DEFINICJA PRZESTĘPSTWA Przestępstwo na gruncie prawa karnego jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomym. Powyższa definicja przestępstwa jest definicją formalno – materialną.
Należy dodać, że możliwa jest także ściśle materialna definicja przestępstwa – przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym (względnie społecznie niebezpiecznym). Definicja taka nie jest możliwa do zaakceptowania na gruncie nowoczesnego prawa karnego, całkowicie bowiem ignoruje konieczność opisania czynu w ustawie, co narusza gwarancyjną funkcję prawa karnego. Jednak w historii istniała definicja materialna przestępstwa, chociażby w Kodeksie Rosyjskim z 1921 roku. Drugim przykładem mogą być Niemcy w czasach hitlerowskich. To właśnie Hitler straszył przestępczością, mówił, że silna władza potrzeba jest dla państwa, że sędziowie są niebezpieczni. Hitler wydał wybory demokratyczne!!!. Przestępstwem było nie tylko to co było napisane w ustawie, ale również co godzi w myśl przewodnią i w zdrowe poczucie narodu. W tym przypadku demokracja obróciła się przeciwko sobie. Otwiera się definicję formalną, ale poprzez alternatywę. Albo czyn jest zabroniony w ustawie albo godzi w poczucie narodowe.
Definicja przestępstwa formalna
Definicja przestępstwa materialna
- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony (od XIX wieku)
- czyn człowieka - czyn opisany w ustawie - czyn bezprawny - czyn zawiniony - czyn społecznie szkodliwy
Definicja materialna zawęża wymóg definicji przestępstwa formalnego. Jeżeli dodaje się kolejny wymóg to wtedy zakres się zawęża. W doktrynie prawa karnego przyjmuje się, że na strukturę przestępstwa składa się z kilku elementów, które muszą wystąpić łącznie. Brak choćby jednego z tych elementów oznacza, że czyn nie może zostać uznany za przestępstwo
SZKODLIWA SPOŁECZNOŚC CZYNU W rozumieniu potocznym społeczna szkodliwość czynu oznacza, iż zachowanie sprawcy przynosi stratę, uszczerbek danej społeczności. W rozumieniu prawa karnego jest to jednak pojęcie normatywne – Kodeks Karny expressis Derbis określa kryteria, które należy brać pod uwagę przy ocenianiu społecznej szkodliwości konkretnego czynu. Zostały one ujęte a art. 115 pkt. 2 Kodeksu Karnego. Są to: - rodzaj i charakter naruszonego dobra (kryterium przedmiotowe) - rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody (kryterium przedmiotowe) - sposób i okoliczności popełnienia czynu (kryterium przedmiotowe) - rodzaj naruszonych przez sprawcę obowiązków (kryterium przedmiotowe) - postać zamiaru i motywację sprawcy (kryterium podmiotowe) - rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia (kryterium podmiotowe)
My ważymy sam czyn, a sprawcę zostawiamy na boku.
W każdym procesie karnym jest domniemanie społecznej szkodliwości czynu w stopniu większym niż znikomym i dlatego opisany jest w negatywny sposób, art. 1 par. 2 „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma” Czyn wypełniający znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary nie jest przestępstwem, jeżeli jego szkodliwość społeczna jest znikoma lub w ogóle jej brak. Wyraża to łacińska premia nullum crimen siene periculo sociali (nie ma przestępstwa bez niebezpieczeństwa dla społeczeństwa – szkodliwości społecznej). Jeżeli szkodliwość czynu jest znikoma, nie wyklucza to pociągnięcia sprawcy do odpowiedzialności za wykroczenie, jeżeli takowy typ wykroczenia istnieje np. wykroczeniem jest kradzież rzeczy do wartości 250 zł)
USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA Koncepcja znamion ustawowych czynu zabronionego została wypracowana przez tzw. kierunek dogmatyczno – normatywny w nauce prawa karnego. Jego głównymi przedstawicielami byli Karl Binding i Ernst Beling. Ten drugi określał przestępstwo jako zgodność konkretnego czynu z ustawowo określonym stanem faktycznym. Obecnie taką zgodność nazywa się właśnie wyczerpaniem ustawowych znamion czynu zabronionego, np. art. 203 określa takie znamiona przestępstw: sprawca a) zabrał b) cudze c) mienie d) ruchome e) w celu przewłaszczenia. Jeśli któreś z tych okoliczności (znamion) nie nastąpiło, wówczas sprawca nie dokonał przestępstwa określonego w art. 203.
Ustawodawca określając typ przestępny, ma na względzie dobro, któremu czyn danego typu wyrządza szkodę albo które naraża na niebezpieczeństwo. Dobro takie nazywamy przedmiotem ochrony karnej. Dobrami chronionymi są np. mienie społeczne i indywidualne, życie i zdrowie ludzie, wolność sumienia i wyznania.
Ustawowe znamiona czynu to: 1) znamiona każdego przestępstwa – cechy przestępstwa aby było przestępstwem 2) znamiona typu przestępstwa – cechy aby czyn był rozbojem, kradzieżą, opis czynu zabronionego
Klasyczna struktura przestępstwa wywodzi się z XIX wieku, to struktura Belingowska, 3-szczeblowa. Cechy aby zdarzenie było przestępstwem: - czyn człowieka stypizowany (opisany w ustawie) - czyn bezprawny - czyn zawioniony
W naszym Kodeksie Karnym jest 5-cio elementowa struktura przestępstwa: 1) czy to w ogóle jest czyn człowieka (nieczyny należy odrzucić) 2) czyn ten musi być opisany w ustawie (czyn ma być znamienny) 3) czyn musi być bezprawny, np. zabicie człowieka jest znamienne, ale zabicie człowieka w obronie koniecznej nie jest bezprawne, kat zabija człowieka, ale zabicie człowieka to jest jego praca, więc czyn ten nie jest bezprawny 4) karygodność (czyn o społecznej szkodliwości czynu art. 1 pkt. 2 5) czyn ma być zawioniony
Call nazwał te elementy jako: czyn człowieka, czyn karalny, czyn bezprawny, czyn karygodny, czyn zawiniony. Nasz Kodeks Karny również oparty jest na strukturze 5-cio elementowej przestępstwa. Ta struktura wiąże się ściśle z ogólną struktura przestępstwa.
Drugi problem jaki się wiąże z ustawowymi znamionami to typy przestępstw. W typie przestępstwa podstawowe znaczenie ma zachowanie się zewnętrzne, często również skutek tego zachowania się oraz niekiedy jego okoliczności. Wyróżniamy czwór podział znamion: 1) określające przedmiot o jakie dobro chodzi np.: przeciwko życiu, zdrowiu 2) określające stronę przedmiotową (zewnętrzny opis zdarzenia, np. zabicie, zniszczenie mienia, oszukanie) Znamiona określające przestępstwo pod tym kątem widzenia, nazywamy znamionami strony przedmiotowej. Ustalenie strony przedmiotowej przestępstwa wyjaśnia szereg istotnych elementów nie tylko charakterystycznych dla tego typu przestępstwa, lecz rzucających dalsze światło, na przykład na metody działania sprawcy, stopień brutalności jego zachowania, rodzaj użytych narzędzi. Strona przedmiotowa przestępstwa pełni funkcję przewodnią w oznaczeniu, na czym przestępstwo polega, np. dla zabójstwa charakterystyczne jest tylko umyślne zabicie człowieka. Stroną przedmiotową są wszystkie okoliczności towarzyszące. Ustalając stronę przedmiotową bada się więc: - czas dokonania zabójstwa - miejsce - narzędzia, jakimi zostało dokonane - czy śmierć nastąpiła natychmiast Do strony przedmiotowej należy także ustalenie skutków czynu sprawcy. Z czynem przestępczym mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy nastąpił jakiś obiektywny skutek w świecie zewnętrznym. Powstanie skutku jest charakterystyczne tylko dla tzw. przestępstw skutkowych. Jednak istnieją także przestępstwa, dla których zaistnienia wystarczy jedynie zachowanie sprawcy, bez konieczności nastąpienia jakiegoś skutku, np. płatna protekcja. Centralne miejsce wśród znamion strony przedmiotowej przypada znamieniu czasownikowemu np. zabija, zabiera, oszukuje, niszczy. Niekiedy jednak większą określoność czynu osiąga się przez znamiona sposobu działania np. przemocą, groźbą bezprawną, groźbą zamachu, podstępem albo przez określoność środków działania np. używając druku, posługują się bronią. 3) określające podmiot (kto może być sprawcą, np. kto zabija, matka w okresie połogu, każdy kto) są to znamiona określające warunki, którymi powinien odpowiadać człowiek, aby mógł być uznany za podmiot przestępstwa. Podmiotem przestępstwa może być tylko człowiek. Nie każdy jednak człowiek ponosi odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. Odpowiedzialność karną ponoszą tylko osoby po ukończeniu 17 roku życia. W szczególnych wypadkach odpowiedzialność karną ponosić mogą również osoby po ukończeniu 15 lat 4) określające stronę podmiotową (przeżycia sprawcy, motywacja) są to znamiona charakteryzujące stosunek psychiczny sprawcy do zachowania się zewnętrznego, skutku i okoliczności. Jedną z podstawowych zasad prawa karnego jest uznanie winy za konieczny element każdego przestępstwa, gdyż przestępstwo nie może istnieć bez winy. Kodeks Karny posługuje się również terminem „czyn zabroniony”, dla przestępstw.
Nasz profesor jest przeciwny temu podziałowi.
RODZAJE PRZESTĘPSTW
Podział I ze względu na wysokość sankcji (stopień społecznej szkodliwości) art. 7 pkt. 1 „Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem” 1) zbrodnie, art. 7 pkt. 2 „zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na cza nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą”
2) występki, art. 7 pkt. 3 „występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc”
3) wykroczenia to czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu w wymiarze od 5 do 30 dni, ograniczenia wolności w wymiarze 1-go miesiąca, grzywny w wysokości od 20 zł do 5000 zł lub nagany
O podziale tym decyduje dolna granica ustawowego zagrożenia – 3 lata. Najcięższe zabójstwa nazywane są zbrodniami, np. art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 8 lat, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności”, ale są również zabójstwa, które są występkami, np. art. 150 pkt.1 „Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego, podlega karze, pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat” . Kolejne przykład art. 197 pkt. 1 „Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, podlega karze pozbawienia wolności od 2 lat do 12 lat” – występek pkt. 3 „Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat” – zbrodnia pkt. 4 „Jeżeli sprawca czynu określonego w pkt. 1-3, działa ze szczególnym okrucieństwem, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 5 lat” – zbrodnia.
Za zbrodnie są surowsze kary. Podział ten, na zbrodnie i występki jest podziałem fundamentalnym.
Art. 8 Kodeksu Karnego „Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie, występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi”, ale art. 155 mówi, że „Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5” - występek
Podział II (typy przestępstw) ze względu na skutek 1) przestępstwa formalne (bez skutkowe) opis ustawowy ogranicza się do opisu określonego w ustawie, art. 178a pkt.1 „Kto znajdując się z stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym…” – w tym przypadku nie chodzi o spowodowanie wypadku, chodzi o sam fakt prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości, art. 263 pkt. 2 „Kto bez wymaganego zezwolenia posiada broń palną lub amunicję, podlega karze…” – w tym przypadku nie chodzi o użycie broni, ale o sam fakt jej posiadania. Przy przestępstwie bez skutkowym nie decyduje skutek, lecz samo zachowanie się. Jeżeli jednak skutek zostanie wywołany to wpływa on zaostrzająco na wymiar kary. Skutek ma znaczenie w dalszej części postępowania, a nie przy ustalaniu przestępstwa np. fałszywe zeznanie, rozpijanie małoletniego.
2) przestępstwa materialne (skutkowe) jest to podział według kryterium obejmowania przez znamiona czynu zabronionego jego skutku. Skutek jest znamieniem ustawowym, np. przy zabójstwie skutkiem jest śmierć człowieka, art. 148 pkt. 1 „Kto zabija człowieka… „ Skutkiem nie musi zmiana materialna. Skutkiem jest każda zmiana, może być również zagrożenie niebezpieczeństwa, które wcześniej nie miało miejsca, np. art.160 pkt. 1 „Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu…”. W takim przypadku odpowiedzialność karna przesuwa się w czasie, czyli od niebezpieczeństwa do skutku.
Podział III ze względu na przedmiot ochrony 1) przestępstwa z naruszeniem dobra prawem chronionego zalicza się tutaj typy przestępstw, do których znamion należy uszczerbek wyrządzony określonemu dobru prawnemu, np. zabójstwo, pozbawienie wolności, zgwałcenie, oszustwo, naruszenie nietykalności cielesnej.
2) przestępstwa z narażeniem na niebezpieczeństwo do tej grupy zaliczamy przestępstwa, przy których do znamion należy skutek w postaci stanu konkretnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego, np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru art. 164 pkt. 1 „Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo zdarzenia określonego w art. 163 pkt. 1, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8” ...
jkaliteea