WŁADYSŁAW WITWICKI
(1878-1948)
Co to jest nauka?
Nauką jest żywe zajęcie, praca badaczy. Nauka jest pracą zbiorową, nie jednostkową. Nie może ona popadać w sprzeczność twierdzeniami już ustalonymi.
Zadanie nauki:
Poznanie jakiegoś zakresu przedmiotu (Jaki jest pewien przedmiot? Dlaczego jest taki?).
Cel nauki:
Zdobycie wiedzy.
Człowiek ma popęd do zdobycia mocy nas otoczeniem.
Środki człowieka do zdobycia wiedzy:
-organy zmysłowe
-zdolność do krytycznego myślenia
-obawa przed sprzecznością, błędem
Nie każdy człowiek posiada te same środki i nie zawsze w równej mierze.
Człowiek pierwotny dawny i człowiek nieoświecony dzisiejszy nie ma owych środków, więc jako wytłumaczenie zjawisk, rzeczy obiera sobie bajki, przypowieści, przysłowia, podobieństwa, mity i wierzenia ludowe- pierwotne stadium wiedzy ludzkiej poprzedzające naukę.
Przysłowie- powiedzenie wieloznaczne; ani prawda, ani fałsz.
„Sen, fantazja, natchnienie lub objawienia, plotka i podanie wydają mu się równie dobrym źródłem poznania, jak spostrzeżenia i rozumowanie prawidłowe”.
„Szczątkowy mit pierwotny trwa obok młodej, rozwijającej się wiedzy”.
Nauka jest jasna (twierdzenia jednoznaczne- prawda/fałsz) i ścisła (słowo ma jedno znaczenie; twierdzenia prawdziwe to takie, które wynikają koniecznie i nieuchronnie z innych prawdziwych twierdzeń).
Nauka czerpie ze spostrzeżeń kontrolowanych i z rozumowań prawidłowych.
Nauka nie poprzestaje na metodycznym dochodzeniu do poznania, nauka także wyraża poznanie i utrwala jego ślady w sposób ścisły(jednoznaczny jakościowo), odpowiedzialny (umożliwiający drugim kontrolę) i systematyczny (uporządkowany, co ułatwia orientacje w całości). Cechy te składają się na charakter naukowy poznania.
Psychologia- młoda nauka.
Przedmiot psychologii:
*fakty psychiczne albo zjawiska psychiczne (np. strach, radość, obawa, nadzieja, wspomnienie, dojmujący ból zęba, itp.) – krótkotrwałe zdarzenia, procesy.
*dyspozycje psychiczne (np. wrażliwość, słuch muzyczny, inteligencja, głupota, pamięć, siła woli, chwiejność charakteru, itp.) – trwałe właściwości jednostek.
Dyspozycje: wrodzone (np. gotowość do ruchu, strachu) i nabyte ( gotowość do oddawania przysług w trakcie świąt).
Pośrednio psychologia interesuje się też: faktami fizycznymi (budowa dyspozycjami czynność oka, ruchy serca) i dyspozycjami psychicznymi (kurczliwość mięśni, różna łamliwość promieni świetlnych).
Fakty psychiczne zależą od faktów fizycznych. Psycholog musi znać fizykę i fizjologię.
Cechy zjawisk psychicznych:
1.Fakty psychiczne dane są w doświadczeniu wewnętrznym.
Zjawiska i fakty psychiczne (ból, radość) odczuwa tylko osoba, która ich doznaje. „Tylko ja jeden jestem we wnętrzu domu- wszyscy inni są na zewnątrz niego”.
2. Fakty psychiczne mają byt zależny.
Zjawiska psychiczne (widoki, barwy, światła, głosy) powstają pod warunkiem, że ktoś ich doznaje. Fakty psychiczne to fakty podmiotowe.
Akty psychiczne i treści.
Człowiek niej jest zbiorem faktów psychicznych, tylko ich podmiotem.
„Zjawiska psychiczne nie są mną samym, tylko są moje”, np. mam zmartwienie, jestem smutny.
*treść przeżyta (dźwięk, radość, sąd)
*akt przeżycia (słyszenie, odczuwanie, wydawanie)
Świadomość i nieświadomość.
„Być świadomym jakiegoś faktu psychicznego znaczy: stwierdzać pewien dość silnie doznawany własny fakt psychiczny”.
Świadomość to wiedza o własnych faktach psychicznych.
Zjawiska psychiczne doznawane mocno są w centrum świadomości; te, które są słabsze są w polu świadomości; te najsłabiej doznawane są na brzegu pola świadomości. Razem tworzą strumień świadomości. Zjawiska psychiczne tak słabe, że nie dostrzegane, są pod progiem świadomości (podświadomość/nieświadomość).
Niektóre fakty psychiczne zajmują część przestrzeni podmiotowej (np. widok), a niektóre-nie (np. przekonania).
Dusza.
Pojmowanie duszy:
*spirytualistyczne – w ciele istota różna od ciała, ona jest podstawą zjawisk psychicznych
*materialistyczne- duszy nie ma, bo nie istnieje nic oprócz ciała (zadanie duszy spełnia mózg).
Krytyka stanowiska materialistycznego – faktów psychicznych nie można sprowadzić do
fizycznych.
*aktualistyczne- to , co fizyczne i to, co fizyczne jest równorzędne.
Dla Witwickiego- najbliższe prawdy jest stanowisko spirytualistyczne umiarkowane (fakty psychiczne są różne od fizycznych).
Związek między budowa ciała a życiem psychicznym.
„Im bardziej budowa ciała jakiejś istoty i zachowania się jej jest podobne do naszego własnego, tym pewniejsi jesteśmy jej życia psychicznego”.
Poprzez analogię innych ciał i ich zewnętrznych oznak faktów psychicznych, wnioskuję o faktach psychicznych innych ludzi.
Zadanie psychologii:
-opisanie materiału danego w doświadczeniu (planowe wyliczenie części przedmiotu złożonego i podanie stosunków, jakie zachodzą między częściami)- analiza i klasyfikacja.
-tłumaczenie
Proste i złożone fakty psychiczne. Złożone fakty psychiczne rozkładamy na proste – analiza.
Klasyfikacja faktów psychicznych.
Związki faktów psychicznych z fizjologicznymi i psychicznych z psychicznymi ustala psychologia i wyraża je w formie praw naukowych.
Wytłumaczenie faktu – wykazanie, że jest on następstwem jednostkowym pewnego prawa naukowego.
Metoda psychologii.
Nauka indukcyjna.
Wpierw spostrzeżenie faktów na podstawie obserwacji naukowej.
Notowanie obserwacji z datą; zdjęcia fotograficzne; zapisanie słów wypowiedzianych przez badanego w dosłownym brzmieniu.
Stworzenie twierdzenia ogólnego, które może być racją logiczną dla twierdzeń dotyczących jednostkowych wypadków (hipoteza psychologiczna).
Weryfikacja – sprawdzanie hipotezy.
Introspekcja- obserwowanie własnego życia psychicznego.
Pośrednia obserwacja na innych jednostkach na podstawie objawów ich życia psychicznego (słowa, odruchy, zachowania).
Konieczna interpretacja krytyczna objawów zewnętrznych, do czego potrzebna jest intuicja psychologiczna (-„osobliwa zdolność”).
Psycholog badający drugie osoby wspomaga się:
-ankietą (pytania ustne)
-kwestionariuszem (pytania pisemne)
-eksperymentem ( obserwacja naukowa w sztucznych warunkach)
-protokołem (zapisanie wyników eksperymentu)
-tabelą (wyniki ujęte w krzywe)
Odpowiedzi badanego są tylko surowym materiałem do analizy badacza – psychologa.
RODZAJE FAKTÓW PSYCHICZNYCH.
Fakty psychiczne dzielą się:
-ze względu na budowę- na proste i złożone
-ze względu na stosunek jednostki do przedmiotów spotykanych- na fakty poznania (przedmioty działają na duszę) i fakty pożądania (dusza działa na przedmioty).
W XVIII w. Tetens, a potem Kant uzupełnili ten podział o uczucia (stany, w których ani dusza nie jest pod wpływem przedmiotu, ani przedmiot pod wpływem duszy).
Istoty żywe reagują na otoczenie, bo posiadają ku temu narzędzia – neurony.
Zwierzę:
1. pod wpływem obecnych lub minionych działań na neurony przeżywać może podmiotowe znaki przedmiotów- przedstawienia.
2. może zgodnie z rzeczywistością lub nie wierzyć, że ten przedmiot istnieje, a tamten nie.
3. może zachowywać się w stosunku do przedmiotu ochronnie, społecznie lub napastniczo
4. może to własne zachowanie uobecniać i wierzyć w nie, może posiadać jego znaki podmiotowe.
Podział faktów psychicznych na :
1. przedstawienia – zjawiska psychiczne, w których zaznacza nam się w świadomości coś, co może istnieć lub nie istnieć (np. wspomnienie widoku miasta).
2. sądy- fakty psychiczne, w których wierzymy lub nie wierzymy w istnienie jakiegoś przedmiotu.
„Sądy, czyli przekonania nigdy w nas nie występują bez przedstawień, ale przedstawienie jakiegoś przedmiotu nie zawsze się łączy z sądem dotyczącym tego przedmiotu”.
Supozycje- to przekonania pozbawione przeświadczenia, że jest tak naprawdę (np. kino, teatr, religia).
3. uczucia – dodatnie lub ujemne reakcje na rzeczywistość lub przedstawienia.
4. objawy woli – stany psychiczne, przeżywane przez nas, gdy coś zdobywamy lub opanowujemy. Są to pragnienia i postanowienia, poprzez które wpływamy na świat zewnętrzny.
Przedstawienia dzielą się na wyobrażenia i pojęcia. Wyobrażenia to przedstawienia zmysłowe przedmiotów konkretnych. Dzielą się na spostrzegawcze(pod działaniem przedmiotów materialnych na organy zmysłowe) i pochodne (w zmysłowym uprzytomnieniu jakiegoś przedmiotu, który nie działa na zmysły w danej chwili).
WRAŻENIA ZMYSŁOWE
Podnieta fizyczna - zmiana w świecie zewnętrznym, potrzebna do wywołania wrażeń zmysłowych.
Podnieta fizjologiczna – gdy podnieta fizyczna działa bezpośrednio na nasz organ zmysłów i w konsekwencji powstaje wrażenie zmysłowe świadome.
W zmysłach: dotyku, smaku, słuchu, węchu, wzroku- neurony centralne i obwodowe wychodzą na zewnątrz ciał, są bliżej jego powierzchni.
Podnieta fizjologiczna może być mechaniczna (zmysł dotyku i słuchu) lub chemiczna (zmysł smaku, węchu i wzroku).
Cechy wrażeń zmysłowych:
1 .siła (intensywność)- wrażenia każdego zmysłu można uporządkować na linii prostej, od najsłabszych po najsilniejsze.
2. jakość – wrażenia zmysłu można uporządkować w szeregi rozgałęzione. Pomiędzy wrażeniami pochodzącymi od różnych zmysłów zachodzi zasadnicza różnica jakościowa, a między wrażeniami pochodzącymi od tego samego zmysłu - zwyczajna różnica jakościowa.
3. czas trwania
4. cechy przestrzenne – „każda barwa zajmuje jakieś miejsce, powierzchnię i ma kształt, dźwięk dolatuje z tej lub owej strony, ciepło i zimno jest zawsze punktowe lub rozległe, woń i smak mają swoje miejsca”.
Prawo Johannesa Mullera (1828)- prawo swoistych energii zmysłowych:
Wielkie różnice jakościowe między głównymi rodzajami wrażeń zależą nie tylko od rodzaju podniety, ale również od swoistej zdolności każdego z organów zmysłowych oraz odpowiednich centrów mózgu do wywoływania takich a nie innych wrażeń, nawet pod wpływem podniet niewłaściwych.
Wszystkie rodzaje wrażeń przeżywanych pod wpływem podniet fizycznych, możemy przeżywać i bez nich (pod wpływem podniet fizjologicznych).
Jedna i ta sama przyczyna zewnętrzna może wywoływać różne wrażenia (pod warunkiem działania na różne zmysły).
Wrażenia te same można wywołać różnymi przyczynami.
Podniety właściwe- te, do których dany organ jest przystosowany.
Rodzaj wrażenia przeżywany pod wpływem czynników zewnętrznych zalezy od czynników, od organu zmysłowego i jakości podniety fizjologicznej.
PRAWO WEBERA I WZÓR FECHNERA.
Nowa nauka. Stosunek świata fizycznego do świata duchowego.
Zastosowanie pomiaru, liczby u wzoru matematycznego do faktów psychicznych.
Brak jednostki do mierzenia siły wrażeń (bólu, woni, barwy).
Równym różnicom między podnietami nie zawsze odpowiadają równe różnice między wrażeniami.
Prawo Webera – przyrost podniety zdolny wywołać właśnie jeszcze dostrzegalny przyrost wrażenia musi być proporcjonalny do już działającej podniety.
„Jeśli dźwigamy mały ciężarek, wystarczy do tego celu mała nadwyżka, jeżeli trzymamy ciężar wielki, potrzeba znacznej nadwyżki, żeby wystąpić mógł choćby minimalny przyrost wrażenia”.
Wzór Fechnera.
Fechner wpadł na pomysł jednostki, która mogłaby posłużyć do mierzenia siły wrażeń. Jednostka ta miałaby być równa jeszcze dostrzegalnemu przyrostowi wrażenia, kiedy podniety wzrastają- podnieta progowa (próg podniety). Odpowiadające jej wrażenie to wrażenie progowe lub próg wrażenia.
Im niższy dla kogoś próg podniety, tym większą przypisujemy mu wrażliwość.
Im niższy dla kogoś próg różnicy, tym większą posiada on czułość.
Szczyt podniety - gdy wrażenie osiąga siłę maksymalną, poza którą już nie może wzrosnąć.
Fechner ujął we wzór matematyczny zależność między siłą podniety a siłą wrażenia.
A – podnieta podprogowa.
Wrażenie 0 zawdzięczamy podniecie A.
Aby uzyskać wrażenie 1, trzeba do podniety A dodać jakiś jej ułamek, np. ułamek r podniety A, czyli Ar.
Wrażenie 1 zawdzięczamy podniecie A + Ar = A (1 + r).
Wrażenie 2 zawdzięczamy podniecie A (1 + r) + A (1 + r), czyli A (1 + r)(1 + r), czyli A (1 + r)2
Wrażenie n zawdzięczamy podniecie A (1+r)n
Zależność tę można zobrazować na układzie rzędnych z pomocą krzywej. Oś rzędnych – wrażenia coraz to silniejsze, oś podrzędnych – podniety do nich należące.
Aby sprawdzić prawo Webera sformułowane w ten układ, Fechner przeprowadzał eksperymenty za pomocą trzech metod:
1. metoda różnic właśnie jeszcze dostrzegalnych – wybór podniety różniącej się we wrażeniu właśnie jeszcze dostrzegalnie od podniety danej i obliczenie, jaki zachodzi między nimi stosunek obiektywnie. Wyrażenie stosunku ułamkiem. Wielokrotne powtórzenie obliczenia i obliczenie średniej. Uzyskany ułamek – miarą czułości.
2. metoda trafnych i mylnych przypadków – ocena różnicy podmiotowej między dwiema podnietami podnietami góry danymi , które obiektywnie różnią się minimalnie. Ocena w tych warunkach wypada raz trafnie, raz mylnie. Obliczenie, w jakich granicach różnic obiektywnych między podnietami wrażenia odebrane jeszcze się wydają równe (oznaczenie czułości na tym szczeblu skali wrażeń).
3. metoda błędów przeciętnych – wybór podniety równej podniecie danej; powtórzenie wielokrotne w celu obliczenia błędu przeciętnego.
Psychofizyka, badając stosunki ilościowe między podnieta a wrażeniem, posługuje się trzema metodami:
1. metoda zadań czynnych – wyrazić stopień naszej wrażliwości lub czułości w cyfrach.
2. metoda oceny granic – zauważenie stopniowego zmniejszania siły podniety i zwiększania siły podniety (granica górna i dolna)
3. metoda stałych podniet – ocena/sąd podniet demonstrowanych przez eksperymentatora bez żadnego porządku, np. w przypadku pozornej równości dwóch odstępów między trzema wrażeniami coraz to mocniejszymi: A, B, C, wtedy ocena drugiego odstępu może brzmieć: 1. znacznie większy, 2.wiekszy, 3. niepewny, 4. mniejszy, 5. znacznie mniejszy.
r
Trafność z = --- r- ilość ocen trafnych, n- ilość ocen w ogóle o tej różnicy wydanych
n
Zarzuty i interpretacje prawa Webera i Fechnera.
Prawo Webera nie sprawdza się w dziedzinie podniet bardzo słabych i bardzo silnych.
Fechner opiera się na fałszywych i dowolnie przyjętych założeniach, takich jak to, że wrażenie silne jest sumą właśnie jeszcze dostrzegalnych przyrostów. W rzeczywistości zmiana jest ciągła , a nie ułamkowa.
„W ogóle wrażeń nie można dodawać, odejmować, logarytmować, bo one nie są liczbami, liniami ani bryłami”.
Prawo Webera wg Ebbinghaus’a:
W średniej skali podniet jednaką różność, czyli jednaki odstęp między składnikami par wrażeń, zawdzięczamy równym stosunkom między odpowiednimi podnietami podnietami nie równym różnicom podniet.
TEORIA KRATYZMU
Wg Witwickiego, dążenie do poczucia siły jest fundamentem całego życia psychicznego.
Zasada poczucia siły „ułatwia przegląd, przewidywanie i tłumaczenie bardzo wielu stanów wewnętrznych, jakie przeżywają ludzie we wzajemnych stosunkach osobistych”.
Kratos (gr)- siła, moc.
Inspiracja: Nietzsche, Spencer i Kallikles
Klasyfikacja uczuć:
1. odczucie „mocy życiowej spotykanej jednostki” – jednostka może być od nas silniejsza, słabsza lub równa nam siłą.
2. „odczucie jej wrogiego lub przyjaznego stosunku do mnie”
Rodzaje uczuć :
1. uczucia wobec silniejszych życzliwych (uczucia czci i wdzięczności)
2. uczucia wobec życzliwych równych (przyjaźń)
3. uczucia wobec życzliwych słabszych (uczucia opiekuńcze)
4. uczucia wobec silniejszych wrogów ( nienawiść, zawiść)
5. uczucia wobec nieprzyjaciół równych
6. uczucia wobec wrogów słabszych (gniew, lekceważenie, wstręt, pogarda, ironia, śmiech szyderczy)
...
plasteron