Gajus - Instytucje.pdf

(544 KB) Pobierz
KSIÊGA I
G AJUSZ
INSTYTUCJE
(GAI INSTITVTIONVM COMMENTARII)
K SIĘ GI I - III
T Ł UMACZENIE: P iotr H offman
KSIĘGA I
[ I. O iure civili (prawie obywateli) i iure naturali (prawie przyrodzonym, ÐnaturalnymÑ). ]
1. Wszystkie ludy rządzące się legibus (ustawami) i obyczajami posługują się częściowo
swoim własnym, a częściowo wsplnym wszystkim ludziom prawem. Prawo, ktre jakiś lud
sam dla siebie ustanowił, jest prawym właściwym temu ludowi i nazywa się ius civile , jako
własne prawo danej civitatis (państwa, gminy); natomiast prawa ustanowionego między
wszystkimi ludźmi przez przyrodzony rozsądek (naturalis ratio) wszystkie ludy przestrzegają
tak samo i nazywa się ono ius gentium (prawo ludw), jako prawo, ktrym posługują się
wszystkie ludy. Lud rzymski posługuje się częściowo właściwym sobie, a częściowo
wsplnym wszystkim ludziom prawem. W odpowiednich miejscach podamy, ktre instytucje
pochodzą z ktrego z tych praw.
2. Na prawa ludu rzymskiego składają się leges , plebiscita (plebiscyty), senatus consulta
(uchwały senatu), constitutiones principum (konstytucje, postanowienia pryncepsw), edykty
( edicta ) tych, ktrzy mają ius edicendi (prawo wydawania edyktw), oraz responsa
prudentium (wypowiedzi uczonych).
3. Lege jest to, co lud nakazuje i postanawia. Plebiscito jest to, co plebs nakazuje i
postanawia. Plebs tym rżni się od ludu, że słowo "lud" oznacza wszystkich obywateli, w tym
i patrycjuszy, natomiast słowo "plebs" oznacza obywateli poza patrycjuszami. Stąd
patrycjusze dawniej uważali, że plebiscita ich nie obowiązują, jako że dokonywane są bez ich
zgody. Pźniej jednak uchwalono legem Hortensiam , gdzie ustalono, że plebiscita obowiązują
cały lud, i tym sposobem zrwnano je z legibus .
4. Senatus consulto jest to, co senat nakazuje i postanawia. Ma też ono moc legis, choć było to
dyskusyjne.
5. Constitutione principis jest to, co cesarz postanawia za pomocą decreti (dekretu) lub
edyktu, lub epistulae (listu). Nigdy nie wątpiono, że ma ona moc legis, skoro sam cesarz
otrzymał władzę przez legem.
2
6. Ius edicendi mają urzędnicy ludu rzymskiego. Przy tym najwięcej przepisw znajduje się w
edyktach dwch pretorw, praetoris urbani (miejskiego) oraz praetoris peregrini (do spraw
cudzoziemcw), ktrych jurysdykcję w prowincjach sprawują ich namiestnicy. Znajdują się
one także w edyktach edylw kurulnych (aedilium curulium), ktrych jurysdykcję w
prowincjach ludu rzymskiego sprawują kwestorzy (quaestores). Natomiast do prowincji
cesarskich nie wysyła się kwestorw, dlatego też w tych prowincjach nie wydaje się owego
edyktu.
7. Responsa prudentium są to zdania i opinie tych, ktrym pozwolono komentować przepisy.
Jeżeli wszyscy oni są tego samego zdania, to uzyskuje ono moc legis, jeśli zaś rżnią się, to
sędzia może pjść za tą opinią, za ktrą chce. Tak postanowił w reskrypcie (rescripto) boski
Hadrian.
[ II. O podziale prawa. ]
8. Wszelkie prawo, ktrym się posługujemy, dotyczy albo osb (personarum), albo rzeczy
(rerum), albo powdztw (actionum). Zajmijmy się najpierw osobami.
[ III. O stanie ludzi. ]
9. Zasadniczym podziałem prawa osobowego jest, że każdy człowiek bądź jest wolny, bądź
jest niewolnikiem.
10. Z kolei ludzie wolni bądź są ingenuis, bądź są wyzwoleńcami.
11. Ingenui są ci, ktrzy urodzili się wolni; wyzwoleńcy to ci, ktrzy zostali manumissi
(wyzwoleni) z legalnej niewoli.
12. Z kolei wyzwoleńcw są trzy rodzaje: albo są Rzymianami, albo Latynami, albo należą do
grupy dediticiorum. Rozpatrzymy je po kolei, zaczynając od dediticiorum.
[ IIII. O dediticiis albo o lege Aelia Sentia. ]
3
13. Lex Aelia Sentia stanowi, że niewolnicy, ktrzy zostali przez swego pana za karę
związani, ktrych oznakowano, ktrzy ze względu na jakąś noxam (występek) zostali poddani
torturom i następnie za nią skazani, ktrzy zostali przekazani, by walczyć zbrojnie lub z
dzikimi zwierzętami, ktrzy zostali wysłani na igrzyska lub do więzienia, a potem przez tego
samego albo innego pana zostali manumissi, stają się ludźmi tego samego stanu, co peregrini
dediticii.
[ V. O peregrinis dediticiis. ]
14. "Peregrini dediticii" nazywa się tych, ktrzy, zbrojnie walcząc przeciwko ludowi
rzymskiemu, poddali się.
15. Ze względu na tę turpitudo niewolnicy ci, jakkolwiek i kiedykolwiek manumissi, choćby
w pełni należeli do swojego pana, mimo to nigdy nie staną się Rzymianami ani Latynami,
lecz zawsze będą należeć do grupy peregrinorum dediticiorum.
16. Jeśli zaś niewolnika nie dotyczy żadna taka turpitudo, to przez manumissionem staje się
bądź Rzymianinem, bądź Latynem.
17. Ten, kto spełnia te trzy przesłanki, że ma więcej niż 30 lat, należy do swego pana wedle
prawa Kwirytw, i zostaje wyzwolony słuszną i legalną manumissione, tj. bądź vindicta
(laską), bądź censu (podczas cenzusu), bądź w testamencie, staje się Rzymianinem; jeśli zaś
ktrejś z tych przesłanek brakuje, staje się Latynem.
[ VI. O manumissione albo o przedkładaniu sprawy ]
18. Wymaganie dotyczące wieku zostałe wprowadzone przez legem Aeliam Sentiam. Wedle
tej ustawy niewolnicy młodsi niż 30 lat przez manumissionem nie stają się Rzymianami,
chyba że zostaną wyzwoleni vindicta wobec consilii (rady), ktre uzna słuszną causam
(przyczynę) ich wyzwolenia.
4
19. Causa wyzwolenia jest zaś słuszna, jeśli ktoś wobec consilii wyzwala na przykład syna
lub crkę, rodzonego brata lub siostrę, wychowanka lub nauczyciela, niewolnika, ktrego
chce uczynić zarządcą, lub niewolnicę, z ktrą się chce ożenić.
[ VII. O odbywaniu consilii. ]
20. Na consilium wzywa się w Rzymie 5 senatorw i 5 dojrzałych ekwitw, na prowincji zaś
20 recuperatorum, obywateli rzymskich. Na prowincji dzieje się to ostatniego dnia
zgromadzenia sądowego, a w Rzymie w specjalnie ustalonych dniach. Natomiast
niewolnikw starszych niż 30 lat wyzwala się w dowolnym czasie, tak że zdarza się to
czasem w drodze, na przykład gdy pretor lub prokonsul idą do łaźni lub teatru.
21. Poza tym niewolnik młodszy niż 30 lat może stać się Rzymianinem, jeśli jego pan będąc
niewypłacalnym wyzwoli go w testamencie i uczyni spadkobiercą (herede).
22. ...nazywa się ich Latynami Juniańskimi. Latynami dlatego, że przypominają Latynw
kolonialnych. Juniańskimi dlatego, że otrzymali wolność dzięki legi Iuniae, gdy dawniej
uważano by ich za niewolnikw.
23. Lex Iunia nie pozwala im jednak ani samemu sporządzić testamentu, ani niczego
otrzymać z cudzego testamentu, ani stać się na podstawie testamentu opiekunem (tutore).
24. Mwiąc powyżej, że nie mogą niczego otrzymać z testamentu, mieliśmy na myśli, że nie
mogą otrzymać bezpośrednio spadku (hereditatis) ani zapisu (legati). Mogą natomiast
otrzymać coś z tytułu fideicommissi.
25. Ci natomiast, ktrzy należą do dediticiorum, nie mogą w żaden sposb otrzymać niczego
z testamentu, nie więcej niż jakikolwiek cudzoziemiec (peregrinus). Przyjmuje się, że sami
nie mogą też sporządzić testamentu.
26. Najgorsza jest więc wolność należących do dediticiorum. Nie jest im też przez legem,
senatus consultum lub constitutionem pryncepsa dana żadna możliwość dojścia do
obywatelstwa rzymskiego.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin