RENESANS WŁOSKI I EUROPEJSKI
Notatki Gosi Michalik, 2007/2008
Włochy – model, który jest importowany do innych krajów. Włochy w czasie renesansu to nie kraj, zostały zjednoczone dopiero w XIX w. Jako całość Włochy funkcjonowały w starożytności, ale kultura włoska nie jest potomkiem kultury starożytnego Rzymu. W XIX w. w zjednoczonych Włoszech mówiono w większości dialektami, nie po włosku. Dopiero ok. 1985 r. we wszystkich włoskich domach mówiło się po włosku.
Włosi nie mają w swojej przeszłości wydarzeń, które świadczyłyby o ich jedności – nie mają wspólnego poczucia tożsamości. Włochy w renesansie to region, w którym da się odnaleźć cechy wspólne, ale także różnice. Kultura włoska to kultura wąska, elitarna, związana jest z nią bardzo mała liczba ludności – człowiek renesansu może być wykształcony, bo jest bogaty. Źródło naszej kultury tkwi w renesansie włoskim.
PERIODYZACJA: w Polsce ok. 1520-1560; we Włoszech od I poł. XV w. do 1527 (Sacco di Roma, złupienie Rzymu – szok dla Włochów, Rzym wydawał się niezwyciężony, zaś zniszczyły go niemieckie wojska Karola V).
- struktura centrum i peryferii – renesans rozlewa się jak plama oliwy. Zmiany w kulturze: stykają się nawzajem nowe pomysły, ale nie wszystkie są akceptowane i umierają.
- inne czołowe kraje w kulturze renesansu: Niderlandy, Burgundia. Jednak to włoska opcja stała się modna.
22 X 2007
Renesans postrzegany był jako okres wybitnych jednostek. [uczony Thomas Camp poświęcił wiele lat na realizację projektów maszyn L. da Vinci]. Nowa wizja renesansu: odrodzenie tradycji klasycznej, ceniono to, co zgadzało się z antycznym wzorem (oryginalność nie była w cenie). Średniowiecze to epoka bardzo zróżnicowana, trwała ponad 1000 lat, nazwę tę wprowadził Petrarca w celach polemicznych. Petrarca atakował zwolenników Arystotelesa i lekarzy. Był fanatykiem kultury klasycznej i mawiał, że po upadku starożytnego Rzymu nastał chaos, zaś dopiero w jego epoce powraca kultura antyku. To, co między Petrarcą a antykiem, to dziura w dziejach ludzkości. Ważne jest to, że nie interesowano się antykiem, wszystko było beznadziejne. Jako że była to opinia polemiczna, zdanie Petrarci celowo było przesadzone.
- włoskie komuny miejskie – tu szuka się pierwszych objawów tradycji renesansowych
Na peryferiach imperium łacina mieszała się z różnymi miejscowymi językami. We Włoszech tymczasem wpływ łaciny był większy i ludzie dłużej żyli tym językiem. Tu też najmocniej utrzymywały się miasta (ośrodki polityczne i handlowe). W północnych Włoszech utworzyła się struktura społeczna, w której mniejsze znaczenie miały stosunki feudalne. Dante zrzekł się szlachectwa, bo szlachta miała mniejsze prawa. Włoskie miasta miały silne podstawy egzystencji. Społeczność tamtejsza niechętnie znosiła władzę. Były dwa ośrodki władzy – papiestwo i cesarstwo. Państwo Kościelne pod koniec średniowiecza zachowywało się jak każde inne państwo. Papież miał ambicje władania wielkim obszarem. Miasta włoskie uzyskały szybko pewien status niezależności. W gminach miejskich do znaczenia dochodzą mieszczanie, funkcjonariusze i urzędnicy – profesjonalny aparat państwowy. Oni byli nosicielami nowych idei. Każdy obywatel, bez względu na pochodzenie, miał prawo do uczestnictwa w życiu politycznym. Musiał mieć tylko pewne kwalifikacje zawodowe – umieć przekonywać, znać retorykę.
*miasta-państwa we Włoszech, dzięki wykorzystywaniu sytuacji konfliktu, uzyskują swobodę działania w gospodarce, w lokalnej perspektywie. Nie interesują ich wielkie sprawy, globalne
*w życiu lokalnej społeczności te zbiorowiska przyjmują zasadę szeroko pojętej demokracji
*nikt nie ma zagwarantowanej pozycji politycznej dzięki urodzeniu – dzięki majątkowi, owszem
*każdy może aspirować do kariery politycznej, trzeba jednak mieć kwalifikacje i umieć przekonać swoich wyborów (retoryka)
*znajomość łaciny potrzebna do prowadzenia korespondencji i archiwów, cały czas potrzebna w biurokracji
*akty notarialne były pisane po włosku – na marginesie ksiąg notarialnych pisano wiersze
*zdobywanie wykształcenia, znajomość łaciny, mogą przełożyć się na zdobytą pozycję
*zawód prawnika może się rozwijać, nie ogranicza go władza
*przepisy prawne ograniczają ostentacyjne okazywanie luksusu
*przepisy nt. ubierania się, zapraszania na wesele, ilości podanego jedzenia
*prawnik staje się kimś b. ważnym
*powstaje grupa funkcjonariuszy państwowych
*Kościół – instytucja rekrutująca wykształconych ludzi o określonym statusie – wielu z nich parało się piórem
*Kościół we Włoszech przed reformacją jest b. tolerancyjny, to protestantyzm wprowadza surowość
*powstaje środowisko zainteresowane językiem łacińskim i humanistyką
*za sprawą Petrarci ożywa zainteresowanie łaciną jako dobrem kultury
*rodzi się poczucie, że łacina to nie tylko język dokumentów, ale również życia codziennego
*łacina jest dobrem, ale łacina klasyczna jest zupełnie inna – wiarygodniejsza, lepsza – od tej używanej w dokumentach
*tekst w wielu kopiach może być również w wielu miejscach – charakterystyka przekazu rękopiśmiennego
*na uniwersytetach kopiowano zbiorowo podręczniki
*nieufne i krytyczne myślenie o języku rozprzestrzenia się na inne dziedziny życia, np. na myślenie o historii
*wszędzie szuka się starożytnych przodków-założycieli
5 XI 2007
Nowe podejście do tradycji klasycznej, tradycji, która nigdy nie zanikła w Europie. Dante, ur. 1265, żył w pełni średniowiecza, zamyka „stare czasy”, ale nie zapowiada renesansu. Renesans rozpoczął Petrarca, ur. 1304.
Kultura klasyczna interesowała średniowiecze, jeśli mogła dostarczyć materiał do średniowiecznych rozważań (np. utwór Wergiliusza o narodzinach dziecka, jakoby o Chrystusie).
- projekt rekonstrukcji czasów antycznych – Petrarca dużo podróżował (prekursor turystyki) i poszukiwał dokumentów świata starożytnego rozproszonych po bibliotekach. Jego podróże były refleksyjne, interesowały go informacje na temat świata.
- renesans – karły na barkach olbrzymów
- idea naśladownictwa, imitacja wzorów (bo nie doścignie się oryginału). Artysta podobny jest do pszczoły, pszczoła lata z kwiatka na kwiatek, spija z nich nektar i dalej tworzy miód. Nie bierze nic niezwykłego, a tworzy coś nowego (więc jednak renesans to jest epoka oryginalności).
- maniera, wł. sposób – artyści chcieli swój własny sposób, styl, pozostawić w sztuce, tworzyli na własny sposób (swój kanon piękna?)
- władca u Machiavellego – ten, który zdobywa i utrzymuje władzę, nie ma pewnych podstaw – „Książę” to więc złe tłumaczenie, bo ci władcy niekoniecznie mają taki tytuł, np. nieślubny syn papieża
- evasione – ucieczka, coś, co pozwala uciec od otaczającego świata, np. dramaty, romanse.
19 XI 2007
Idee renesansy rozprzestrzeniały się dzięki wielkim osobowościom, np. Petrarca. W jego działalności ujawniają się tendencje, które narzucą kierunki rozwoju studiom humanistycznym. Jemu zawdzięczamy to, że humanizm jest nauką ludzi wykształconych, że wiedza bezużyteczna ma większą wartość od tej, za którą dostaje się pieniądze, że scholastyka jest głupotą.
Petrarca pochodził z rodziny emigrantów, tułali się po Toskanii, osiedlili w Avignon (ówczesnej siedzibie dworu papieskiego). stąd problemy, jakim językiem mówił na co dzień (nie ma jednego języka włoskiego), bo pisał tylko bardzo dopracowanym językiem. Najpierw studiował we Francji, potem na Uniwersytecie Bolońskim (najbardziej tradycyjny uniwersytet w średniowieczu, słynny wydział prawa i filozofii z filozofią scholastyczną). Brat Petrarci poszedł do zakonu, P. bardzo to przeżył, potem zdecydował, że nie chce być prawnikiem, ale niezależnym intelektualistą. Wstąpił na służbę do kardynała Colonny, dygnitarza kościelnego, z ważnego rzymskiego rodu, związanego od pokoleń z papiestwem. Został oficjalnie kapelanem kardynała, przyjął niższe święcenia duchowne. Miał dużo wolnego czasu na pisanie, Colonna specjalnie nie „przemęczał” go, by mógł pracować intelektualnie. W tamtych czasach intelektualiści nie byli kontrolowani, ale mieli zobowiązania, jak pisanie utworów na urodziny mecenasa. Największym mecenasem był Kościół.
Mecenat w literaturze skończył się, gdy po wynalezieniu druku pojawił się rynek książki, dochody artysty zaczęły zależeć od tego, ile sprzeda. W służbie Colonnie P. dużo podróżował, w tym do Włoch, przede wszystkim szukał pozostałości antyku, chciał wskrzesić stare tradycje.
Podróż do Ziemi Świętej – pis tylko Italii, bo P. bał się wsiąść na statek i płynąć do Ziemi Św. Opisuje wiele ziem, w których nie był, ale informacje bierze od autorów klasycznych i mitologii. P. wybrał potem zaproszenie rodziny Viscontich, na dworze tyrana.
26 XI 2007
Petrarca we wszystkie swoje utwory wplata zdania z literatury antycznej. Wg niektórych, gdy chce wyrazić własne odczucia, w sposób spontaniczny sięga po wyrażenia z tekstów klasycznych, które głęboko zakorzeniły się w jego świadomości (podobnie np. obraz dżumy w Decameronie z autora łac. – Boccaccio sięga po sprawdzony wzór, który miał już pewien autorytet. Do pewnego momentu Petrarca popiera Calginenzo, wydaje mu się, że ucieleśnia on ideały antyczne.
W swoim skupieniu filoz.-teol. P. poświęca b. dużo miejsca egzystencjalnym problemom człowieczeństwa. Nie lubił abstrakcyjnych problemów scholastyki, dla niego najważniejsze były pytania, jak człowiek powinien żyć. A powinien, jego zdaniem, zachować dystans do świata zewnętrznego, by osądzać go obiektywnie, nie oddawać się emocjom. Intelektualista ma być zdystansowany. [W okresie późnego renesansu nastąpił wyraźny powrót do filozofii stoickiej]. [inne spojrzenie Macchiavellego – fortuna to coś, z czym się walczy]
Petrarca miał swoją samotnię w Prowansji, pod koniec życia przeniósł się do pn. Włoch, jakiś czas spędził w Wenecji, ale tam ktoś go obraził, wyjechał stamtąd do Arcoix. Miał dwoje dzieci – syna i córkę.
Dwa utwory Petrarci wyraźnie wskazują jego rozdarcie wewnętrzne – wiersze i Secretum meum. Ma ono formę dialogu, znaną z tradycji antycznej (P. często wskrzesza formy antyczne), to dialog św. Augustyna (P. skłaniał się ku tradycji Augustyna i Platona, poza tym św. Augustyn jest autorem szczerych Wyznań, w których rozprasza się ze swoją grzeszną przeszłością) i Francesco. Mówi się, że Francesco to Petrarca, a Augustyn taki, jaki sam chciałby być. Francesco mówi, że chciałby dobrze żyć, ale jest próżny, żądny uciech (rozdarcie wewnętrzne, mówienie o swoich słabościach). Słabość nazywa accedia (gnuśność, albo raczej depresja). Francesco obiecuje Augustynowi, że pozbiera cząstki swojej duszy w jedną całość, z tego miały wyniknąć wiersze, canzoniere.
Canzoniere – opowieść, która ma początek, środek i koniec – należałoby czytać je w odpowiedniej kolejności, to opowieść o miłości, której fragmenty mają ustalone miejsce. Canzoniere oznacza zbiór wierszy, nie tytuł; tytuł to Rerum Vulgarum Fragmenta (RVF), pol. Drobne wiersze włoskie. Wiersze P. są pełne paradoksów, lubiane przez Polaków. Ich metafory pozostały w języku – miłość jak słodkie więzienie, krwawiące serce itd.
Inne gatunki – dialogi, poematy, epopeja (Afryka o Scypionie Afrykańskim), traktaty (o sposobach na życie, o życiu religijnym, o zdystansowaniu, o moralności i etyce), mnóstwo listów (z jego twórczości łacińskiej najważniejsze obok Secretum), zebrane w tomy np. Familiares. Nie były to zwykłe listy, lecz krótkie formy literackie puszczane w obieg, dostępne dla wszystkich. Są tu przemyślenia dot. gł. etyki, historii i tradycji literackiej, przemijania czasu. Słynny list o wyciecze na Wietrzną Górę – P. poszedł tam z bratem, brat poszedł trudną, ale krótką drogą, P. zaś szedł powoli, łatwą drogą i doszedł później. Na górze otworzył Biblię i natrafił na zdanie: „Patrzycie na gwiazdy, a nie patrzycie na siebie samego”.
3 XII 2007
Do potomności – P. formułuje swój testament, pisze do potomności, co chciałby, aby dla niej pozostało.
Boccaccio – prawdopodobnie jego matka była służącą ojca, ale wychowywany przez żonę ojca jako nieślubne dziecko. Oszukiwał, że jego matką była francuska księżniczka.
Wyprawa na Wietrzną Górę – P. długo zastanawia się nad tym, kogo wybrać na towarzysza podróży. Podróż – metafora życia i zdobywania doświadczenia, dojrzewania. Zbiór wierszy włoskich P. pokazał, jak długie błądzenie (poszukiwanie ziemskiej miłości-Laury) opóźnia wzniesienie się na szczyt.
- dualizm Petrarci – myśli i ciało; dziś raczej skłaniamy się ku temu, że dusza i ciało to jedność.
Petrarcino – małe wydanie wierszy P., b. popularne do noszenia w kieszeni.
- list do Boccaccia z Certando – świadectwo ich znajomości. Petrarca odbył kilka podróży do Rzym i Neapolu, nawiązała się przyjaźń między nim a Boccacciem. Boccaccio zawsze uważał go za swojego mistrza. Petrarca zostawił mu płaszcz w testamencie.
Boccaccio próbował wskrzesić naukę języka greckiego. Po napisaniu Dekameronu, Boccaccio spytał Petrarcę o zdanie. Petrarca go pochwalił za łączenie przyjemnego z pożytecznym, jednak gani za pisanie po włosku, nie po łacinie. Petrarca przetłumaczył więc na łacinę swoje ulubione opowiadanie – ostatnie; dziwna opowieść jak na Dekameron, o markizie, który wystawiał swoją żonę na próbę. Jako ostatnie opowiadanie jest ono bardzo ważne, to opowieśc o posłuszeństwie i pokorze żony, która spełnia swoją powinność. Nowela ta zdobyła największą popularność w renesansie. Pokazuje prawdziwego chrześcijanina i nawet wystawiony na straszne trudy, jednak nie zbacza z właściwego toru, nadal kocha Boga (à Hiob). Tłumaczenie Petrarci ominęło nieco sens opowiadania, czyniąc z niego wyraźnie alegoryczną opowieść. Ale Boccaccio nie miał mu tego za złe.
10 XII 2007
Petrarca swoje upodobanie do antyku przekazał kolejnym pokoleniom (bez przymusu – była to propozycja kulturowa). Petrarca mówił, że twórczość włoska jest „niższa” od łacińskiej, ale także pisał po włosku. Jego utwory nie układają się harmonijną całość, zwraca się raczej uwagę na sprzeczności.
Triumfy – pisane tercyną (strofa Dantego z Boskiej komedii) – tercyna nadaje się do poezji narracyjnej, bo np. w sonecie nie może być więcej niż 14 wersów. Zawiera trójkę, ważną liczbę (układ rymów: a-b-a b-c-b c-d-c). Mało kto naśladował Dantego, Petrarca natomiast chciał rywalizować z wielkimi autorami i podjął się tego naśladownictwa – emulazione (ściganie się, by osiągnąć lepszy wynik); Petrarca jest więc emulatorem, próbuje podjąć wyzwanie, wzorując się na Boskiej komedii.
[Oktawa – początkowo prawdopodobnie strofa ludowo, na grunt literacki przeniósł ją Boccaccio. Potem pisano nią np. Jerozolimę wyzwoloną. Układ: a-b-a-b-c-c – szybki rytm, efektowne zakończenie].
W Triumfach Petrarca opisuje triumfy różnych pojęć na wzór antyczny (personifikacja pojęć – wizje chrześcijańskie: miłość, cnota, czas, wieczność…). To dowód na to, jak P. nawiązuje do literatury włoskiej, jednocześnie wprowadzając do niej element klasyczny.
Petrarca figuruje w zbiorowej świadomości jako autor Sonetów do Laury.
- wielkie osiągnięcie P. dla zrozumienia go (?)
- naprawdę dobre wiersze
- duży wpływ na późniejszą literaturę
- pracował nad nimi całe życie – dopisywał, zmieniał
Nie wiadomo, czy Laura istniała. Petrarca nigdy z nią nie rozmawiał – widział ją kilka razy, potem zmarła. Jest to więc wizja miłości trubadurów – niespełniona; nie-małżeńska, kobieta o wyższym statusie społecznym niż poeta. Taka wizja miłości odbiega od rzeczywistości, jest sprzeczna z nauką Kościoła, z ogólnymi normami społecznymi. Poddana jest też specjalnej etykiecie.
Włoska liryka miłosna pojawia się wcześniej niż proza i liryka dydaktyczna. Nie wiadomo, skąd wzięła się liryka trubadurów (prawdopodobne wpływy arabskie; Disciplina clericalis – umoralniające opowieści pochodzenia arabskiego). We Francji tylko najstarszy syn dostawał majątek, reszta więc wstępowała na służbę do drużyny rycerskiej możnego pana, nie mogli się ożenić, nie mając pieniędzy i zagrożeni rychłą śmiercią. Nie mieli też możliwości spotykać się z pannami. Dlatego jako wyjście i sublimację traktuje się miłość dworską, najlepiej do żony seniora – by nie było wstyd jej służyć. Ten model miłości przenosi się na inne tereny. Na dworze H. (?) poezja taka była hermetyczna, zamknięta, nie dla każdego. Nurt poezji miłosnej w Toskanii był jeszcze bardziej skomplikowany – nośnikiem kultury nie była feudalna arystokracja (np. Dante musiał zrezygnować ze szlachectwa, żeby tworzyć). Tu twórcy mówią że miłość jest przymiotem serca. Szlachetne serce ma ktoś, kto ma osobiste przymioty czyniące go szlachetnym, tzn. kocha, a niekoniecznie pochodzi z rody arystokratycznego – tak jak słońce ze światłem, tak szlachetne serce z miłością. Późniejsza wizja miłości u poetów – fizjologia miłości, którędy dostaje się ona do serca = przez spojrzenie. Miłość nabiera elementów chrześcijańskich; jej źródłem nie jest piękno kobiety, lecz cnoty, a kochając cnoty, kocha się Boga. Taka kobieta jest więc istotą nieziemską, to kobieta-anioł. Do tej tradycji nawiązuje Petrarca.
Niektórzy interpretują słowo „laur” jako „senal” (?), znak najważniejszy dla wierszy – to utwory nie o kobiecie, ale o sławie.
17 XII 2007
Dante i Boccaccio tworzą nowe rzeczy, dla których nie ma wzorów. Petrarca – duże nowatorstwo, ale bardziej subtelne. Czerpie z tradycji literatury miłosnej, jednak swoje utwory wypełnia abstrakcyjnymi obrazami. To „szyfr”, który mówi o różnych problemach o charakterze metafizycznym, jest przeznaczony dla kompetentnego odbiorcy. To jest poezja niejednoznaczna, przekazuje coś trudnego w sposób niejasny. Większość takich wierszy jest pisana przez mężczyzn. Formy są pochodzenia prowansalskiego (np. alba) oraz włoskiego (tercyna, oktawa, sonet).
Sonet został wymyślony na Sycylii. Budowa: 2 zwrotki po 4 wersy, 2 po 3; pierwsze dwie opisowe, ostatnie dwie refleksyjne, koniec – podsumowanie. Niekiedy jest sonet „z ogonem” – dodatkowym wierszem. Rymy ab-ab lub takie jak w tercynach. Sonet należy do form drobnej, mało „dostojnej”, opisuje ulotny moment – tak np. masą drobnych epizodów jest zbiór sonetów Petrarci, dotyczących różnych emocji, radości, niepokoju, rozterki, smutku.
Petraca bardzo dopracowuje swoje wiersze pod względem rymów, akcentów; nie działa pod wpływem furor Dei.
Canzoniere – zbiory wierszy tego samego autora, później organizowano je np. pod względem gatunku, ale nie tworzyły one razem jakiejś opowieści. Wiersze w zbiorze Petrarci układają się w opowieść.
Mikrotekst i makrotekst – dwa poziomy, na których funkcjonują wiersze Petrarci i Dekameron. Mikro: każdy wiersz jest jedną całością, czyta się go dla odczuć estetycznych. Makro: zbiór czyta się jak pewną historię, są znaczenia, które tworzą się dopiero na tym poziomie – np. przejście od radości do nadziei. W makrotekście analizujemy też początek i koniec.
Sonet otwierający zbiór P. powstał na końcu, bo P. uznaje miłość za błąd młodości. Stąd ten pierwszy wiersz „zabarwia” wszystkie pozostałe. Ostatni wiersz, canzona 366, to modlitwa do Matki Boskiej, określanej różnymi epitetami. Miłość do niej jest prawdziwą miłością, P. w końcu zrozumiał, że jego wcześniejsza hierarchia wartości była błędna.
366 wierszy – po jednym na każdy dzień. Podobno P. ujrzał Laurę w Wielki Piątek, ona zaś zmarła w Boże Narodzenie – umiera miłość ziemska, rodzi się miłość do Boga; rodzi się miłość ziemska, umiera do Bóg.
Miłość dla P. jest uczuciem, które można opisać tylko za pomocą paradoksów. Sonet 132 składa się z samych pytań retorycznych, oksymoronów.
7 I 2008
Petrarca wprowadził do obiegu ponownie zwroty z literatury antycznej. Miał wpływ na późniejszych autorów, którzy czytywali go w przekładach, niekoniecznie w oryginale. Moda na P., jego sposoby wyrażania się, powielanie formy i treści, miała miejsce w XVI w. P. miał wpływ pośredni i bezpośredni. Do dziś od Petrarki mamy: stereotyp wykształcenia humanistycznego, to, że szlachetniej robić coś dla idei niż dla pieniędzy, wyśmiewanie się ze scholastyki. Petrarca zmarł w 1374.
Książę Machiavellego – powinno być „Władca”, bo to książka o osobie, która stała się kimś z nikogo.
14 I 2008
FLORENCJA
* humanizm obywatelski – we Florencji republikańskiej przed dojściem do władzy Medyceuszy
* intelektualiści – cudzoziemcy przyjeżdżający pełnić ważne urzędy – florentczycy ich przyjmują
* cudzoziemcy wiernie wstępują na służbę Florencji, skupiają wokół siebie osoby (?), podejmują inicjatywy, rozwija się nowa myśl – piszą tylko po łacinie
* problemy społeczności, władzy, polityki
* Salutati De Tiranno
* Bruni z Arezzo Historia Florencji – odrzucenie tego, co ewidentnie załgane
* duża waga tradycji, przeszłości, historii – pchnął historiografię na nowe tory
* krytyka tekstów – analiza Petrarci – zmysł krytyczny, nie przyjmuje niczego na wiarę, analizuje zdroworozsądkowo
* takie myślenie przeniesione z filologii na historiografię
* kroniki średniowieczne zaczynają swoją opowieść od czasów biblijnych – podważanie mityczności, legendarności
* zainteresowanie własną historią – identyfikowanie się z własną społecznością, budowanie własnej tożsamości
* odkrywanie przeszłości – może ulegać politycznym manipulacjom
* większość miast włoskich wywodziła swój rodowód od czasów starożytnych; Florencję założył wg legendy Cezar (nie cieszył się dobrą sławą wśród humanistów)
* Leonardo Bruni zmienia tę wersję – założyli miasto weterani Sulli, którzy dostali od niego ziemię, a nie „zły” Cezar
* Poggio Bracciolini – tematy dotyczące zmienności losu (autor facecji)
* próbuje stworzyć w języku łacińskim literaturę popularną, niską, codzienną – zabawne historyjki, kawały, łacina jest językiem codziennym, niemalże ojczystym
* wyśmiewa się niski kler i wysokich dostojników kościelnych
* przesunięcie problematyki zainteresowań w stronę filozofii, np. Lorenzo Valla De voluptate, Giovanni Pico della Mirandola De hominis dignitate
* zmienia sie kontekst społeczny dla humanistów – do tej pory Florencja była republiką, powoli się od tego odchodzi, władza przechodzi w ręce jednej rodziny (refeudalizacja)
* przewroty, przekupstwo, wpływy, korumpowanie
* w II poł. XV w. rządzi jeden signore, który ma swój dwór, urzędników, sprawuje władzę absolutną
* nie ma pola dla intelektualistów, aby mogli zastanawiać się nad polityką, polityka jest wyłączną domeną władcy
* ciągle zmieniają się alianse, władcy
* Macchiavelli – sekretarz republiki florenckiej; Medyceusze wyrzucają go
* władcy chcą utrzymywać na dworach intelektualistów i artystów jak ozdoby dworu, rozwijają mecenat
* Petrarka utrzymywany był przez Colonnę i Viscontich
* artysta na dworze – minimum ryzyka przy tematach abstrakcyjnych – w sztukach pięknych zwrot ku mitologii, nawiązań do dalekiego świata, mało podatnego na aluzje
* humaniści – zainteresowanie filozofią, pytanie o moralność i postrzeganie człowieka w kontekście platonizmu i neoplatonizmu – człowiek określoną kategorią w hierarchii bytów, od istot najniższych po istoty nadprzyrodzone człowiek zajmuje miejsce pośrodku, może dążyć ku górze lub spaść w dół
* człowiek został stworzony, aby wznieść się do góry – chodzi na dwóch nogach; ma taką sylwetkę, że patrzy w gwiazdy
* II poł. XV w. – okres rozwoju filozofii neoplatońskiej; Marsilio Ficino – tłumaczenie z greki na łacinę; żyje dzięki wsparciu Medyceuszy; sprowadzi do Florencji pierwszego Greka, który będzie uczył greckiego Boccaccia.
- człowiek w relacji do Boga i Absolutu – problem „I fazy” renesansu.
Giovanni Pico della Mirandola O godności człowieka – traktat. To w założeniu oracja, tekst dla szerokiego grona odbiorców. Ma na celu przekonanie słuchaczy do własnych poglądów – przekonująca argumentacja (do tego postawa, wygląd). Tradycjonaliści nie akceptowali tego, że wiedza ma być przekazana wszystkim, a nie zamkniętej grupie. [cecha dóbr duchowych – im więcej osób dzieli je między sobą, tym mają ich więcej, w przeciwieństwie do dóbr materialnych].
Mirandola powołuje się na Arabów, Chaldejczyków i in. – opierał się na innych autorytetach niż średniowiecze. A podanie autorytetu sprawia, że nie trzeba już nic argumentować (gdy chodzi o teksty dydaktyczne, nie literackie). Nasze zdobywanie wiedzy odbywa się na autorytecie nauczyciela. Dla Mirandoli ludzie wywodzący się z różnych kultur, wyznań, czasów wypowiadali podobne teorie.
Mirandola spisał listę różnic między wyznaniami chrześcijańskimi i chciał, by doszło do dyskusji o nich tak, by różnice te zatrzeć i by powstała pierwsza prawdziwa religia. Mówi, że Bóg uczynił Adama takim, by był sam sobie twórcą – mógł iść w górę ku boskiej naturze lub w dół ku zwierzętom. Człowiek jest wielością obrazów. M. mówi to po to, by wpoić w człowieka poczucie odpowiedzialności, to od niego samego zależy, kim będzie – wzniesienie się do poziomu anielskiego jest pracą, kontemplacją.
M. zmarł młodo (otruty), nie miał uczniów – ale jest ważną postacią. Humaniści byli dość nieliczną grupą intelektualistów. Ich ideał wychowawczy także był ściśle związany z elitarnością. Nauczyciel powinien zerwać z tradycją, że uczniom przedstawia się regułki do zapamiętania. Zamiast tego ma poznać każdego ucznia, jego zdolności, potem opracować mu system nauczania – musi mieć więc niewielu uczniów. Idealny uczeń uczy się sztuki, literatury, muzyki – musi być bogaty, bo nie znajdzie sobie pracy z takim wykształceniem; bogactwo też jest przejawem elitarności.
Stopniowo powracano do języka włoskiego – odbywał się konkurs poetycki po włosku. Miał z nim związek Leon Battista Alberti (poł. XV w.), wzór człowieka uniwersalnego, interesującego się wszystkim: napisał pierwszą gramatykę włoską (pierwsza próba kodyfikacji języka nowożytnego!), książkę o malarstwie, satyryczny utwór Nomus, był architektem. Pisał po łacinie i włosku (księgi o rodzinie – wybór odpowiedniej żony, wychowanie dzieci; zasady prowadzenia gospodarstwa i domu – Della famiglia); codzienne życie staje się godne obserwacji intelektualisty.
Od czasów Albertiego literatura włoska wraca do statusu dwujęzycznego – cały XVI w., po przechyleniu w stronę łaciny po Petrarce Boccaccio – jest włosko-łaciński. Utwory włoskich autorów po łacinie miały lepszy obieg w Europie, gdyż była popularniejsza niż włoski.
Koniec XV w. często określany jest wiekiem humanizmu. Humanizm to odmienny termin od odrodzenia; humanizm dąży do odrodzenia sztuk. Terminy te odnoszą się do tej samej rzeczywistości, ale z innych perspektyw. Humanizm – filozofia, myśl; odrodzenie – sztuka, malarstwo, rzeźba, architektura, literatura (kojarzy się z bujnym rozkwitem osobowości, radości życia, sztuk). Odrodzenie jest okresem bardzo klasycystycznym, przestrzegającym zasad. Leon Battista Alberti mówi, że każdy człowiek powinien wykonać projekt swojego życia – wyważony, piękny – i realizować go.
...
Kathrinesss