We współczesnym świecie, w demokratycznych państwach o gospodarce rynkowej, finanse publiczne regulowane są przepisami prawa, czyli prawem finansowym. Dlatego finanse publiczne w konkretnym miejscu oi czasie są zjawiskiem kompleksowym, prawno-ekonomicznym. Tym trudniej jest oddzielić je od systemu finansowego, który jest zjawiskiem stricte prawnym. Za J. Harasimowiczem przyjmujemy, iż system finansowy jest ot ogól zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie.
Należy pamiętać, iż system finansowy jest wytworem prawa finansowego, wytworem w sensie merytorycznym. Formalnie zaliczamy bowiem do niego nie tylko konstrukcje zapisane wprost w przepisach prawa finansowego, np. pojęcie środków trwałych, ale też konstrukcje i pojęcia wypracowane przez naukę, oparte na obowiązującym prawie, np. progresja podatkowa. Reasumując należy stwierdzić, że finanse publiczne w danym miejscu i czasie są zjawiskiem prawno-ekonomicznym, powstałym z nałożenia się zasad prawych (systemu finansowego) na ich ekonomiczną istotę.
ZAKRES I STRUUKTURA FINANSÓW PUBLICZNYCH
Ze względu na szeroki zakres sektora uspołecznionego w państwach socjalistycznych wszystkie operacje finansowe przeprowadzane przez uspołecznione instytucje i jednostki organizacyjne zaliczano do finansów publicznych. Przedmiotowo przyjmowano, że finanse publiczne w państwach socjalistycznych obejmują: budżet państwa (w tym finanse terenowe i finanse ubezpieczeń społecznych), finanse banków, finanse przedsiębiorstw uspołecznionych i finanse ubezpieczeń państwowych (gospodarczych).
W systemie gospodarki rynkowej finanse publiczne obejmują:
-organizację finansową państwa
-opracowanie, uchwalanie i wykonywanie budżetu lub ustawy finansowej oraz kontrolę ich wykonania
-dochody publiczne ze szczególnym uwzględnieniem podatków i pożyczek publicznych
-wydatki publiczne
-organizację i operacje skarbu publicznego (państwa)
-organizację finansową i operacje finansowe ZDECENTRALIZOWANYCH ZWIĄZKÓW PUBLICZYCH (SAMORZĄD TERYTORIALNY, BANKI publiczne, przedsiębiorstwa publiczne, publiczne zakładu ubezpieczeniowe)
-organizację i instrumenty działania banku centralnego państwa, zwłaszcza w zakresie jego oddziaływania na kurs waluty oraz nadzór nad systemem banków
Funkcje finansów publicznych
Przez funkcje finansów publicznych należy rozumieć zespół stawianych przed nimi jednorodnych zadań. Finanse publiczne spełniają obecnie funkcje:
-polityczne
-ekonomiczne
W gospodarce rynkowej główny nacisk kładzie się na ekonomiczne funkcje finansów. Należą do nich:
-dostarczanie podmiotom publicznym środków finansowych na realizację ich zadań (funkcja fiskalna)
-redystrybucja finansowa (funkcja redystrybucyjna)
-oddziaływanie na stosunki społeczne, a zwłaszcza gospodarcze (funkcja stymulacyjna)
-ewidencja i kontrola przebiegu procesów gospodarczych (funkcja ewidencyjno-kontrolna)
Funkcja fiskalna-polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. Pojęcia funkcji fiskalnej nie należy wiązać z fiskalizmem, który jest wyrazem polityki finansowej nastawionej na nadmierne obciążenie finansowe podmiotów.
Funkcja redystrybucyjna-polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzielaniu ich (wypłacie) określonym podmiotom. Można stwierdzić, że ta funkcja obejmuje zarówno funkcję fiskalną jak i rozdział środków na różne zadania i między różne podmioty. Jest ona związana z istotą finansów, a spełnia się przy każdym przepływie środków finansowych, Ma ona, podobnie jak finanse publiczne, obiektywny charakter, gdyż bez niej nie byłby możliwy podział dochodu narodowego. Czasami można spotkać w literaturze określenie : funkcja rozdzielcza oraz regulacyjna finansów publicznych.
Funkcja stymulacyjna- sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów. Może o być oddziaływanie:
-pozytywne-pobudza te podmioty do określonych zachowań (np. podatkowe ulgi inwestycyjne-w celu pobudzenia produkcji, preferencyjne kredyty na budownictwo-celem rozwoju budownictwa itp.)
-negatywne-zmierza do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań (np. wysokie cła przywozowe na produkty rolne- w celu zniechęcenia do ich importu i pobudzenia własnej produkcji, wysokie kary za niezgłaszanie dochodów do opodatkowania – celem ograniczenia oszustw podatkowych itp.)
drester