PODMIOTY GOSPODARKI
budżetowej
Opracowała
Magdalena Drożyńska
gr 2, rok 2, semestr III
Ze względów organizacyjnych wyodrębnia się następujące formy gospodarki budżetowej:
1/ państwowe jednostki budżetowe
2/ państwowe zakłady budżetowe;
3/ środki specjalne tworzone przy państwowych jednostkach budżetowych;
4/ gospodarstwa pomocnicze tworzone przy państwowych jednostkach budżetowych;
Znaczenie w/w form organizacyjnych gospodarki budżetowej wynika stąd, że jednostki te są podstawowymi podmiotami, które bezpośrednio realizują funkcje państwa i wykonują zadania publiczne. Są to np. szkoły, przedszkola, jednostki wojskowe, zespoły lecznictwa otwartego;
W polskim systemie finansów publicznych występują dwa podstawowe rodzaje podmiotów gospodarki budżetowej:
· Jednostki budżetowe;
· Zakłady budżetowe;
Jednostki budżetowe zgodnie z art. 20 u.f.p. pokrywają
swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody
odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu
państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego.
Są one podstawowym przykładem jednostek niemających zdolności prawnej. Ale w obrocie gospodarczym nie odgrywają takiej roli, jak podmioty prowadzące działalność zarobkową.
Jednostka budżetowa działa na podstawie statutu, w którym
określono jej nazwę, siedzibę i przedmiot działalności, w tym
działalności podstawowej. Organ, który tworzy jednostkę
budżetową – zgodnie z art. 21 ust. 2 u.f.p. – nadaje jej statut
oraz określa mienie przekazywane tej jednostce w zarząd.
Taki statut ma zwykle formę rozporządzenia właściwego
ministra i dana jednostka nie może go modyfikować.
Szczegóły urządzenia takiej jednostki określa regulamin
organizacyjny wydawany przez jej kierownik
Jednostki budżetowe pokrywają swoje wydatki
bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na
rachunek dochodów – Skarbu Państwa albo odpowiedniej
jednostki samorządu terytorialnego. Wydatki takich jednostek
nie są związane z wysokością osiąganych przez nie dochodów.
Plan finansowy jednostki ustala kierownik jednostki na
podstawie limitów wydatków otrzymanych od dysponenta
środków budżetowych (nadrzędnego). Projekty planów
finansowych państwowych jednostek budżetowych są
przekazywane dysponentowi części budżetowej w terminie do
1 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy.
Przykładem państwowych jednostek budżetowych,
których coroczną ewidencję (spis) prowadzi Minister
Finansów, są: sądy powszechne i wojskowe oraz odpowiednio
prokuratury, urzędy wojewódzkie oraz urzędy administracji
niezespolonej (np. urzędy i izby skarbowe i celne, izby
morskie), jednostki wojskowe oraz jednostki organizacyjne
(komendy) policji, straży pożarnej, różnego rodzaju organy
inspekcji (np. PIS) oraz ministerstwa oraz urzędy obsługujące
naczelne i centralne organy władzy i administracji wskazane
w art. 121 ust. 2 u.f.p. (Kancelarie organów władzy).
W ramach budżetu jednostek samorządu terytorialnego
charakter jednostek budżetowych mają: szkoły podstawowe,
gimnazja, szkoły średnie, urzędy gmin, starostwa i urzędy
marszałkowskie, gminne i powiatowe ośrodki pomocy
społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie.
Działalność jednostek budżetowych nie ma charakteru
komercyjnego. Ich zadaniem nie jest odpłatne świadczenie
usług ani sprzedaż towarów.
Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych–
zgodnie z art. 26 u.f.p. gospodarstwo pomocnicze jednostki
budżetowej to jednostka organizacyjna wyodrębniona z
jednostki budżetowej pod względem organizacyjnym i
finansowym. To wyodrębnienie dokonywane jest ze względu
na realizację części podstawowej działalności jednostki
budżetowej albo jej działalność uboczną. Wypada mieć na
uwadze to, że gospodarstwo pomocnicze jest związane z daną
jednostką budżetową. Tworzy je, przekształca w inną formę
organizacyjno-prawną i likwiduje kierownik jednostki
budżetowej, po uprzednim uzyskaniu zgody (art. 27 ust. 1
u.f.p.): a) właściwego ministra, kierownika urzędu
centralnego, wojewody, bądź odpowiednio b) zarządu
jednostki samorządu terytorialnego. Przesłanką likwidacji
gospodarstwa pomocniczego jest niespełnianie warunków
samofinansowania lub względy organizacyjne. Na podstawie
art. 26 u.f.p. można wyróżnić następujące cechy gospodarstw
pomocniczych jednostek budżetowych: a) pokrywanie
kosztów działalności z uzyskiwanych przychodów własnych
(zasada), // b) podstawą gospodarki finansowej jest roczny
plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje z
budżetu, koszty i inne obciążenia, rachunek zysków i strat,
stan środków obrotowych, stan należności i zobowiązań na początek i koniec okresu oraz rozliczenia z budżetem, // c)gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe, // d) nowo utworzone gospodarstwo pomocnicze może otrzymać z budżetu dotację na pierwsze
wyposażenie w środki obrotowe, // e) gospodarstwo
pomocnicze dokonuje sprzedaży (świadczenia) usług na rzecz
macierzystej jednostki budżetowej według kosztów własnych,
// f) gospodarstwo pomocnicze wpłaca do budżetu połowę
osiągniętego zysku, // g) w planie finansowym gospodarstwa
pomocniczego mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w
przypadku realizowania wyższych od planowanych
przychodów i kosztów, pod warunkiem że nie spowoduje to
zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z
budżetu, // h) do podjęcia decyzji w zakresie inwestycji
gospodarstwa pomocniczego państwowej jednostki
budżetowej jest właściwy jej kierownik.
Przykładami jednostek mających status gospodarstw
pomocniczych jednostek budżetowych są ośrodki
szkoleniowe, ośrodki wypoczynkowo-szkoleniowe, zy sprzętu
przy jednostkach policji czy sił zbrojnych, stołówki w
większych urzędach, a w budżecie samorządu terytorialnego:
stołówki, pływalnie i ośrodki sportu przy szkołach, warsztaty
przy szkołach.
Zakłady budżetowe – zgodnie z art. 24 ust. 1 u.f.p. są to
jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które
odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania, a koszty swojej działalności pokrywają zasadniczo z przychodów własnych.
Te dwie cechy – funkcjonalna i finansowo-organizacyjna są
związane z koncepcją realizacji określonych zadań
publicznych w drodze wyodrębnienia takiej formy
działalności, w której usługi czy sprzedaż towarów jest
realizowana odpłatnie i na zasadzie samofinansowania.
Świadczenie usług szkoleniowych, w tym połączonych
z wypoczynkiem (domy wczasowe), ośrodki sportu i rekreacji,
domy pracy twórczej, zakłady opieki zdrowotnej, zakłady
zaopatrywania ludności w wodę, utrzymania gminnych
obiektów gospodarki komunalnej, przedszkola publiczne,
komunikacja miejska – to formy zakładów budżetowych;
spotyka się je zasadniczo w systemie finansowym jednostek
samorządu terytorialnego.
Podstawą gospodarki finansowej zakładu budżetowego jest
roczny plan finansowy obejmujący przychody, w tym dotacje
z budżetu, koszty i inne obciążenia, stan środków obrotowych,
stan należności i zobowiązań na początek oraz na koniec
okresu oraz rozliczenia z budżetem. Zakład budżetowy wpłaca
do budżetu nadwyżki środków obrotowych, ustalone na
koniec okresu rozliczeniowego.
Na podstawie art. 25 ust. 1 u.f.p. zakłady budżetowe tworzą,
łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i
likwidują: a) w państwowych zakładach budżetowych –
ministrowie, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie
oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów, b) gminne, powiatowe i wojewódzkie zakłady budżetowe tworzą organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego.
Przekształcenie zakładu budżetowego w inną formę
organizacyjno-prawną wymaga uprzednio jego likwidacji.
Istotą i celem działalności zakładu budżetowego jest
zaspokajanie potrzeb publicznych w sferze materialnej. Aby to
osiągać zakład kupuje wyposażenie, ponosi wydatki na
utrzymanie urządzeń, opłaca wynagrodzenia pracowników i
ponosi koszty zakupionych usług. Zmierza do zachowania
płynności finansowej i optymalizacji dochodów i wydatków.
Zabezpieczeniu płynności finansowej służy racjonalne
gospodarowanie, a w szczególności odpowiednie zapasy
środków obrotowych, realizacja własnych dochodów,
wykorzystanie dotacji. Należy też mieć na uwadze ogólne
zasady gospodarki finansowej w sektorze publicznym.
Zwłaszcza w realizacji dochodów wypada zauważyć, że
nie może być celem zakładu ich maksymalizacja (inne podejście wydaje się – co najmniej – bardzo sporne...).
Fundusze celowe. Art. 29 u.f.p. normuje podstawowe
zasady organizacji i funkcjonowania funduszy celowych.
Funduszem celowym jest fundusz powołany ustawowo,
którego przychody pochodzą ze środków publicznych, a
wydatki są przeznaczone na realizację wyodrębnionych zadań.
Ustawa budżetowa może określać inne, niż ustawa tworząca fundusz, przeznaczenie środków funduszu celowego, o ile nie otrzymuje on dotacji z budżetu państwa.
Zgodnie z art. 29 ust. u.f.p. fundusz celowy może działać
jako osoba prawna lub stanowić wyodrębniony rachunek
bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie
tworzącej fundusz.
Przykładem funduszy mających osobowość prawną są:
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Wojewódzkie
Fundusze Ochrony Środowiska, Narodowy Fundusz Zdrowia.
W formie wyodrębnionego rachunku bankowego działają:
Fundusz im. Komisji Edukacji Narodowej (zob. ustawa z
29.08.2005 r.), Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Fundusz
Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
Fundusz Promocji Twórczości, Fundusz Emerytalno-
Rentowy, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.
calamira