Skrypt_Metodologia_Badan_Naukowych_tylko_rozdzialy_1-6.pdf

Metodologia badań

naukowych

w medycynie

Dariusz Radomski

Antoni Grzanka

Spis treści

1. Wstęp...................................................................................................................................... 3

2. Poznanie naukowe w medycynie od starożytności do wspołczesności ................................ 5

2.1 Teoria poznania a nauka............................................................................................. 5

2.2 Poznanie naukowe w medycynie ............................................................................... 7

3. Obserwacja jako źródło danych pomiarowych .................................................................... 12

3.1 Obserwacja jako źródło informacji .......................................................................... 12

3.2 Pomiar jako metoda obiektywizacji obserwacji....................................................... 17

3.3 Pomiary wykorzystywane w medycynie.................................................................. 20

3.4 Obserwacja i pomiar w praktyce klinicznej ............................................................. 21

4. Błąd pomiarowy i niepewność wyników w badaniach naukowych i praktyce klinicznej .. 23

4.1 Definicja błędu pomiarowego .................................................................................. 23

4.2 Źródła błędów pomiarowych ................................................................................... 24

4.3 Klasyfikacja błędów pomiarowych .......................................................................... 25

4.4 Zmienność obserwacji a błąd pomiarowy ................................................................ 27

4.5 Błędy pomiarowe a niepewność wyników............................................................... 28

4.6 Analiza rzetelności wyników obserwacji i pomiarów.............................................. 28

5. Zdrowie i choroba jako przedmiot poznania naukowego ................................................... 32

5.1 Pojęcie modelu procesu chorobowego ..................................................................... 32

5.2 Hierarchiczny opis procesu chorobowego ............................................................... 37

5.3 Tworzenie modelu badanego procesu ...................................................................... 38

5.4 Klasyfikacja modeli.................................................................................................. 39

6. Podstawy wnioskowania w naukach medycznych............................................................... 42

6.1 Rodzaje wnioskowania naukowego ......................................................................... 42

6.2 Wnioskowanie statystyczne ..................................................................................... 43

6.3 Wybór próby z populacji generalnej ........................................................................ 44

6.4 Estymacja parametrów ............................................................................................. 45

6.5 Testowanie hipotez................................................................................................... 46

6.6 Ocena zależności między obserwacjami .................................................................. 47

6.7 Pułapki wnioskowania statystycznego ..................................................................... 48

1. WSTĘP

Rozwój nauk przyrodniczych, społecznych i technicznych przyczynia się do wydłuża-

nia się długości życia osób oraz dostarcza wiedzy i możliwości dla jego wysokiej jakości.

Dążenie cywilizowanych społeczeństw do poprawy jakości życia od chwili poczęcia (rozwój

medycyny prenatalnej) aż do chwili śmierci (medycyna geriatyczna i paliatywna) wymusza

oczekiwanie wzrostu jakości usług medycznych oraz usług pielęgnacyjnych. Jednym z czyn-

ników decydujących o poziomie udzielanych świadczeń zdrowotnych jest wykorzystanie

współczesnej wiedzy oraz metodologii poznania naukowego w codziennej praktyce lekarza,

pielęgniarki, położnej lub pedagoga profilaktyki zdrowotnej.

Przedstawiony w skrypcie materiał ma na celu przybliżyć Czytelnikom metodologię

poznania naukowego stosowaną w medycynie. Elementem łączącym wszystkie rozdziały

skryptu jest pojęcie modelu , który jest podstawowym narzędziem naukowego opisu rzeczywi-

stości.

Aby lepiej zrozumieć wzajemną koegzystencję sztuki i nauki w medycynie, w rozdzia-

le pierwszym przedstawiono historyczną analizę roli poznania naukowego w tej dziedzinie

nauki. Rozdział drugi i trzeci poświęcono omówieniu znaczenia jakości obserwacji dokony-

wanych w medycynie dla poprawności budowanych modeli teorii naukowych. Rozdział

czwarty wprowadza formalną definicję pojęcia modelu, omawia procedurę tworzenia modeli

w medycynie, a także przedstawia ich klasyfikację. W rozdziale piątym przedstawiono pod-

stawy wnioskowania (naukowego), które służy właściwej interpretacji wyników uzyskiwa-

nych podczas naukowej analizy badanego procesu biologicznego. W kolejnych dwóch roz-

działach zaprezentowano podstawy teoretyczne przydatne przy wyborze odpowiedniego sche-

matu realizowanego badania naukowego, który determinuje możliwe do uzyskania obserwa-

cje. W rozdziale dziewiątym zamieszczono wiedzę pomagającą w zaprojektowaniu planu ba-

dawczego, z uwzględnieniem analizy potrzeb, analizy zasobów sprzętowych i ludzkich. Koń-

cowym efektem poznania naukowego jest publikacja naukowa, pozwalająca na rozpowszech-

nienie nowych faktów. Podstawowe zasady korzystania i przygotowywania piśmiennictwa

naukowego przedstawiono w rozdziale dziesiątym. Rozdział jedenasty pozwoli Czytelnikowi

zapoznać się z obszarami medycyny, w których ma zastosowanie modelowanie matematycz-

ne. Celem rozdziału dwunastego jest wykazanie, że obecnie metodologia poznania naukowe-

go odgrywa także istotną rolę w codziennej praktyce lekarskiej.

Skrypt „Metodologia badań naukowych w medycynie” został napisany jako materiał

dydaktyczny do przedmiotu o takiej samej nazwie, który prowadzony jest na Wydziale Nauk

o Zdrowiu Akademii Medycznej w Warszawie. Może on być również pomocny dla słuchaczy

studiów doktoranckich w opracowywaniu i realizacji własnych projektów badawczych.

Autorzy pragną podziękować wszystkim studentom za wnikliwą recenzję maszynopi-

su skryptu, która znacznie ułatwiła prace redakcyjne.

Autorzy

2. POZNANIE NAUKOWE W MEDYCYNIE

OD STAROŻYTNOŚCI DO WSPOŁCZESNOŚCI

2.1 Teoria poznania a nauka

Działalność naukowa jest jedną z form twórczej aktywności człowieka, mająca na celu

poznanie i opanowanie rzeczywistości. Zgodnie z pierwszym zdaniem „Metafizyki” Arystote-

lesa, „Ludzie z natury dążą do poznania”. Myśl ta przetrwała do czasów współczesnych. W

XX wieku, w opracowanej przez Maslowa hierarchii głównych potrzeb człowieka, znalazła

się również potrzeba poznania.

Poznanie otaczającego nas świata może odbywać się na wiele sposobów, jednak nie

każdy z nich jest akceptowany przez działalność naukową. Teorią poznania zajmuję się dział

filozofii zwany epistemologią . Rozważania epistemologiczne szukają odpowiedzi na pytanie,

jaki jest najlepszy, najbardziej obiektywny sposób poznania rzeczywistości. Z epistemologią

silnie związana jest ontologia , która jest teorią bytu. Głównym problemem ontologicznym jest

poszukiwanie odpowiedzi na pytania o strukturę i naturę rzeczywistości. Zatem rozważania

epistemologiczne i ontologiczne stanowią bazę filozoficzną działalności naukowej.

Metody poznawania otaczającego świata zmieniają się zarówno w trakcie rozwoju

osobniczego człowieka, jak również rozwoju całej cywilizacji. W początkowym okresie życia

poznanie ma wyłącznie charakter empiryczny i dokonuje się za pomocą zmysłów. Wraz z

rozwojem funkcji poznawczych i kognitywnych, poznanie empiryczne jest uzupełnianie przez

poznanie rozumowe.

Pozorny spór między poznaniem empirycznym a poznaniem rozumowym towarzyszy

historii ludzkości od czasów starożytnych po współczesność. Jest on także podstawą rożnych

koncepcji epistemologicznych nauki.

Pierwszym myślicielem, który rozważał zagadnienia epistemologicznie był Platon. W

stworzonej przez niego teorii idei, świat rzeczywisty to pewne idee, niematerialne i ponadcza-

sowe ‘prawzory” postrzeganych zmysłami obiektów. Według Platona, poznanie świata odby-

wa się na gruncie pozazmysłowym, idee są wyobrażeniami poznawanych obiektów. Platoń-

skie idee można utożsamiać z tworami ludzkiego umysłu, całkowicie oderwanymi od rzeczy-

wistych reprezentantów danej idei. Tylko niezmienny porządek idei może tworzyć efekt ludz-

kiego poznania rzeczywistości, zwaną wiedzą . W ten sposób Platon zapewnia postulat obiek-

tywnego poznania naukowego, które opiera się na rozumie (wyobrażeniu, idei).

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: