W ramach spotkań zespołu samokształceniowego nauczycieli pracujących z uczniami upośledzonymi w stopniu umiarkowanym i znacznym Gimnazjum Specjalnego , odbyło się kolejne szkolenie .Tematem tego spotkania były: "Alternatywne metody komunikacji - przegląd i prezentacja wybranych metod "
W trakcie spotkania Agnieszka Górecka i Joanna Adamus omówiły następujące metody komunikacji alternatywnej:
1. Piktogramy
2. System komunikacji symbolicznej Bliss
3. Fonogesty
4. Język migowy
5. Tadoma- metoda wibracyjna
6. Alfabet punktowy do dłoni
7. Makaton
8. System gestów wspomagających SIS
9. Metoda gestów naturalnych
Wprowadzenie
Planując wprowadzenie do pracy z dzieckiem , alternatywnej metody komunikacyjnej pamiętać musimy o ważnych zasadach :
· W edukacji i wychowaniu dzieci niemówiących ważne jest wprowadzenie dostosowanych do ich możliwości rozwojowych, psycho-fizycznych alternatywnych metod komunikacji / możliwości percepcyjne, motoryka, intelekt, zachowania społeczne/
· Korzystnie dla dziecka jest wczesna nauka określonej metody .
· Równie ważne jest to, czy wybrana metoda da dziecku możliwość realizowania jego potrzeb komunikacyjnych w przyszłości i z najbliższym otoczeniem.
· Wybierając metodę komunikacji alternatywnej, uwzględnić zatem powinniśmy ścisłą współpracę z rodziną innymi specjalistami, otoczeniam, rówieśnikami.
· W przypadku dzieci upośledzonych umysłowo, nauka alternatywnych metod komunikacji jest możliwa , gdy dziecko okazuje chęć okazywania swoich życzeń .
· Planując wprowadzenie wybranej metody komunikacyjnej warto ocenić poziom rozwoju komunikacyjnego np. za pomocą skali Callier - Azusa lub inną standartową metodę oceny rozwoju mowy i myślenia.
Stosowanie alternatywnych metod komunikacji oprócz rozwijania możliwości komunikacyjnych oddziaływuje na inne sfery :
- Zwiększa motywację i chęć do komunikacji, wyrażania swoich uczuć, myśli, zadawania pytań.
- Stymuluje do kontroli pozycji głowy, ruchów rąk, zmniejszenia napięcia ciała.
- Pomaga w rozwijaniu kontaktów społecznych .
Piktogramy
Piktogramy to graficzny system komunikacji. Przeznaczone są dla osób niemówiących. Pomagają w komunikacji i ułatwiają kontakt z otoczeniem
Piktogram to biała figura, znak na czarnym tle. Każdy piktogram zawiera słowny jednowyrazowy opis.
System piktogramów trafił do Polski ze Szwecji poprzez Centrum Metod Alternatywnych w Szczecinie. Dzięki p. Marii Podeszewskiej -Mateńko i tej instytucji , szwedzkie piktogramy zostały przetłumaczone na j. polski .CMA produkuje i dystrybuuje piktogramy, organizuje kursy dla pedagogów, psychologów , logopedów i rodziców.
Fotografia przedstawia panie Kerstin Rudin projektantkę piktogramów i Kerstin Falck nauczycielkę w czasie szkolenia zorganizowanego przez CMA
Jak wprowadzać alternatywną metodę komunikacji - piktogramy:
· Procedury wprowadzenia piktogramów jako alternatywnej metody komunikacji są uzależnione od
możliwości psychofizycznych dziecka .
a. dzieci które rozumieją mowę i znają zasady budowania wypowiedzi uczą się nadawać znaczenie
słowne przedmiotom, osobom, czynnościom, poznają składnię itd. ,następnie budują dzięki piktogramom różne formy wypowiedzi
b. dzieci u których rozumienie dźwięków mowy, treści jest zaburzona - należy nauczyć rozumienia
treści mowy i znaków
· Wprowadzając metodę rozpoczynamy od piktogramów : tak -nie, najbliższe otoczenie - klasa,
dom, najbliższe osoby, aktywności, które dziecko lubi i te, które pomogą usystematyzować dzień, pory roku itd.
W początkowym etapie pracy lub w pracy z uczniami upośledzonymi w głębszym stopniu warto zastosować fotografie.
Książka komunikacyjna i inne pomoce to ważny element w tej metodzie komunikacji . Do książki komunikacyjnej wklejamy poznawane przez dziecko, systematyzowane piktogramy. Książka daje możliwość wykorzystania nabytych już umiejętności i skorzystanie z poznanych piktogramów. Plany dzienne, plany szczegółowe to struktury złożone z piktogramów wskazujące rodzaj, czas i miejsce wykonywanej czynności , osobę.
Metodę alternatywnej komunikacji językowej - piktogramy stosowałam w pracy z uczennicą z czterokończynowym porażeniem mózgowym,
nie mówiącą, która była wtedy uczennicą szkoły specjalnej dla dzieci lekko upośledzonych. Kiedy rozpoczęłam prace z Asią najważniejsze było znalezienie jasnej i skutecznej metody komunikacji. Piktogramy okazały się skuteczne, co więcej dawały szansę na pomoc w dalszej nauce i na pomoc w rozwoju możliwości komunikacyjnych uczennicy. /
W kolejnym etapie pracy, po opanowaniu podstawowych struktur i pojęć . piktogramy stały się pomocne w nauce liter ,następnie prostych wyrazów, zdań , cyfr...
/zdjęcie przedstawia Asię poznającą piktogramy oznaczające części ciała /
Piktogramy mogą być również pomocne w początkowej nauce czytania lub w czasie ćwiczeń korekcyjno -kompensacyjnych.
System komunikacji symbolicznej Bliss
Metoda ta stosowana jest jako system komunikacji, system rozwoju mowy, pomoc w procesie nauki czytania i pisania .można ją wykorzystać do pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo, autystykami, afatykami.
Jest to system , który używa rysunków zamiast słów, znaczenie słów jest tu przedstawione za pomocą symboli składających się z prostych form geometrycznych. Każdy symbol ma określone znaczenie, ponadto można je łączyć, tworząc nowe .Kombinacje symboli pomagają w pełniejszym wyrażeniu myśli Każdy użytkownik systemu Blissa posiada indywidualną tablicę, album znaków i w ten sposób porozumiewa się z otoczeniem.
Symbole Blissa występują w czterech kategoriach :
1. piktogramy
2. ideogramy
3. symbole arbitralne
4. symbole międzynarodowe
Kategorie można zaznaczać kolorami a indykatory pomagają w oznaczeniu części mowy. Symbole mogą być układane w czasie wypowiedzi zgodnie z zasadami i składnią języka ojczystego .
/Przykłady zdań wyrażonych znakami systemu komunikacji symbolicznej Blissa/
Wiersz napisany dzięki systemowi komunikacji Blissa
Fonogesty
Fonogesty to specjalne ruchy jednej ręki ( prawej lub lewej ) towarzyszące mówieniu i pomagające w dokładnym odczytywaniu wypowiedzi z ust. Towarzyszą ruchom artykulacyjnym, są z nimi ściśle zsynchronizowane i nierozdzielnie połączone. Sprawiają, że osoba śledząca wzrokiem ruchy ust dostrzega jednocześnie ruch ręki i dzięki temu rozpoznaje wymawiane w danym momencie dźwięki mowy. Mogą być używane wybiórczo, do pokazywania niektórych głosek sprawiających trudności ( ze względu na jednakowy układ ust ), bądź jako pełny system w przypadkach głębokiej głuchoty. Nie są językiem, nie przekazują treści wypowiedzi, ani nie wyjaśniają znaczeń poszczególnych wyrazów. Są tylko uzupełnieniem mowy, pomagającym zobaczyć i rozpoznać wszystkie jej elementy ( K. Krakowiak, 1997 ).
System fonogestów ściśle odpowiada systemowi fonetycznemu języka polskiego. Uwzględniono w nim wszystkie głoski podstawowe ( fonemy ), czyli takie elementy dźwiękowe, które trzeba koniecznie umieć rozpoznawać ( aby odbierać i rozumieć wypowiedzi ustne ) i wymawiać ( aby mówić zrozumiale ). System składa się z tzw. lokacji, czyli punktów w pobliżu ust, które wskazuje dłoń wykonując ruch towarzyszący wymawianiu samogłosek oraz z układu palców dłoni w momencie wymawiania spółgłosek.
Dzięki stosowaniu fonogestów w połączeniu z wychowaniem słuchowym, dziecko z głęboko uszkodzonym słuchem może opanować język dźwiękowy na takim poziomie jak dzieci niedosłyszące ( K. Krakowiak, 1997 ).
Język migowy
W systemie języka miganego tor migowy bardzo precyzyjnie odpowiada torowi mówionemu. Określony tekst nadawany jest dwutorowo - za pomocą znaku ideograficznego i mowy, niekiedy bez wydawania głosu. ( Znak ideograficzny - mig, jest to ruch jednej lub obu rąk w określonym układzie dłoni i palców oraz krzywej ruchu, mający przypisane odpowiednie znaczenie pojęciowe, a więc oznaczający określone słowo ( B. Szczepankowski, 1974 ). )
Bywają jednak przypadki, w których ten sam znak ideograficzny może mieć różne znaczenie w zależności od kontekstu. Może oznaczać samą czynność, osobę wykonującą określoną czynność lub narzędzie, za pomocą którego jest wykonywana. Aby odróżnić rzeczownik od czasownika, pokazuje się rzeczownik ruchem pojedynczym lub szybkim, a czasownik oznacza się ruchem powtórzonym lub wolnym. Gdy istnieje obawa, że dane pojęcie nie jest znane, wówczas tylko torem migowym podaje się znany znak bliskoznaczny, a następnie w obu torach nowy wyraz, przy czym w torze migowym daktylograficznie (za pomocą alfabetu palcowego) ( J. Smoleńska, 1997 ). Daktylografii używa się również dla oznaczania nazw własnych i wyrazów, dla których brak znaków ideograficznych oraz dla końcówek fleksyjnych.
Zestaw znaków polskiego alfabetu palcowego ( J. Handzel, 1995 )
Przykłady znaków ideograficznych ( J. Handzel, 1995 )
Tadoma - metoda wibracyjna.
Jest to metoda przeznaczona dla osób głuchoniewidomych. Nazwa pochodzi od imion pierwszych dzieci uczonych tą metodą ( Tad i Oma ). Tadoma polega na wyczuwaniu wibracji i ruchów mięśni warg, policzka i szyi mówiącego. Żeby uzyskać optimum odczuć taktylnych, kładziemy kciuk na wargi, a pozostałe palce lekko rozwarte obejmują część twarzy od łuku jarzmowego do szyi.
Dzieci z resztkami widzenia uzyskują w ten sposób dodatkowe informacje dotyczące mowy dźwiękowej, uzupełniając odczytywanie z ust. U dzieci z pełnym upośledzeniem wzroku i zarazem niesłyszących, Tadoma musi zastąpić odczytywanie z ust. Za pomocą tej metody dziecko może też wyczuć własną ekspresję dźwiękową, a z czasem uczy się ją kontrolować.
Alfabet punktowy do dłoni ( w wersji G. Kozłowskiego ).
Metoda ta wykorzystywana jest w komunikacji z osobami głuchoniewidomymi. „Mówi się” do wewnętrznej strony nieco rozwartej, lewej dłoni, dotykając odpowiednich miejsc. Litery specyficzne dla języka polskiego - ą, ę, ó, ł, ś, ć, ń, ź, otrzymuje się przez pociągnięcie palcem w dół ( od czubków palców do nasady ręki ) odpowiedniej litery łacińskiej. Wyjątek stanowi ż - otrzymuje się ją przez pociągnięcie palcem ku górze ( od litery z ). Znak kończący słowo to lekkie uderzenie w rękę. Cyfry otrzymujemy dotykając odpowiednich miejsc na zewnętrznej stronie lewej dłoni. ( rys.)
Rozmieszczenie punktów alfabetu na dłoni
Makaton
...
olciasarnowska