Art. 1.
§ 1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
§ 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
§ 3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.
Przestępstwo jest zachowaniem człowieka, które spełnia warunki pozwalające określić je jako czyn. Ten czyn narusza normę sankcjonowaną, przy braku okoliczności uzasadniających takie naruszenie, z uwagi na konflikt dóbr chronionych prawem. Jest zatem czynem bezprawnym. To naruszenie normy sankcjonowanej jest zagrożone przez ustawę sankcją karną. Jest więc czynem karalnym. Ten czyn karalny w jego indywidualnej ocenie jest społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Jest więc czynem karygodnym. Sprawcy tego czynu karalnego i karygodnego można przypisać winę. Jest to więc czyn zawiniony.
Wykroczenie to czyn społecznie szkodliwy zagrożony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia kara aresztu do 30 dni, ograniczenia wolności 1 miesiąca, grzywy do 5 000 zł lub nagany. Czyny o większym stopniu społecznego niebezpieczeństwa stanowią występki lub zbrodnie, które tworzą kategorie przestępstw. W odróżnieniu od przestępstw wykroczenia cechuje znacznie mniejszy ładunek społecznego niebezpieczeństwa, co wyrażają znacznie łagodniejsze sankcje. O odpowiedzialności za wykroczenia decydują te same elementy, które stanowią o istocie przestępstwa, a więc wina, bezprawność, ustawowe znamiona, zagrożenia karą. Wykroczenia karane są przede wszystkim przez kolegia do spraw wykroczeń, które działają przy sądach rejonowych.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW NA ZBRODNIE I WYSTĘPKIPOJĘCIE WINY UMYŚLNEJ I NIEUMYŚLNEJ
Art. 7 k.k.
§ 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.
§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo kara surowszą.
§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
Art. 8 k.k.
Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.
Art. 9 k.k.
§ 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.
§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa
1. W Kodeksie karnym zostaje utrzymany podział przestępstw na dwie kategorie, tj. zbrodnie i występki. Kryterium podziału przestępstw na zbrodnie i występki ma charakter wyłącznie formalny i jest związany wyłącznie z ustawowym zagrożeniem karą. Ponieważ surowość ustawowego zagrożenia karą jest wynikiem rozpoznanego przez ustawodawcę stopnia społecznej szkodliwości związanego z daną kategorią zachowania, to merytoryczną podstawą podziału przestępstw na zbrodnie i występki jest abstrakcyjny (związany z określonym typem czynu zabronionego) stopień społecznej szkodliwości czynu. Zaszeregowanie przestępstw do kategorii zbrodni lub występków łączy się z szeregiem konsekwencji.
Zgodnie z art. 8 zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, natomiast występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi. Zbrodnią nie może być też przestępstwo umyślno -nie umyślne (kwalifikowane przez nieumyślne następstwo – art. 9 § 3).
Zbrodnią jest czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo kara surowszą. W kodeksie spotykamy zagrożenia właściwe dla zbrodni: karą pozbawienia wolności od lat 3 do lat 15, od lat 5 do lat 15 lub karą 25 lat, od lat 8 do lat 15 lub karą 25 lat albo karą dożywotniego pozbawienia wolności, od lat 12 do lat 15 lub karą 25 lat albo karą dożywotniego pozbawienia wolności.
Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc. Kryterium rozgraniczania występków od wykroczeń ma również charakter formalny i opiera się na ustawowym zagrożeniu, a nie na wymiarze kary. Zagrożenie grzywną musi przekraczać 30 stawek dziennych. Art. 33 § 1 k.k. obniża zagrożenie karą grzywny z 30 stawek na 10 stawek dziennych oraz przewiduje górną granicę zagrożenia karą grzywny do 360 stawek dziennych. Zagrożenie karą ograniczenia wolności w przypadku występku jest powyżej 3 miesięcy, zaś w pozbawienie wolności w przypadku występku, ma przekraczać miesiąc.
W wypadku występków spotykamy w kodeksie zagrożenia tylko karami nie izolacyjnymi, grzywną w alternatywie z karą ograniczenia wolności albo kara pozbawienia wolności do roku albo do lat 2, karą pozbawienia wolności do lat 3, od 3 miesięcy do lat 5, od 6 miesięcy do lat 8, od roku do lat 10 i od 2 lat do lat 12.
2. Wina jest to przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej deliktowej i kontraktowej. Wina w odniesieniu do odpowiedzialności deliktowej ujmowana jest jako pojęcie złożone z dwóch elementów bezprawności (element obiektywny) oraz nagannego stosunku psychicznego sprawcy do podejmowanego działania (element subiektywny) . Ten ostatni element sprowadza się do analizy zachowania sprawcy z punktu widzenia dwóch stopni winy: 1) wina umyślna – czy ma on świadomość szkodliwych skutków swojego zachowania i zmierza do tego bezpośrednio (dolus directus) lub też co najmniej godzi się na ich wystąpienie (dolus ewentualis), 2) niedbalstwo (wina nieumyślna) – czy sprawca ma świadomość takich skutków, a bezpodstawnie przypuszcza, ze ich uniknie lub nie ma takiej świadomości choć mógł i powinien ją mieć.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCYCH ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ
Art. 25.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.
§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 3. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.
Instytucja obrony koniecznej jest jednym z kontratypów ustawowych. Wyłączenie bezprawności z tytułu obrony koniecznej następuje gdy mamy do czynienia z zamachem o określonych cechach. Po pierwsze, zamach by uzasadniał prawo do obrony koniecznej musi być rzeczywisty, tzn., iż prawo do obrony koniecznej nie przysługuje gdy rzeczywiści występował, a był jedynie urojony. Zamach jest rzeczywisty, gdy niebezpieczeństwo tkwiące w zamachu ma charakter przedmiotowy, a nie podmiotowy. Po drugie, zamach musi być bezpośredni. Zamach jest bezpośredni, gdy stwarza niebezpieczeństwo w czasie, w którym podejmowane jest działanie obronne. Działanie obronne nie może być podjęte przed realizacją zamachu ( o którym „broniący się” wie, że wkrótce nastąpi), a także działania obronne nie mogą być podejmowane, gdy zamach się już skończył. W jednym i drugim przypadku tj. obrony przedwczesnej lub spóźnionej mamy do czynienia z tzw. ekscesem ekstensywnym, który stanowi o przekroczeniu granic obrony koniecznej. W takim przypadku nie może być mowy o wyłączeniu bezprawności. Czyn popełniony w warunkach przekroczenia granic obrony koniecznej jest przestępstwem przy możliwości zastosowania względem sprawcy instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary czy nawet odstąpienia od jej wymierzenia. Po trzecie, warunkiem podjęcia działań obronnych jest stwierdzenie, że zamach jest bezprawny. Obrona konieczna nie jest zatem dopuszczalna wobec tzw. działań prawnych. Są sytuacje, które konkretna osoba oceniać może jako zamach na jej dobra, jednak nie ma ona prawa podejmować obrony, gdy zamach nie ma cechy bezprawności. Gdy spełnione są wszystkie trzy warunki zamachu, broniącemu się przysługuje prawo obrony koniecznej, co oznacza, że zaatakowany nie musi uciekać przed zamachowcem, ale ma prawo przeciwstawić się temu zamachowi, nawet w taki sposób, że w wyniku jego obrony powstaną skutki, które w innych okolicznościach stanowiłyby przestępstwo. Przysługujące prawo do obrony nie może być jednak nadużywane. Wyraźnie na to wskazuje użycie w k.k. znamię obrona „konieczna”, a więc taka, która jest proporcjonalna i konieczna czyli wystarczająca do odparcia zamachu. Tak samo jest przy ekscesie ekstensywnym, tak i przy ekscesie intensywnym, tj. wtedy gdy obrona była niewspółmierna do zamachu, można zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. W kodeksie karnym z 1997 r. rozszerzono zakres okoliczności uzasadniających odstąpienie od wymierzenia kary przy przekroczeniu granic obrony koniecznej. Sąd odstępuje obligatoryjnie od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczności zamachu.
Art. 26.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.
§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.
Istotą stanu wyższej konieczności jest istnienie kolizji między dwoma dobrami prawnymi, wywołanej niebezpieczeństwem grożącym jednemu z tych dóbr, i które to niebezpieczeństwo można usunąć tylko poświęcając dobro drugie. Osoba znajdująca się w stanie wyższej konieczności stoi przed dylematem wyboru;
- zgody na szkodę grożącą jednemu dobru
albo
- odwrócenie tego niebezpieczeństwa poprzez zadanie szkody drugiemu dobru.
Reasumując – aby można było powiedzieć o zaistnieniu stanu wyższej konieczności muszą wystąpić następujące warunki:
Bezpośrednie istnienie niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru,
Chroniący się przed niebezpieczeństwem musi działać celem uchylenia tego niebezpieczeństwa,
Niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć,
Poświęcając jakieś dobro nie może mieć ono wartości większej od dobra ratowanego,
Aby na działającym nie ciążył szczególny obowiązek chronienia dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.
Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności stanowi przestępstwo umyślne, ewentualnie nieumyślne, zależne od sytuacji. Ustawa liczy się jednak z anormalną sytuacją motywacyjną, ze stanem psychicznym osoby zagrożonej i daje możliwość złagodzenia kary lub odstąpienia od jej wymierzenia.
Najistotniejsza różnica między stanem wyższej konieczności a stanem obrony koniecznej polega na tym, że przy obronie koniecznej źródłem niebezpieczeństwa jest bezprawny zamach i w związku z tym obrona skierowana jest przeciwko napastnikowi, natomiast przy stanie wyższej konieczności pochodzenie niebezpieczeństwa jest obojętne, czynność zaś podejmowana w celu uchylenia niebezpieczeństwa zostaje skierowana przeciwko dobru „neutralnemu” tzn. dobru społecznemu lub dobru osoby nie naruszającej niczyjego prawa.
PRZYKŁAD:
Jeśli kasjer, któremu bandyta grozi rewolwerem obezwładnia napastnika zaskakującym ciosem i przekazuje go policji, działa w obronie koniecznej. Jeżeli zaś ten sam kasjer, ratując swoje życie wyjmuje pieniądze z kasy i oddaje napastnikowi, działa w stanie wyższej konieczności.
Art. 27.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego, jeżeli spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a oczekiwanie jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.
§ 2. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w eksperymencie na każdym jego etapie.
§ 3. Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.
Uchylenie odpowiedzialności za czyn będący wynikiem eksperymentu jest możliwe pod spełnieniem następujących warunków które muszą być spełnione łącznie:
Musi mieć miejsce eksperyment o charakterze poznawczym, medycznym, technicznym lub ekonomicznym,
Z eksperymentem tym musi wiązać się spodziewana korzyść, która musi mieć istotne znaczenie poznawcze, medyczne, techniczne lub ekonomiczne.
Oczekiwane korzyści, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu muszą być zasadne w świetle aktualnego stanu wiedzy.
Eksperyment musi odbywać się za zgodą osoby w nim uczestniczącej
Uczestnik eksperymentu musi być dokładnie poinformowany zarówno o spodziewanych korzyściach jak i o możliwych negatywnych skutkach eksperymentu.
Uczestnik musi być poinformowany o możliwościach odstąpienia od eksperymentu w każdym czasie jego trwania.
Jeśli eksperyment ma charakter medyczny musi nadto ściśle odpowiadać warunkom określonym w ustawie.
Art. 28.
§ 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.
§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność
W artykule tym zostały przedstawione prawno karne konsekwencje popełnienia czynu zabronionego pod wpływem błędu, czyli w sytuacji kiedy istnieje niezgodność miedzy rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości sprawcy.
Art. 29.
Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność wyłączająca bezprawność albo winę; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Art. 30.
Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Błąd co do bezprawności czynu
Błąd co do znamienia czynu pociąga za sobą z reguły nieświadomość bezprawności. Sprawca nie będąc świadom, ze realizuje zespół znamion czynu zabronionego, nie uświadamia sobie również bezprawności swego zachowania się.
Myśliwy który strzela w czasie polowania do naganiacza (koń), będąc przekonany, że strzela do zwierzyny łownej.
Art. 31.
§ 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
Artykuł ten określa prawno-karne konsekwencje popełnienia czynu zabronionego przez sprawcę będącego w stanie niepoczytalności częściowej lub całkowitej. Niepoczytalność ta polega na dwóch różnych stanach, tj.: sprawca nie rozpoznaje znaczenia popełnianego przez siebie czynu zabronionego lub sprawca rozpoznaje znaczenie swojego czynu ale nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem.
W konkretnym przypadku stan niepoczytalności może wynikać z jednej lub z drugiej przesłanki albo z obu łącznie.
Art. 148.
§ 1. Kto zabija człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 2. Kto zabija człowieka:
1) ze szczególnym okrucieństwem,
2) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,
3) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,
4) z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 12, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.
§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.
§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 156.
§ 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie,
podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
...
rusek27