1. Co to jest prawo karne? Jakie cechy wyróżniają je spośród gałęzi systemu prawa?
Prawo karne – jest jedną z gałęzi systemu prawa obowiązującego w państwie. Chroni państwo oraz stosunki społeczne i ekonomiczne przed czynami o dużej szkodliwości społecznej.
Normy prawa karnego rozciągają się nad wszystkimi dziedzinami prawa.
Struktura prawa karnego:
§ materialne
§ procesowe
§ wykonawcze
2. Co to jest prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze? Wzajemny stosunek tych gałęzi prawa.
Prawo karne materialne - zespół norm prawnych zawartych w przepisach, które określają czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności społecznej za te czyny, oraz kary, środki karne i środki zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.
Normy:
- sankcjonowane - nie wolno zabijać człowieka pod groźbą kary (adresat ê każdy)
- sankcjonujące - kto zabija winien być ukarany (adresat ê organy państwa)
- kompetencyjne - właściwy organ może wymierzyć karę nie krótszą niż 8 lat
Przepis - jednostka redakcyjna tekstu prawnego. W przepisie zawarte są normy. Każda z norm ma innego adresata. Naruszenie normy pociąga za sobą ostre środki.
Prawo karne materialne ma charakter subsydiarny. Wchodzi ono ze swymi sankcjami wtedy, gdy sankcje innych dziedzin prawa nie są wystarczające.
Prawo karne procesowe - zbiór norm prawnych regulujących proces karny ê zespół prawem uregulowanych czynności , których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go i ewentualne wykonanie kary, środków karnych i środków zabezpieczających.
Prawo karne materialne i procesowe są ze sobą ściśle powiązane.
Prawo karne wykonawcze - ogół norm prawnych, które regulują wykonanie kar i innych środków penalnych przewidzianych w prawie karnym, prawie skarbowym i w prawie wykroczeń. Prawo karne wykonawcze nie obejmuje norm prawnych regulujących wykonanie środków poprawczych, wychowawczych i innych przewidzianych w prawie nieletnich.
Kodeks Karny Wykonawczy (KKW) jest w wielu przypadkach uzależniony od KK. W postępowaniu wykonawczym w kwestiach nieuregulowanych w kodeksie stosuje się przepisy KK, ale tylko wtedy, gdy na gruncie KKW nie jesteśmy w stanie rozwikłać sprawy.
3. Wskaż na funkcje jakie w świetle współczesnej nauki powinno spełniać prawo karne materialne i prawo karne procesowe.
Funkcje prawa karnego materialnego:
- ochronna - jest to podstawowa funkcja prawa karnego materialnego. Wartości chronione to między innymi: pokój, obronność, niepodległość, bezpieczeństwo, życie, zdrowie itd.
- gwarancyjna - zgodnie z nią nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie został wyraźnie zakazany przez prawo, ani nie może być karany w sposób inny niż ustalony przez prawo w normach sankcjonujących. Funkcja ta wiąże się z zasadą praworządności.
- prewencyjno-wychowawcza - polega na tym, ze celem kary i innych środków karnych nie jest wyłącznie represja za wykonane czyny, ale także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę i społeczeństwo. Ma to doprowadzić do ukształtowania odpowiednich postaw, aby jednostka potrafiła się odnaleźć w społeczeństwie. Społeczeństwo powinno takie prawo zaakceptować. Funkcja ta dotyczy sprawcy i społeczeństwa.
- kompensacyjna - akceptuje potrzebę uwzględnienia przez prawo karne interesów ofiar przestępstwa. Tę funkcję realizuje zaliczenie do środków karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu.
Funkcje prawa procesowego:
- prakseologiczna - to prawo wskazuje najlepszą drogę do osiągnięcia celu jakim jest zrealizowanie norm prawa karnego materialnego. Chodzi o wykrycie prawdy materialnej i wyciągnięcie odpowiedniej konsekwencji.
- gwarancyjna - prawo karne procesowe chroni prawa człowieka uwikłanego w proces. Służą temu normy ograniczające stosowanie środków przymusu. Prawo to pozostaje w ścisłym związku z prawem konstytucyjnym jeśli chodzi o prawa obywatelskie.
- regulacyjna - normy prawa karnego procesowego wyznaczają określony porządek, ustalają sekwencję, czynności w odpowiednie formy, zaprowadzają ład w procesie.
- materialno-prawna - prawo karne procesowe wywiera niejednokrotnie wpływ na zakres uregulowania prawa karnego materialnego i realności stosowania tego prawa.
4. Określ źródła prawa karnego. Wskaż na rolę ustawy, zwyczaju i orzecznictwa sądowego.
Źródłem prawa karnego w Polsce może być tylko ustawa (zarówno ustawa karna uchwalona przez Sejm (ustawy senso stricto ), jak i inne akty prawne zrównane z mocą ustawy). Jeżeli chodzi o akty prawne niższego rzędu (rozporządzenia, zarządzenia itp.), to nie stanowią one źródła prawa karnego w sensie stanowienia zakazów i nakazów oraz kar grożących za ich przełamanie. Akty takie mogą dopełniać dyspozycję przepisów ustawy karnej np. art. 246 KK. Jeżeli chodzi o konwencje międzynarodowe to zgodnie z art. 87 ust.1 Konstytucji z 02.04.97 r. ratyfikowane normy traktatowe są częścią składową prawa polskiego. Niektóre z norm traktatowych nadają się do bezpośredniego stosowania, a inne zobowiązują jedynie władze państwowe do wydania odpowiednich ustaw.
Istotną rolę w zakresie ustalania obowiązujących źródeł prawa pełni Trybunał Konstytucyjny upoważniony do orzekania w kwestii zgodności aktów prawnych z Konstytucją, która jest nadrzędnym źródłem prawa. TK może pozbawić mocy prawnej określone przepisy ustawy z powodu niezgodności z Konstytucją, ale nie może określać zakazów i nakazów oraz kar grożących za ich przełamanie, to nie stanowi źródła prawa karnego.
Źródłem polskiego prawa karnego nie jest orzecznictwo sądowe, zwyczaj i poglądy nauki prawa.
W przypadku zwyczaju, to ma on znaczenie normatywne wówczas, gdy przepisu ustawy karnej zawierają znamiona oceny, których wykładnia opiera się na istniejących w społeczeństwie obyczajach i poglądach (znieważenie, lżenie, czy rozpowszechnianie wydawnictw pornograficznych). Zwyczaj może ponadto korygować zakres odpowiedzialności za czyny formalnie wypełniające znamiona przestępstwa np. przyjmowanie przez funkcjonariusza publicznego zwyczajowych gratyfikacji wręczonych w dowód wdzięczności.
Orzecznictwo sądowe. Rola sądu polega na stosowaniu obowiązującego prawa, a nie na jego tworzeniu.
5. Scharakteryzuj budowę Kodeksu Karnego i strukturę jego przepisów.
Kodeks Karny składa się z 3 części:
- ogólna - zawiera główne przepisy określające zasady odpowiedzialności karne, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania. (Reguły odpowiedzialności za przestępstwa.)
- szczególna - zawierająca przepisy o poszczególnych typach przestępstw, jest jak gdyby zbiorem definicji poszczególnych przestępstw (szpiegostwa, rozboju, zgwałcenia itd.) i jednocześnie wskazuje, jakie kary grożą za poszczególne przestępstwa.
(Określa typy przestępstw przez podanie zespołów ich znamion i kar.)
- wojskowa - zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy. Są to zarówno przepisy ogólne, jak i przepisy opisujące specyficzne przestępstwa wojskowe.
(Odmienności w zasadach odpowiedzialności i karach dla żołnierzy i typy przestępstw wojskowych.)
Inna jest budowa przepisów ogólnej, a inna szczególnej części KK.
Przepisy części ogólnej zawierają definicje podstawowych pojęć i instytucji prawa karnego.
Przepisy części szczególnej mają budowę dwuczłonową. Składają się z dyspozycji (określenia zespołu znamion danego typu czynu zabronionego) oraz z sankcji (wskazania na karę grożącą w wypadku gdy czyn wyczerpuje znamiona dyspozycji).
6. Czym jest dyspozycja przepisu karnego? Wskaż na znane ci podziały dyspozycji.
Dyspozycja - określenie zespołu znamion danego typu czynu zabronionego.
Podział dyspozycji ze wzgl. na sposób określenia zabronionego zachowania się:
- dyspozycje nazwowe - określenia zawierające nazwę przestępstwa. Unika się tych dyspozycji, bo dają swobodę interpretacji.
- dyspozycje opisowe - dają opis czynu zabronionego, wskazują na jego cechy.
Dyspozycje opisowe mają charakter:
§ prosty - zawierają jeden zespół znamion wyrażający jedna odmianę zabronionego zachowania się.
§ złożony - występują wówczas, gdy na zabronione zachowanie składają się co najmniej dwa zespoły znamion.
· dyspozycja alternatywna - odmiana dyspozycji złożonej - z użyciem spójnika "lub" wystarczy, że jest spełniony tylko jeden człon.
Podział dyspozycji ze wzgl. na kompletność opisu znamion zabronionego zachowania się:
- dyspozycje zupełne - w sposób samoistny i wyczerpujący ujmuje zespół znamion zabronionego zachowania się.
- dyspozycje niezupełne - mogą mieć charakter dyspozycji zależnej lub blankietowej.
Rodzaje dyspozycji niezupełnych:
§ dyspozycja zależna - występuje gdy ustalenie istoty zabronionego zachowania się jest uzależnione od zastosowania innych przepisów KK dopełniających tę dyspozycję
§ dyspozycja blankietowa - nie zawiera opisu zabronionego zachowania się, lecz tylko ogólną ramę, której treść wypełniają przepisy innych ustaw.
7. Co to jest sankcja? Jakie znasz rodzaje sankcji?
Sankcja - kara grożąca za bezprawny i zawiniony czyn wypełniający znamiona określone w dyspozycji prawa karnego.
Podział sankcji:
- sankcje względnie oznaczone - operują granicami minimum i maksimum kary. Sposób oznaczenia tych granic może być różny. Sankcja może zawierać minimum i maksimum kary (bójka, pobicie).
- sankcja może podawać tylko maksimum kary
- sankcja może podawać tylko minimum kary
Dopełnieniem sankcji są przepisy określające ustawowy wymiar danego rodzaju kary. Są one zawarte w części ogólnej KK.
Sąd wymierza karę według swojego uznania - względna ocena sądu.
Sąd musi stosować przepisy i orzeka zgodnie z przepisami - kara bezwzględnie oznaczona.
Sankcje proste - operują jednym wymiarem kary.
Sankcje złożone - operują kilkoma wymiarami kary.
8. Omów występującą w prawie karnym wykładnię autentyczną, sądową i naukową.
Podział wykładni ze względu na podmiot dokonujący wykładni:
- wykładnia autentyczna - polega na wiążącym wyjaśnianiu, w samej ustawie karnej, pojęć przez nią używanych. Ułatwia ona stosowanie przepisów.
- wykładnia sądowa - odgrywa największą rolę w praktyce. Wykładnia ta wykonywana jest przez Sąd Najwyższy, który podejmuje uchwały o największym znaczeniu wykładni prawa. te uchwały są podejmowane w odpowiedzi na pytania prawne.
- wykładnia naukowa - jest dokonywana przez uczonych , nie jest wykładnią obowiązującą. Sądy często się do tej wykładni odwołują.
9. Wskaż na znane ci sposoby wykładni prawa karnego i ich znaczenie.
Metody wykładni prawa karnego:
- wykładnia semantyczna - ma największe znaczenie . Polega na wyjaśnianiu treści wyrażeń użytych w ustawie na podstawie znaczenia jakie nadaje się im w powszechnym języku polskim. Jeśli to nie wystarcza to stosuje się wykładnię logiczną.
- wykładnia logiczna - operuje określonymi schematami wnioskowania:
§ rozumienie dedukcyjne - "argumentum a maiori ad minus" (jeżeli prawo zezwala na czynienie czegoś więcej, to tym bardziej zezwala na czynienie czegoś mniej - art.1§2)
§ rozumowanie indukcyjne - "argumentum a minore ad maius" (jeżeli nie wolno czynić niewielkiego zła, to tym bardziej nie można czynić zła większego - art.236)
§ "argumentum a contrario" (wnioskowanie z przeciwieństwa pojęć - art.209§1)
- wykładnia celowościowa (teologiczna) - stosując ją zmierza się do wyjaśnienia sensu przepisu przez ustalenie celu jaki chciał osiągnąć za jego pomocą ustawodawca.
- wykładnia systemowa - poszukuje wyjaśnienia treści przepisu na podstawie jego miejsca i funkcji w systemie prawa karnego.
- wykładnia historyczna - wyjaśnienie treści przepisu przez prześledzenie genezy i ewolucji w unormowaniu prawnym tej kwestii.
- wykładnia prawno-porównawcza - bazuje na wnioskach wynikających z porównania danego przepisu z analogicznymi uregulowaniami w innych systemach prawnych.
10. Przedstaw problem analogii w prawie karnym.
Problem analogii w prawie karnym pojawia się gdy mamy do czynienia z brakiem normy prawnej regulującej rozstrzyganą kwestię. Ta analogia polega na wypełnieniu luki prawnej przez stosowanie przepisu najbardziej zbliżonego do danej sytuacji. Analogii nie można stosować na niekorzyść sprawcy.
11. Wyjaśnij pojęcie i znaczenie zasady "lex criminalio retro non agit".
Zasada "lex criminalis retro non agit" - ustawa karna nie działa wstecz.
Nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, w trakcie którego popełnienia nie był on zabroniony przez ustawę. Jest to jedna z zasad konstytucyjnych. Zasadę tę wyrażają akty prawa międzynarodowego. Art.15 paktów praw politycznych i obywatelskich ONZ i art.7 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka.
12. Wyjaśnij sposób wejścia w życie i utratę mocy przez ustawę karną.
Sposób wejścia w życie ustawy karnej.
Ustawa karna sama określa datę wejścia w życie. Data ta nie może być wcześniejsza od daty ogłoszenia ustawy.
Koniec mocy obowiązującej ustawy karnej.
Ustawa karna traci moc w wyniku derogacji (uchylenia) przez późniejszą ustawę. To dzieje się na mocy zasady "lex posterior derogat legi priori" - ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą (gdy oczywiście reguluje te same kwestie). Istnieją także ustawy epizodyczne, czyli takie, które w chwili ich uchwalenia mają uchwalone daty od kiedy do kiedy obowiązują.
13....
jkaliteea