Miejsce martyrologii narodu polskiego - Oświęcim.doc

Żołnierze niemieccy na moście w Oświęcimiu. W tle (od lewej): zamek książąt piastowskich z XIII w., kościół parafialny, wytwórnia wódek i likierów Jakóba Haberfelda.
Zdjęcie z czasów okupacji. Autor nieznany.

Obóz Auschwitz stał się dla świata symbolem terroru, ludobójstwa i Holocaustu. Utworzony został przez Niemców na przedmieściach Oświęcimia, polskiego miasta, które zostało włączone przez nazistów do Trzeciej Rzeszy. Jego nazwa została zmieniona na Auschwitz i stała się również określeniem obozu Konzentrationslager Auschwitz . Obóz powstał w połowie 1940 roku, kilkanaście miesięcy przed przystąpieniem przez nazistów do "Endlösung der Judenfrage" (Ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej) - realizowanego systematycznie planu wymordowania Żydów zamieszkujących okupowane przez III Rzeszę tereny. Bezpośrednim powodem jego utworzenia była powiększająca się liczba aresztowanych masowo Polaków, przekraczająca możliwości "lokalowe" istniejących więzień. Początkowo miał to być kolejny z tworzonych przez nazistów już od początku lat trzydziestych obozów koncentracyjnych. Funkcję tę obóz spełniał zresztą przez cały okres swego istnienia, nawet gdy - od 1942 roku - stał się równocześnie największym obozem śmierci.

Koszary Wojska Polskiego w Oświęcimiu. Możliwość wykorzystania opustoszałych budynków była jednym z głównych powodów, dla których SS zdecydowało się na utworzenie obozu koncentracyjnego w tym właśnie miejscu. Zdjęcie przedwojenne. Autor nieznany

Rozbiórka domów wysiedlonej polskiej ludności. Autor nieznany.

Podobóz KL Auschwitz w Trzebini. Autor nieznany.

Jeden z podobozów KL Auschwitz. Autor nieznany.

Obozowa strefa interesów.
Dokument niemiecki z czasów okupacji.

Lokalizacja obozu - niemal w centrum okupowanej przez Niemców Europy - oraz dobre połączenia komunikacyjne spowodowały, iż naziści rozbudowali go na ogromną skalę i deportowali do niego ludzi z prawie całej Europy. W szczytowym okresie działania składał się z trzech części:

·         Pierwsza, najstarsza to tzw. obóz macierzysty, określany później także jako Auschwitz I (liczba uwięzionych wahała się w granicach 15 tys. dochodząc okresowo do ponad 20 tys.), który utworzony został na terenie i w budynkach przedwojennych polskich koszar;

·         Druga część to obóz Birkenau (w 1944 liczył ponad dziewięćdziesiąt tysięcy więźniów), największy w oświęcimskim kompleksie, zwany także Auschwitz II. Naziści zaczęli go budować jesienią 1941 roku na terenie odległej od Oświęcimia o 3 km wsi Brzezinka, z której wysiedlono polską ludność, a zabrane im domostwa rozebrano. W Birkenau wybudowali większość urządzeń masowej zagłady i zamordowali większość ofiar obozu;

·         W latach 1942-1944, głównie przy różnego rodzaju niemieckich zakładach przemysłowych a także gospodarstwach rolniczo-hodowlanych, powstało ponad 40 podobozów, wykorzystujących niewolniczą siłę roboczą jaką stanowili więźniowie. Największy z nich o nazwie Buna (Monowitz - 10 tys. więźniów), władze obozowe utworzyły w 1942 roku 6 km od obozu Auschwitz, na terenie przyfabrycznym zakładów syntetycznej gumy i benzyny Buna-Werke. Zostały one wybudowane w czasie wojny przez znany niemiecki koncern IG Farbenindustrie, któremu SS dostarczało więźniów do pracy. W listopadzie 1943 roku podobóz Buna stał się siedzibą komendanta trzeciej części obozu - Auschwitz III, któremu podlegały niektóre inne podobozy oświęcimskie.

Wszystkie obozy i podobozy Niemcy odizolowali od świata zewnętrznego i otoczyli ogrodzeniem z drutu kolczastego, a jakikolwiek kontakt ze światem zewnętrznym był zabroniony. Teren administrowany przez komendanta i kontrolowany przez esesmanów z załogi KL Auschwitz przekraczał jednak obszar znajdujący się w obrębie drutów. Zajmował on bowiem dodatkowo powierzchnię około 40 kilometrów kwadratowych (tzw. Interessengebiet - strefa interesów), rozciągającą się wokół obozów Auschwitz I i Auschwitz II-Birkenau. Miejscową ludność, Polaków i Żydów mieszkających w sąsiedztwie tworzonego obozu wysiedlono w latach 1940-41. Około tysiąca ich domostw wyburzono. Inne budynki przeznaczono dla oficerów i podoficerów SS z załogi obozowej, którzy przebywali tu nierzadko z całymi rodzinami. Istniejące na tym terenie przedwojenne zakłady przemysłowe przejęli Niemcy, niektóre rozbudowali, inne usunęli tworząc w tym miejscu nowe, związane z produkcją wojenną Trzeciej Rzeszy. Na terenie przyobozowym władze obozowe zorganizowały zaplecze techniczne obozu, warsztaty, magazyny, biura a także koszary dla esesmanów.

Oryginalny plan niemiecki krematorium i komory gazowej I.

Krematorium I funkcjonowało od 15 sierpnia 1940 roku do lipca 1943 roku. Według ustaleń władz niemieckich po wybudowaniu 3 pieców można było w tym krematorium w ciągu doby spalić 340 zwłok.

Największe pomieszczenie w tym budynku przeznaczono na kostnicę. Jesienią 1941 roku zaadaptowana została na pierwszą prowizoryczną komorę gazową. Esesmani zabili w niej przy użyciu Cyklonu B tysiące nowo przywiezionych Żydów, a także kilka grup radzieckich jeńców wojennych.

W komorze gazowej ginęli także więźniowie wyselekcjonowani ze szpitala jako nie rokujący nadziei na szybki powrót do pracy. Rozstrzeliwano tu także Polaków skazanych na śmierć przez niemiecki sąd doraźny.

Po utworzeniu w Auschwitz II-Birkenau dwóch następnych prowizorycznych komór gazowych - bunkrów nr 1 i 2 (tzw. czerwonego i białego domku) władze obozowe przeniosły tam akcje masowego mordowania Żydów i stopniowo zaprzestały używania pierwszej komory gazowej.

Po ukończeniu w Auschwitz II-Birkenau budowy 4 krematoriów z komorami gazowymi, w lipcu 1943 roku zaprzestano spalania zwłok w krematorium I. Budynek wykorzystano najpierw na magazyn, a później przeznaczono na schron dla esesmanów. Piece, komin oraz niektóre ściany zostały rozebrane, a otwory w stropie przez które esesmani wrzucali cyklon B zamurowano.

Budynek komory gazowej i krematorium II.
Fotografia SS, 1944 r.

Budynek krematorium II, w którym znajdowała się komora gazowa i piece do spalania zwłok. Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono kilkaset tysięcy żydów - mężczyzn. kobiet i dzieci. Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów. którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 1440 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.

Komora gazowa i krematorium II funkcjonowały od marca 1943 roku do listopada 1944 roku.

Pod koniec wojny w związku z akcją zacierania śladów swoich zbrodni. władze obozowe zarządziły w listopadzie 1944 roku rozbiórkę pieców i budynku krematorium. To czego nie zdążono usunąć zostało wysadzone w powietrze przez esesmanów 20 stycznia 1945 roku.

KL Auschwitz II-Birkenau. Krematorium nr II - piece.
Fotografia SS, 1943 rok.

Budynek komory gazowej i krematorium III. Fotografia SS. 1943 r.

Budynek krematorium III. w którym znajdowała się komora gazowa i piece do spalania zwłok. Zamordowano tutaj, przy użyciu gazu i spalono kilkaset tysięcy Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci. Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 1440 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.

Komora gazowa i krematorium III funkcjonowały od czerwca I943 roku do listopada 1 944 roku. Pod koniec wojny , w związku z akcją zacierania śladów swoich zbrodni, władze obozowe w listopadzie 1944 roku zarządziły rozbiórkę pieców i budynku. To czego nie zdążono usunąć, zostało wysadzone w powietrze przez esesmanów 20 stycznia 1945 roku.

Niemieckie plany krematorium i komory gazowej nr II.

Budynek komory i krematorium IV. Fot. SS. 1944 r.

Budynek krematorium IV, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok.

Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono tysiące Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci.

Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy zginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 768 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.

Urządzenia masowej zagłady w tym budynku funkcjonowały z przerwami od marca 1943 roku do 7 października 1944 roku. Budynek ten spłonął w dniu buntu więźniów Żydów z Sonderkommando.

Niemieckie plany krematorium i komory gazowej IV.

Budynek komory i krematorium V
Fot. SS. Rok 1944.

Budynek krematorium V, w którym znajdowały się komory gazowe i piec do spalania zwłok. Zamordowano tutaj przy użyciu gazu i spalono tysiące Żydów - mężczyzn, kobiet i dzieci.

Spalano tu również ciała więźniów, Żydów i nie-Żydów, którzy ginęli w obozie koncentracyjnym. Według ustaleń władz niemieckich w krematorium tym można było spalić w ciągu doby 768 zwłok. Według zeznań byłych więźniów liczba ta była wyższa.

Okresowo ciała zamordowanych spalano także w dołach spaleniskowych zlokalizowanych m.in. przy krematorium V oraz tzw. bunkrach.

Urządzenia masowej zagłady w tym budynku funkcjonowały z przerwami od kwietnia 1943 roku do stycznia 1945 roku. W związku z akcją zacierania śladów swych zbrodni 26 stycznia 1945 roku esesmani wysadzili budynek w powietrze.

Spalanie zwłok w dołach spaleniskowych. Zdjęcie wykonane przez jednego z członków Sonderkommando. Rok 1944r.