FILOZOFIA
PYTANIE 1. Rozwój i powstanie filozofii. Filozofia jako nauka.
FILOZOFIA = umiłowanie mądrości (z grec.)
FILEO + SOPHIA miłość, kochanie, lubię, miłuje + mądrość
Przedmiot filozofii FILOZOFIA to nauka o tym co dla ludzkości najważniejsze i najcenniejsze, czyli we wcześniejszych okresach: NORMY MORALNE, BÓG I DUSZA, PRZYRODA.
Przedmiotem filozofii był na początku ŚWIAT RZECZYWISTY, później zawężony do myśli ludzkich o świecie. Filozofia na początku nie była uznawana jako nauka. Myśliciele, którzy ją uprawiali przez podejście bardziej ogólne nie uznawali jej jako nauki. Filozofia była POEZJĄ, chęcią poznania, zaspakajaniem potrzeb. Nie rozróżniano nauki od filozofii. Każdy naukowiec był filozofem każdy filozof był naukowcem. Filozofia jest wiedzą o rzeczywistości.
„Mądrość jest rzeczą boską, a jedynie miłość jej jest dostępna dla ludzi” PITAGORAS
EPOKI FILOZOFII;
1. Starożytna (V i IV w. p.n.e. – IV w n e)
2. Średniowieczna (pocz. V w – XV w n e)
3. Renesansu (XV – XVI w n e)
4. Nowożytna (od XVI – XIX w n e)
5. Współczesna (k. XIX – pocz. XXI w n e)
DZIAŁY FILOZOFII;
1. ONTOLOGIA – teoria bytu (gr, on – byt) od starożytności do odrodzenia
2. ETYKA
3. ESTETYKA
4. FILOZOFIA SPOŁECZNA to filozofia polityki
5. HUMANIZM – ontologi filozofia człowieka
6. TEORIA POZNANIA I METODOLOGIA
Te historyczne działy funkcjonują do dziś.
Podziały nurtów filozoficznych;
· MATERIALISTYCZNE;
o Starożytny materializm atomistyczny (nawet świadomość składa się z atomów)
o Mechanistyczny (wszystko jest mechanizmem)
o Współczesny (funkcjonowanie materii zależy od człowieka)
· IDEALISTYCZNE
o Idealizm obiektywy (idea istnieje poza człowiekiem np. Bóg)
o Idealizm subiektywny (istotę pierwotną jest indywidualna świadomość człowieka)
PYTANIE 2. Sokrates jako filozof i wykładowca.
SOKRATES 469-399 p.n.e.
Żył i nauczał w Atenach, przez Ateńczyków został skazany na śmierć. Żadnych pism po sobie nie zostawił, ale w dziejach filozofii odegrał rolę przełomową. Jego poglądy znamy z dzieł jego uczniów, przede wszystkim Platona. Dla potomnych stał się wzorcem etycznym filozofa, który żyjąc zgodnie z prawdą, gotów jest też za nią oddać życie. Ostatni dzień życia spędził wśród przyjaciół, dyskutując o nieśmiertelności duszy. Wyrok wykonano dając mu do wypicie cykutę.
Przyznanie się Sokratesa do niewiedzy – „Wiem, że nic nie wiem” – nie jest jedynie ironią (z której uczynił jedną ze swych metod dociekań) mającą wykorzystać pozorną mądrość jego oskarżycieli. W twierdzeniu tym bowiem zawarte jest już nowe rozumienie wiedzy jako wiedzy właśnie. Próbując odpowiedzieć na pytanie czym jest sama wiedza prowadził Sokrates niekończące się rozmowy z mieszkańcami Aten. ( w rozmowach tych ujawniając często niewiedzę najbardziej z nich szanowanych, co przyczyniło się do jego zaskarżenia, sądu i wyroku śmierci.). Wprawdzie nie znalazł odpowiedzi na to pytanie, ale stawiając je otworzył nowy obszar dociekań. SOKRATES z pewnością stał się wzorcem dla wszystkich tych, którzy pożądając mądrości, są jej miłośnikami – filozofami
W rozmowach Sokrates nie usiłował pouczać czy przekonywać swoich rozmówców, ale przez umiejętne stawianie pytań (co przekształcił w metodę) próbował pomóc im wydobyć podstawy życiowych przekonań i poglądów, wierząc iż człowiek wiedzę może odnaleźć tylko w sobie samym. Sokratesowi chodziło raczej o wiedzę etyczną. Pierwotne pytanie dotyczyło pochodzenia dzielności etycznych (cnót): czy są one wrodzone, czy też można się ich nauczyć. Sokrates nie udzielił na to pytanie ostatecznej odpowiedzi, ale stwierdził, że dzielności nie są bardziej wrodzone niż sama mądrość, gdyż są tylko jej przejawem. Stanowisko takie nazywane jest ETYCZNYM INTELEKTUALIZMEM.
Sokrates konsekwentnie próbował wskazać jak żyć cnotliwie. Przekonywał że każdy z nas szuka dla siebie dobra, ale możemy się mylić lub nie wiedzieć, czym ono jest. Ponieważ jednak szukamy tylko dobra, to kiedy je wreszcie nieomylnie poznamy, nie będziemy mogli czynić zła: wszelkie zło jest więc błędem, wiedza to cnota, zatem nikt świadomie nie popełnia zła. Przesłanki oraz rozwinięcia tego argumentu dostarczają materiału do dyskusji etycznych od chwili ich sformułowania po raz pierwszy w dialogach Platona.
Metoda sokratejska rozmowa między dwoma podmiotami jest drogą do wiedzy – wiedzę tworzy się w dialogu. Sokrates twierdził, że inne problemy obok autologicznych np. poznawcze są mniej ważne, Ważnty jest człowiek – Sokrates dał początek nurtowi humanistycznemu „nic co ludzkie nie jest mi obce”.
PYTANIE 3. Platon – ontologia, teoria poznania, filozofia człowieka.
Był uczniem Sokratesa(szkoły Sokratesa miały charakter sekty). Około 388 roku w Atenach Platon założył swoją szkołę nazwaną Akademią Platońską. To pierwszy model szkoły wyższej, Dzieła Platona mają głównie formę dialogów.
Wiedza jest ważna dla samej wiedzy. Człowiek docieka nie dla pożytku lecz po to by wiedzieć. Do dziś się mówi, że wiedza jest jedną z kultur duchowych (ma wartość samą w sobie). Plato miał ambicje polityczne. Uznająx sens nauki praktycznej sądził, że państwem winni rządzić ludzie mądrzy (arystokratyzm demokratyczny jest najlepsza formą władzy ale nie arystokraci społecznie a arystokraci „ducha”). Ten kto rządzi i urządza świat wg koncepcji musi mieć te koncepcje dojrzałe. Palton udał się do Seralu (władza jednoosobowa) by zająć się wychowaniem następcy tronu. Ten Niechciał się uczyć wię c go sprzedali do targu niewolników.
Natura pojęć jakimi się posługujemy;
· Ogólne(np. człowiek, stół) przedmiotem wiedzy jest inny świat ogólny, niezmienny świat trójkątny (prawda, dobro, piękno)
· Filozofia ma charakter racjonalistyczny a nie empiryczny. Nauka Platona o duszy
Dwa typy idei:
- nabyte
- skonstruowane
Wiedza ma charakter;
-ogólna
- niezmienna (charakter absolutny)
Idea człowieka u Platona;
- dusza – wieczna
- ciało – czasowe
Człowiek powinien zachować równowagę cielesną i suchową ale to co tworzy człowieka to dusza
Rodzaje duszy;
- rozumna w głowie
- afektywna w sercu
- doznania instynktowne – poniżej pasa
Platon nie odrzucał uczuć od ludzi. Zakładał, że wstępem do miłości intelektualnej jest miłość cielesna, Nie dotyczyła głównie stosunków damsko-męskich lecz ,męsko-męskich. Rola kobiety ? zastanawiano się czy miłość między kobietą a męszczyzną może być prawdziwa.
Dusza – jako moc ożywiająca to, co żyje – utożsamiana była z oddechem, tchnieniem. Myśl grecka rozwinęła to pojęcie, wyodrębniając różne funkcje duszy i różne stopnie uduchowienia: żywotność, zmysłowość, umysłowość (właściwą jedynie człowiekowi). Platon mówiąc o duszy zwraca szczególną uwagę na zmysłowość i umysłowość, interesują go głównie zdolności poznawcze człowieka.
Chcąc wyjaśnić, skąd ludzie pogrążeni w świecie zmysłowym mogą mieć jakąkolwiek wiedzę o świecie idei, Platon przyjął koncepcję WIEDZY WRODZONEJ Wiedzę tę przynosi na świat nieśmiertelna, dusza, która podczas swej wędrówki jako czysty duch zdobywa ją w świecie idei. Ale ponieważ jest to wiedza czysto umysłowa, samo wcielenie się duszy powoduje że dusza zapomina o świecie idei; stąd potrzeba pewnych szczególnych zabiegów, żeby jej pomóc tę wiedzę sobie przypomnieć.
Platon zajmował się polityką ,praktycznie stworzył dzieło „Państwo” – polityka społeczna. W państwie rządzą 3 klasy;
1. arystokraci (klasa społeczna+wiedza daje warunki do rządzenia)
2. wojownicza (mieli strzec gr państwa i wykeżdżac na podboje)
3. namiestników i chłopów (klasa pracująca)
POLIS – greckie miasto – państwo.
SPRAWIEDLIWOŚĆ – gł. Element doskonałości człowieka i wspólnoty politycznej należy umieć rozpoznać „co komu się należy”
Platon podkreśla, że sama jednostka stanowi pewną funkcję „całości”, jaką jest POLIS i powinna być tak ukształtowana, jak tego wymaga doskonałość tej całości.
Rola państwa czyli grupy która rządzi to;
- wychowanie nowej generacji
- rodzina
Prokreacja – warunki by mogły rodzic się zdrowe dzieci. Niepełnosprawne zrzucano ze skały.
Dzieła: „Fedon”, Państwo”
PYTANIE 4. Arystoteles – ontologia, teoria poznania, filozofia społeczna
Był jednym z najwszechstronniejszych mysslicieli greckich. Kształcił się początkowo w Akademii Platońskiej, własna filozofie tworzył w opozycji do Platona. Założył w Atenach szkołę zwaną liceum albo szkołę perypatyczną. Obszerny zbiór jego pism uporządkowali dopiero jego uczniowie. Był uczniem Aleksandra macedońskiego. Arystoteles zajmował się tworzeniem filozofii.
Źródłem filozofii jest zdziwienie wobec wspaniałości i wszechświata i podziw, jaki on budzi.
Napisał wiele dzieł „Polityka” (filozofia społeczna). Dokonał klasyfikacji nauk (zauważył, że z wszechwiedzy filozofii wyłaniają się inne nauki).
W teorii bytu Arystoteles przyjmował (inaczej niż Palton), że byt składa się z przyczyn ;
· materii
· formy
· zakorzenień
· teologiczny pogląd (wszystko ma swój cel)
tj. materialna, formalna, sprawcza, celowa.
Jedność duszy z ciałem. Dusza jest połączona z ciałem połączona wyróżniał;
- duszą wertykalną (rośliny)
- zmysłową (zwierzęta)
- rozumną (człowiek)
Wszystko co żyje ma duszę, Arystoteles chciał „ożenić” empiryzm – kierunek poznania z racjonalizmem i to mu się udało. Zdaniem duszy jest poznanie zmysłowe i umysłowe. Dusza świecka. Dzisiejsze uczenie jest bliskie empiryzmowi.
EMPERIA – to co zmysłowe, dostępne zmysłom oraz oparta na tym znajomość, obeznanie z rzeczami, które nie jest jeszcze poznaniem prawdziwym – wiedzą, chociaż od niego wszelka wiedza się zaczyna.
TEORIA – miała znaczenie sakralne, oznaczała oznaczanie czci Bogu oraz adoracje. Arystoteles teorie nazywał najwyższy rodzaj poznania. Wiedza teoretyczna jest wiedzą teoretyczną.
Przez filozofię rozumiał wiedzę teoretyczną. Każda z nauk teoretycznych, „czystych” rozważa „to, co jest” w obrębie swej dziedziny. Jednak żadna z nich nie rozpatruje samego „tego, co jest’ – samego bytu. Właśnie badanie powszechnych własności „tego, co jest” , ma być zadaniem filozofii pierwszej (teologii, filozofii poszukiwanej)
Arystoteles wyróżnia 4 przyczyny powstawania wszystkiego;
· materialna (z czego?)
· formalana (wedle czego?)
· sprawcza (kto lub co jest sprawcą?)
· celowa (z jakiego powodu?)
Działalność człowieka jako istoty rozumnej polega na tym, że dzieki teorii dający wgląd w ogólny porządek rzeczy, odnajduje on właściwą miarę dla swojego postępowania, co pozwala mu samodzielnie kształtować własne życie. Etyka Arystotelesa ma charakter INDYWIDUALISTYCZNY.
Arystoteles odnosi sprawiedliwość do prawa i jego przestrzegania, wprowadzając do tej cnoty element równości. SPRAWIEDLIWOŚĆ staje się u niego spoiwem wiążącym ludzi we wspólnotę, która przez nią nabiera charakteru politycznego.
Utrzymanie politycznego charakteru wspólnoty wymaga od obywateli traktowania jej jako obszaru komunikacji, przybierającego w demokracji formę mówienia, słuchania.
To dzięki mowie LOGOS, zdolności do wydawania sądu, orzekania, ludzkie stają zdolne do życia, we wspólnocie mającej dobro wspólne. W tym ogólnym sensie sprawiedliwości tożsama jest z cnotą.
Dwa znaczenia sprawiedliwości;
· dystrybutywna (rozdzielcza)
· atrybutywna (wyrównująca)
POLITYKA – Arystoteles podejmując rozważania nad idealnym ustrojem w sposób systematyczny ujął także całość greckich doświadczeń politycznych. Rozpatrując genezę społeczności politycznej, formy ustrojów politycznych i ich przemiany. Tym samym wyodrębnił ten obszar problemowy i utorował drogę w rozumieniu polityki jako wiedzy o bycie politycznym.
PRZEKONANIE – metoda, której celem jest zmiana poglądów lub nastawienia słuchacza. Dla Arystotelesa RETORYKA stanowiła przede wszystkim sztukę rozumowego przekonywania.
W starożyt. Retoryka łączyła wiedzę naukową,, z której osiągnięć czerpała, z przestrzenią publiczną, w której je stosowała.
A. opracował system logiki, który stanowił podstawę studiów logicznych aż do 19 wieku.
SYLOGIZM – wypowiedź, w której się coś założy coś innego niż się założyło, musi wynikać dlatego, że się założyło. Najczęstsza forma sylogizmu składa się z 3 stwierdzeń, z których 2 są przesłankami a 1 wnioskiem argumentu np.; wszyscy ludzie są śmiertelni, Sokrates jest człowiekiem, Sokrates jest śmiertelny.
Arystoteles uważał istotę ludzką za 1 byt będący częścią natury. PSYCHE czyli dusza jest wg niego siła ożywiającą ciało, określał ją jako „formę ciała” i „pierwszy akt ciała naturalnego, które posiada w możności życie”. Dusza jest sprawczą, formalną i celową przyczyną ciała i ginie po jego śmierci.
Myśli należy traktować jako coś, co narzuca formę rozumowi.
Arystoteles wyróżniał rozum czynny i bierny – przyjmuje myśli.
PYTANIE 5.Demokryt i jego kontuatorzy – ontologia i etyka.
Demokryt jest starszy od Arystotelesa, ale wypływał z Platona dlatego przedstawiony na jego tle.
Demokryt z Abdery ( ur. 460 - 350) – myśliciel i podróżnik (czerpał idee z doświadczeń podrózy). Podróżował po Egiptu, Babilonu, Persji i Aten, Prace Demokryta, które dotyczyły wielu różnych dziedzin (fizyki, astronomii, medycyny, chemii, gramatyki, techniki, logiki, strategii, muzyki itd.) jego dzieła spłonęły a o jego twórczości wiemy od innych filozofów. Demokryt dużo pisał. Powiedział on: Istnieją jedynie atomy i pusta przestrzeń; cała reszta to tylko poglądy. Demokryt był zwolennikiem i twórcą filozofii materialistycznej.
Poglądy Demokryta;
1. tworzył i rozwijał atomistyczną teorię bytu – ontologia monizm materialistyczny
Powoływał się na Lenkiposa. Byt istnieje jak i nieistnieje. Próżnia istnieje równie dobrze jak byt.
Tworzył i rozwijał atomistyczną teorię materii Leucypa, tworząc pierwszy dojrzały system filozofii materialistycznej. Szerzył tezę o nieciągłości materii (istnieją tylko atomy i próżnia). Byt istnieje jak i nie byt.Próżnia istnieje jak i byt. To co istnieje jest popretykowane próżnią dlatego, że byt jest z atomów a one są w ciągłym ruchu. Różnią się tylko kształtem, położeniem i układem, Demokryt wyjaśniał zjawiska przyczynami (materialnymi, mechanicznymi). Wszechświat jest nieskończony i jest w ciagłym ruchu.
Wszystkie rzeczy to skupiska atomów. Zmiany rzeczy to zewnętrzne przejawy ruchu atomów. Ruch atomów nie wynika z wewnętrznej energii atomu, bo atomy są we wnętrzu niezmienne. Poruszają się one na skutek uderzenia 1 atomu w drugi atom i jest to ruch mechaniczny.
Filozofia Demokryta to materializm i mechanizm.
2. racjonalizm - źródłem poznania obiektywnego jest rozum
· teoria subiektywności jakości zmysłowych
Demokryt konsekwentnie wyjaśniał jako proces materialny także poznawczą (psychiczną) aktywność człowieka. Postrzeganie zmysłowe zachodzi dzięki odrywaniu się od rzeczy cząstek będących ich podobiznami (eidola), które poprzez narządy zmysłów wnikają do duszy.
Są dwa rodzaje poznania;
1) trafne (rozumne)
2) nietrafne (zmysłowe)
Tu Demokryt podzielił filozofie na empiryków i racjonalistów. Trzeb uruchomić myślenie a potem odkrywać prawdy.
Wspólnym celem wszystkich ludzi jest dobro i wiedza zaś przyjemność jest inna dla każdego. Największą przyjemność daje wiedza. Szczęście uzyskujemy dzieki harmonii z innymi jednostkami. Tym celom służy także rozwój kultury, państwa, religii, nauki i filozofii.
Demokryt a zanim Epikur byli zwolennikami rozwoju społecznego poprzez rozwój kultury.
3. Aksjologia
· etyka
o eudajmonizm - najwyższą wartością jest zadowolenie, stan harmonii, równowagi i spokoju ducha; nad namiętnościami powinien panować rozum, który nakazuje zachować umiar; zarówno brak jak i nadmiar przyjemności niepotrzebnie zakłócają spokój ducha
o intelektualizm - od przyjemności zmysłowych ważniejsze są przyjemności duchowe
· estetyka
o mimetyczna teorii sztuki (mimesis)
Uczniem Demokryta był Epikur. Jego dzieła spłonęły. Zajmował się filozofią człowieka i moralną (etyką) , znany pod epikureizmem (przeciwstawny jest stoicyzm).
Epikur, stoicy, sceptycy – hellenistyczna filozofia życia.
EPIKUR (341-270 p.n.e.) – filozofia ogrodów.
-Założył swą szkołę w Atenach w roku 306 p.n.e. przetrwała ona do IV w. N.e.
Epikur utożsamiał dobro etyczne z przyjemnością (gr.hedone), stał się prekursorem etyki hedonistycznej.
Niewiedza to źródło ludzkich lęków i obaw, wśród których najbardziej dokuczliwa wg Epikura jest obawa przed cierpieniem, niemożnością osiągania szczęścia, bogami, śmiercią
Lekarstwo „BÓG NIE WZBURZA STRACHU, ŚMIERĆ JEST BEZBOLESNA, TO CO DOBRE MOŻNA ŁATWO ZDOBYĆ, A TO CO ZŁE MOŻNA ŁATWO ZNIEŚĆ”
Aby zapewnić wolność ludzkim działaniom Epikur w swej filozofii przyrody odszedł od zasad powszechnej konieczności, jaka rządziła u Demokryta ruchem atomów. W spadaniu atomów jak twierdził – następują nieznaczne odchylenia (gr.parenklisis), są one nie do przewidzenia, przypadkowe, stąd także nie do przewidzenia są ich następstwa.
Epikur jest jednym z najważniejszych filozofów tzw. drugiej fazy greckiej filozofii klasycznej, w której dominowały zagadnienia filozofii życia. Na temat życia Epikura nie wiadomo zbyt wiele...
Czikusio