ANDRZEJ NOWICKI - Chłopi a Biskupi.pdf

(432 KB) Pobierz
Andrzej Nowicki
Chłopi a Biskupi
R o z d z i a ł I
HIERARCHIA KOŚCIELNA PRZECIW MASOM LUDOWYM
Czytamy w starych kronikach, że około roku 1034
"Wybuchł w ziemi Lachów bunt, powstali chłopi i pozabijali swoich
biskupów..." 1
"Rzucili się no swych panów i sięgnęli po władzę... Przeciw
biskupom i kapłanom bożym rozpoczęli bunt i jednych mieczem,
drugich kamieniami pomordowali"2.
Znane nam z imienia klasztory wszystkie bez wyjątku w tym czasie
upadły. Z czterech stolic biskupich, to jest arcybiskupstwa w Gnieźnie i
biskupstw w Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu, żadne nie przetrzymało tej
burzy. W opustoszałych kościołach dzikie zwierzęta założyły swe
legowiska... 3
Co wywołało tę burzę pierwszego w naszych dziejach buntu
chłopskiego? Jakie były przyczyny nienawiści chłopów do biskupów?
Źródła historyczne umożliwiają wyliczenie pięciu głównych przyczyn:
1 Kronika ruska Nestora.
2 Kronika Galia Bezimiennego.
3 Stanisław Kętrzyński, "Kazimierz Odnowiciel", Kraków 1899, str. 15, 59.
Po pierwsze, biskupi, jako przedstawiciele nowej wiary, swoim
autorytetem popierali i uświęcali przeobrażenia społeczne 4 polegające
na odbieraniu ziemi członkom rodów i nadawaniu jej biskupom,
klasztorom i rycerzom. Wolni członkowie rodów, którzy tę ziemię dotąd
wspólnie uprawiali, byli w wyniku tych przeobrażeń bądź wypędzani,
bądź przekształcani w chłopów zależnych od biskupów, opatów i panów,
którym zostali przez księcia "darowani". Rozbicie pierwotnego ustroju
rodowego z inicjatywy biskupów dokonane zostało z krzywda, olbrzymiej
większości społeczeństwa, której narzucono panowanie klasowe garstki
obszarników w sutannach, habitach i zbrojach. "Zadzierzgnął się
wówczas ostry konflikt między krzywdzonym a krzywdzącym, między
wyzutym ze swego i wzbogaconym. Walka ta trwać miała przez całe
tysiąclecie. Po jednej stronie znalazł się kościół, książę, formalny autor
tych przesiedleń, rugów i darowizn ludności oraz ci wszyscy, którzy
przez takie darowizny stawali się panami, właścicielami wielkiego
majątku ziemskiego; po drugiej stronie stał ogół społeczeństwa, z
wyjątkiem właśnie tej grupy uprzywilejowanej" 5.
Po drugie, biskupi, uposażani przez księcia w ziemię i ludzi, stanowili tę
kategorię obszarników, która najciężej gnębiła darowanych sobie
chłopów. Aleksander Świętochowski trafnie wykrywa przyczynę
biskupiego okrucieństwa w stosunku do chłopów.
"Kler podtrzymywał niewolę i rozszerzał. Zaprawiony do
okrucieństwa w przymusowym nawracaniu pogan nie czuł wcale
wyrzutów sumienia z powodu ujarzmiania włościan. Nie cofał się
nawet przed fałszowaniem przywilejów, ażeby mocniej wyzyskiwać
swych poddanych" 6.
Po trzecie, biskupi nałożyli na całą ludność haracz dziesięcin. Już za
Bolesława Chrobrego, w roku 1022, wybuchła w Polsce — mówicie
słowami Długosza — "straszliwa zawierucha", czyli bunt przeciw
płaceniu dziesięcin. Przywódców buntu ścięto 7. Przymus płacenia
dziesięciny był jedną z głównych przyczyn oporu pogan przeciw
przyjmowaniu chrześcijaństwa, jak to wyraźnie oświadczyli Szczecinianie
spowiednikowi księcia polskiego Władysława Hermana, Niemcowi,
biskupowi Ottonowi Mistelbachowi:
"U was, chrześcijan, pełno jest łotrów i złodziei; u was ucina się ludziom
ręce i nogi, wyłupuje oczy, torturuje w więzieniach; u nas, pogan, tego
wszystkiego nie ma, toteż nie chcemy takiej religii!
U was księża dziesięciny biorą, nasi kapłani zaś utrzymują się, jak my
wszyscy, pracą własnych rąk" 8.
Po czwarte, pierwsi biskupi, opaci, księża byli cudzoziemcami i agentami
cesarza niemieckiego i prowadzili politykę sprzeczną z interesami
ludności polskiej. Podobnie dziś duchowieństwo katolickie otoczone jest
nienawiścią ludów kolonialnych Azji i Afryki głównie z powodu
rozpowszechnionego — i stwierdzanego setkami faktów — przekonania,
że co misjonarz, to agent imperialistów.
4 Stanisław Śreniowski, "Dzieje chłopów w Polsce", Czytelnik 1947, str. 59
5 Śreniowski, j. w.
6 Aleksander Świętochowski, "Historia chłopów polskich", PIW 1947, str. 59.
7 Długosz, "Dziejów Polski księga II", rok 1022.
8 Sefrid, "Żywot świętego Ottona".
Po piąte wreszcie, biskupi zaprowadzali ogniem i mieczem religię
posłuszeństwa nowemu porządkowi społecznemu, opartemu na
krzywdzie chłopskiej. Już w roku 980 książę Mieszka wydał prawo
konfiskowania majątków tym wszystkim, którzy trwali w dawnej religii 9.
Bolesław Chrobry kazał wybijać zęby tym, którzy nie przestrzegali
przepisów nowej religii 10. Edykt Bolesława Kędzierzawego (wydany
około roku 1 164) zapowiadał Pomorzanom, że winni odmowy przyjęcia
nowej wiary będę karani śmiercią.. A tymczasem, jak mogły przyjmować
nową religię masy ludowe, skoro czołowi przedstawiciele tej wiary
nakazywali im posłuszeństwo dla nowych ciemięzców — rycerzy i
książąt?
Ustrój krzywdy ludowej utwierdzała hierarchia kościelna najwyższym
autorytetem Boga, strasząc buntowników przerażającymi karami
doczesnymi i piekielnymi.
Cóż dziwnego, że wywłaszczani, wypędzani z uprawianej przez siebie
ziemi, pozbawiani wolności i "nadawani" jak rzecz biskupom,
twierdzącym, że posłuszeństwa panom wymaga od chłopów Bóg, "chłopi
powstali i pozabijali swoich biskupów... Jednych mieczem, drugich
kamieniem".
Burza nienawiści przeciw hierarchii kościelnej trwała kilkanaście lat i
została stłumiona jedynie dzięki obcej interwencji, dzięki sprowadzonym
przez arcybiskupa Stefana rycerzom niemieckim.
"Powrotem nowego porządku do Polski zajmują się cesarz
niemiecki i papież" 11.
Osadzają oni na tronie polskim mnicha Kazimierza, siostrzeńca
arcybiskupa Kolonii, Hermana. Polska stała się na kilkadziesiąt lat
lennem Niemiec; lennik cesarza Konrada II, mnich Kazimierz, płaci co
rok obu swoim panom, cesarzowi niemieckiemu i papieżowi, wysoki
haracz, a tymczasem rycerze niemieccy pustoszą Polskę, masakrując
zbuntowanych chłopów.
Pacyfikacja kraju kierował arcybiskup Stefan. W rezultacie tej pacyfikacji
"Polska stała się jedna wielką pustynią bezludnym opuszczonym
pustkowiem, cmentarzyskiem ruin i zgliszcz" 12.
9 Długosz, księga II.
10. Kronika Thietmara: prof. dr Władysław Abraham, "Organizacja kościoła w Polsce do połowy wieku
XII", Lwów 1893, str. 282.
11. Joachim Lelewel, "Polska wieków średnich", Poznań, 1856, tom lI, str. 239.
12 Kronika Galla Bezimiennego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin