieczeństwo, skuteczność: dokumentacja bibliograficzna),
- tradycyjny roślinny produkt leczniczy – uproszczona procedura, bezpieczeństwo, skuteczność na podstawie długotrwałego stosowania
Tradycyjny roślinny produkt leczniczy- stosowany tradycyjnie przez co najmniej 30lat, przed złożeniem wniosku, w tym co najmniej 15 lat w państwie członkowskim UE lub państwie członkowskim EFTA.
Ugruntowane zastosowanie medyczne- w Wspólnocie od co najmniej 10lat z potwierdzoną skutecznością i przy akceptowanym poziomie bezpieczeństwa, spójność ocen naukowych
Procedury rejestracyjne
Wymagania dla leków roślinnych = leczniczych produktów roślinnych
Rodzaj produktu/wymagania
Nowy produkt
Produkt o ugruntowanym zastosowaniu medycznym
Produkt tradycyjny
skuteczność
Nowe badania
Dane bibliograficzne
Tradycyjne stosowanie
bezpieczeństwo
Raport eksperta, dane bibliograficzne lub nowe badania
Monoekstrakty – lek roślinny z pojedynczego surowca:
- badania farmakologiczne i kliniczne,
- ekstrakty z kwiatostanów głogu, liści miłorzębu, ziele dziurawca
lek roślinny = lek syntetyczny
Preparaty z wyciągiem z Ginkgo biloba, Hypericum perforatum w grupie 5 najlepiej sprzedawanych fitofarmaceutyków.
Panax Ginseng, Anthodium Chamomillae, Cynarae herba (p/miażdżycowe), Echinacea purpurea, Harpagophytki radix, Salicis cortex, Valerianae radix, Sylibi Mariani fructus (regeneruje komórki wątroby), Alii sativi bulbus (np. p/miażdżycowo), Sennae folium, Aesculi hippocastani semen, Serenoe repentis fructus – owoc boczni piłkowanej (w przeroście gruczołu krokowego)
Fitofarmaceutyki – leki roślinne
Wymagania (Niemcy, Austria, Francja, Szwajcaria, Polska)
Urząd Rejestracji produktów leczniczych, Medycznych i Materiałów Biobójczych
Główny inspektor farmaceutyczny.
Suplement diety – środek dietetyczny (USA, Skandynawia, Dania):
- brak kontroli jakości (gorsza jakość, działania niepożądane),
- brak wskazań oraz opisu działania,
- sposób użycia oraz dawkowanie.
Ustawa o Bezpieczeństwie Żywności i Żywienia
Suplement diety, nutraceutyk, żywność funkcjonalna:
- profilaktyka chorób układu krążenia i serca, chorób nowotworowych,
- korzystny wpływ na zdrowie żywnościowych surowców pochodzenia naturalnego,
- przyprawy,
- antocyjany,
- katechiny.
Dietary Suplement Health and Education Act (1994 USA)
Definicja suplementu diety: witaminy, związki mineralne, aminokwasy, surowce roślinne ( z wyjątkiem tytoniu) oraz składniki pochodzenia roślinnego jako pojedyncze lub preparaty złożone.
Suplement diety USA:
- profilaktyka chorób serca i układu krążenia,
- poprawa ogólnej kondycji organizmu, wzrost sprawności fizycznej,
- walka z nadwagą, nadmierną tuszą, profilaktyką nadwagi,
- wartość rynku 16 bilionów dolarów rocznie,
- 130 produktów zawierających witaminy, związki mineralne, aminokwasy, surowce roślinne.
Suplement diety:
- nie spełnia norm leku roślinnego, brak kontroli jakości,
- prosta i niekosztowna droga wprowadzenia na rynek leczniczy surowców roślinnych,
- brak potwierdzenia bezpieczeństwa i skuteczności działania
Regulacje prawne:
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie rejestracji produktów wprowadzanych po raz pierwszy do obrotu na terytorium RP jako środki spożywcze,
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie składu oraz oznakowania suplementu diety,
- Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia – oznakowanie środka spożywczego, nie można przypisywać mu właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia lub odwoływać się do takich właściwości.
Ephedra sinica, Ginkgo biloba (alkilofenole, biflawonoidy), huperzyna A – w mchu, hamuje aktywność ACHE stosowana w celu poprawy pamięci (ale brak badań), Salix alba – salikortyna uczulenia, Scutellaria laterifolia – anksjolitycznie, źle zbierany może zawierać ożankę - szkodliwa.
Suplement diety – środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy albo inny fizjologiczny.
Informacje:
- określenie suplement diety,
- nazwa kategorii składników odżywczych lub substancji charakteryzujących produkt lub wskazanie ich właściwości,
- porcję produktu zalecaną do spożycia w ciągu dnia,
- ostrzeżenie dotyczące nieprzekraczania zalecanej w ciągu dnia porcji dziennej,
- stwierdzenie że substytut diety nie może być stosowany jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety.
W Polsce suplementy diety z wyciągami: Ginkgo folium, Echinacea herba, Valerianae Radix, Millefoli herba, Cimifugae radix, Sennae folium, kora kruszyny, kłacze rzewienia i wiele innych
Główny Inspektor Sanitarny
- powiadomienie o pierwszym wprowadzeniu do obrotu jako suplement diety,
- projekt etykiety,
- skład jakościowy i ilościowy
Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Medycznych i Materiałów Biobójczych
Obowiązek wydawania opinii o właściwości środka spożywczego objętego powiadomieniem (nie ustala zalecanej dawki dziennej do spożycia substancji roślinnej w suplementach diety)
- brak listy suplementów diety objętych powiadomieniem do Głównego Inspektora Farmaceutycznego,
- stworzenie rejestru suplementów diety dopuszczonych do obrotu i jej ciągła aktualizacja,
- nadzór nad jakością i bezpieczeństwem stosowania suplementów występujących w obrocie,
- np. importowane mieszanki ziołowe na odchudzanie zawierające sibutraminę, NLPZ i hydrokortyzon.
Przetwory stosowane jako suplementy diety: Aloe aborescens, Ginseng radix, Cinchonae radix, Paulinia cupana, Colae embryo, Cynarae folium i herba, Eucalypti folium.
Krajowa Rada Suplementów i Odżywek – brak dawek, warunków stosowania.
Pojedyncze produkty jako suplementy: Absinthi herba, Fenugraeci semen, Fucus – ważna zawartość jodu (może powodować zaburzenia tarczycy)
Producenci: Aboca (zwraca uwagę na jakość surowców), GAL, Herbapol, Aflofarm, Tymofarm.
Aboca:
- organiczna uprawa roślin leczniczych,
- kontrolowany zbiór surowca,
- kontrolowana ekstrakcja i liofilizacja,
- zgodnie z GMP.
- kontrola jakości.
Polski Rynek leków roślinnych:
- 1/4 rynku leków OTC , 1/3 wydatków Polaków przeznaczona na produkty roślinne,
- 250 mln EURO,
- tradycyjne produkty zielarskie, mieszanki ziołowe (duża rola) oraz syropy i tabletki otrzymywane ze sproszkowanych ziół,
- Ranga w grupie krajów Europy Środkowej i Wschodniej podobnie jak rynek niemiecki w Europie Zachodniej,
- nowoczesne postacie leku – w mniejszości,
- ...
karsic