L._Manovich_Operacje.pdf

Operacje

Tak jak nie istnieje „niewinne spojrzenie", nie istnieje też „czysty kompu-

ter". Artysta postrzega świat przez filtr zastanych kodów kulturowych,

języków i schematów reprezentacji. Podobnie podejście twórcy lub użyt-

kownika nowych mediów do komputera uwarunkowane jest przez kolejne

filtry kulturowe; niektóre z nich omówiłem w poprzednich rozdziałach.

Interfejs człowiek-komputer modeluje świat na rozmaite sposoby, narzu-

ca również swoją logikę na dane cyfrowe. Istniejące formy kulturowe ta-

kie, jak druk i kino również wnoszą swoje konwencje organizowania infor-

macji. Formy te oddziałują na konwencje interfejsu człowiek-komputer

tworząc coś, co nazwałem „interfejsem kulturowym" - nowym sposobem

organizowania informacji kulturowych. I wreszcie - konstrukcje takie, jak

ekran wnoszą kolejne warstwy konwencji.

Metafora kolejnych filtrów zakłada, że na każdym etapie - od surowych

danych do obiektu medialnego - stopniowo ograniczane są twórcze poten-

cje. Warto jednak zauważyć, że każdy z tych etapów może być również trak-

towany jako otwarcie nowych możliwości; wprawdzie programista operu-

jący binarną zawartością komórek pamięci byłby tak „blisko komputera",

jak to tylko możliwe, jednak uzyskanie jakiegokolwiek rezultatu trwałoby

w nieskończoność. Historia oprogramowania komputerowego to historia

stopniowego abstrahowania. Oddalając programistę i użytkownika od kom-

putera, pozwala ono szybciej wykonywać typowe zadania. Programiści

przeszli od języka maszynowego do Asemblera, a potem do języków wyso-

kiego poziomu, takich jak COBOL (Common Business Oriented Language),

FORTRAN (Formuła Translator) i C oraz języków wyspecjalizowanych, ta-

kich jak Lingo używany w programie Macromedia Director czy HTML.

> Lev Manovich > www.waip.com.pl

206 I język nowych mediów > operacje >

207

Tworzenie obiektów medialnych przy użyciu komputerów rozwijało się po-

dobnie. W latach 60. i 70. nieliczni artyści pracujący z komputerami musie-

li pisać własne programy w językach wysokiego poziomu, dzisiaj rzesza ar-

tystów, projektantów i zwykłych użytkowników korzysta z obsługiwanych

przez menu programów użytkowych, takich jak programy do obróbki grafi-

ki, programy malarskie, programy do składu tekstu, edytory stron interne-

towych i inne. Ewolucja oprogramowania zmierzająca w kierunku coraz

wyższych poziomów abstrakcji jest w pełni zgodna z ogólną tendencją rzą-

dzącą rozwojem komputerów - postępującą automatyzacją.

W niniejszym rozdziale przejdę do kolejnego etapu opisu języka no-

wych mediów. W rozdziale pierwszym analizowałem właściwości danych

komputerowych, w rozdziale drugim omówiłem interfejs człowiek-kom-

puter. Kontynuując ten oddolny kierunek opisywania, zajmę się teraz war-

stwą technologiczną powyżej interfejsu - oprogramowaniem użytkowym.

Programy pozwalają projektantom nowych mediów i artystom na tworze-

nie nowych obiektów, równocześnie działają jak kolejny filtr kształtujący

ich wyobrażenie, co można zrobić, używając komputera. Podobnie opro-

gramowanie wykorzystywane przez docelowych użytkowników, umożli-

wiające dostęp do tych obiektów - przeglądarki internetowe, przeglądarki

plików graficznych, odtwarzacze multimedialne - kształtują ich sposób ro-

zumienia tego, czym są nowe media. Na przykład, odtwarzacze takie, jak

Windows Media Player i Real Player imitują interfejsy tradycyjnych urzą-

dzeń: magnetowidów, magnetofonów i tym podobnych. Dostępne są

w nich polecenia: „Odtwarzaj", „Zatrzymaj", „Wysuń", „Przewiń do przo-

du", „Przewiń do tyłu". Dzięki temu nowe media naśladują stare, ukrywa-

jąc równocześnie swe nowe cechy takie, jak chociażby swobodny dostęp.

Nie wdając się w analizowanie konkretnych programów, skoncentru-

ję się na bardziej ogólnych technikach i poleceniach, które są im wspól-

ne. Bez względu na to, czy twórca nowych mediów ma do czynienia z da-

nymi liczbowymi, tekstem, obrazami, wideo, przestrzenią 3D czy z ich

połączeniami, ma do dyspozycji te same techniki: kopiowanie, wycina-

nie, wklejanie, wyszukiwanie, nakładanie, przekształcanie, filtrowanie.

Istnienie uniwersalnych technik, które mogą być stosowane do obróbki

różnych mediów, wynika z tego, że media te są danymi komputerowymi.

Nazywam te typowe techniki opracowywania danych operacjami,

i w tym rozdziale omówię trzy z nich - selekcję, kompozytowanie [com-

positing] i teleakcję.

Operacje wbudowane są w oprogramowanie, ale nie są ograniczone

tylko do niego. Używa się ich nie tylko w komputerze, ale również

w społecznym świecie poza nim. Nie są tylko technikami pracy nad da-

nymi komputerowymi, lecz również ogólnymi sposobami pracy, sposo-

bami myślenia, sposobami istnienia w epoce komputerowej.

Komunikacja między szerszym światem społecznym a oprogramowa-

niem odbywa się w dwu kierunkach. Gdy używamy programów i funkcji

w nie wbudowanych, stają się one częścią tego, jak rozumiemy siebie, in-

nych i świat wokół nas. Strategie pracy z danymi komputerowymi stają

się naszymi ogólnymi strategiami poznawczymi. Równocześnie budowa

oprogramowania i interfejsu człowiek-komputer odzwierciedla szerszą

logikę społeczną, ideologię i wyobrażenia współczesnego społeczeństwa.

Zatem, jeśli jakieś operacje obecne są w oprogramowaniu, możemy

przypuszczać, że znajdziemy je również w kulturze. Omawiając w tym

rozdziale trzy z nich - selekcję, kompozytowanie i teleakcję, zilustruję

tę ogólną zasadę konkretnymi przykładami. Inne operacje wbudowa-

ne w oprogramowanie i sprzęt komputerowy, działające też we współ-

czesnej kulturze, to sampling i morfizacja 1 .

Jak już wspomniałem, między społeczeństwem industrialnym a in-

formacyjnym istnieje jedna zasadnicza różnica: w społeczeństwie infor-

macyjnym zarówno w pracy, jak i w czasie wolnym używa się tych sa-

mych komputerowych interfejsów. Temu nowemu, znacznie bliższemu,

związkowi między pracą i czasem wolnym towarzyszy bliższy związek

1 Sampling mediów jest tematem rozprawy doktorskiej Tarletona Gillespiego (Wy-

dział Komunikacji, Uniwersytet Kalifornijski, San Diego); morfizacja jest tematem

pracy: Vivian Sobchack (red.), Meta-Morphing: Visual Transformation and the Culture of

Quick-Change, Minneapolis, University of Minnesota Press, 1999.

> Lev Manovich > www.waip.com.pl

208 I język nowych mediów > operacje >

209

między autorami i czytelnikami (lub ogólniej - między wytwórcami

przedmiotów kulturowych i ich użytkownikami). Nie znaczy to oczywi-

ście, że nowe media znoszą zupełnie różnice między wytwórcami i użyt-

kownikami albo że każdy tekst nowych mediów ilustruje koncepcję

Rolanda Barthesa „tekstu należącego do czytelnika". Jest raczej tak,

że w procesie przejścia od społeczeństwa industrialnego do społeczeń-

stwa informacyjnego i od starych mediów do nowych mediów role wy-

twórców i użytkowników coraz bardziej nakładają się na siebie. Jedni

i drudzy używają tego samego oprogramowania, mają podobne umiejęt-

ności i wykształcenie, stykają się z tymi samymi obiektami medialnymi,

wykonują podobne operacje na danych komputerowych.

Część oprogramowania przeznaczona jest do zastosowań profesjonal-

nych albo amatorskich, część, między innymi przeglądarki i wyszukiwarki in-

ternetowe, edytory tekstu, programy graficzne jak Photoshop (powszechnie

używany w postprodukcji filmów hollywoodzkich) czy Dreamweaver - adre-

sowana jest do obydwu grup. Co więcej, różnice w możliwościach i cenie

między oprogramowaniem dla profesjonalistów i amatorów są niewielkie

(rzędu kilkuset dolarów) w porównaniu z przepaścią dzielącą sprzęt i forma-

ty zapisu przeznaczone dla każdej z tych grup przed epoką nowych mediów.

Na przykład różnice w cenie między sprzętem i kosztem produkcji filmów

na taśmie 35 mm i 8 mm lub między profesjonalnym (format D-l lub Beta

SP) a amatorskim wideo (VHS, Video Home System) wynoszą setki tysięcy

dolarów. W podobny sposób zmniejsza się różnica między umiejętnościami

profesjonalisty i amatora. Używanie języków Java czy DHTML (Dynamie

HTML) w projektowaniu stron internetowych jest wprawdzie domeną pro-

fesjonalistów, ale wielu użytkowników sieci jest w stanie tworzyć proste stro-

ny, używając programów takich, jak FrontPage, HomePage czy Word.

Nowe media nie zmieniły oczywiście istoty relacji profesjonalista-

-amator. Różnica między nimi jest coraz mniejsza, ale ciągle istnieje. Za-

wsze będzie istnieć, bo na jej utrzymywaniu zależy profesjonalistom,

którzy chcą pozostać w branży. W epoce starych mediów - fotografii, fil-

mu, wideo - różnica ta była widoczna w trzech obszarach: technologii,

umiejętności i estetyki 2 . Wraz z nowymi mediami pojawił się nowy ob-

szar. W miarę jak profesjonalna technologia staje się powszechnie do-

stępna, profesjonaliści nowych mediów tworzą nowe standardy, forma-

ty, nowe reguły projektowania. Obok HTML - języka opisu stron inter-

netowych używanego od około 1993 roku, wprowadzono nowe stan-

dardy - DHTML i XML (Extensible Markup Language), skrypty Java-

script i aplety Javy. Można to rozumieć jako element strategii mającej

na celu utrzymanie różnic między profesjonalistami i zwykłymi użyt-

kownikami komputerów.

Przenikanie się ról wytwórców i użytkowników nowych mediów łatwo

zaobserwować w grach komputerowych. Producenci gier często wydają

tak zwane edytory poziomów, umożliwiające użytkownikom tworzenie

własnych etapów gry. Dodatkowe programy pozwalające na modyfikowa-

nie gier pisane są często przez fanów danej gry lub inne firmy. Zjawisko

to zostało nazwane game patching. Jak opisuje to Anne-Marie Schleiner,

„koncepcja łatek do gier (dodatków, modów, poziomów, map, epizo-

dów) polega na wprowadzaniu zmian do kodu źródłowego gry i mody-

fikowaniu grafiki, postaci, architektury, dźwięków. Game patching stał się

w latach 90., gdy w internecie rozpowszechniły się programy do mody-

fikowania gier, popularną formą sztuki hakerów" 3 .

Od każdej komercyjnej gry oczekuje się rozbudowanych „opcji" po-

zwalających graczowi dostosowywać większość jej parametrów. W ten

sposób gracz staje się częściowo projektantem gry, mimo że jego udział

ogranicza się tylko do wyboru spośród dostępnych opcji, a nie jest two-

rzeniem czegoś od podstaw. W rozdziale Menu, filtry, wtyczki bardziej

szczegółowo omówię koncepcję kreatywności jako wyboru.

Wiele operacji stanowi domenę profesjonalistów, wiele jest używanych

tylko przez zwykłych użytkowników; są też takie, którymi posługują się jed-

ni i drudzy. Do tych ostatnich należą operacje kopiowania, wycinania

2 Zobacz mój artykuł: „Real" Wars: Esthetics and Professionalism in Computer Animation,

„Design Issues", nr 1, jesień 1991, s. 18-25.

3 Switch 5, nr 2, http://switch.sjsu.edu/CrackingtheMaze

> Lev Manovich > www.waip.com.pl

210 i język nowych mediów > operacje >

211

i wklejania, sortowania, wyszukiwania, filtrowania, transkodowania i zgry-

wania. W tym rozdziale zostaną omówione trzy operacje: selekcja, któ-

ra jest stosowana zarówno przez profesjonalnych projektantów, jak

i zwykłych użytkowników, kompozytowanie, używane wyłącznie przez

projektantów, i teleakcja, będąca domeną zwykłych użytkowników.

W niniejszym rozdziale koncentruję się wprawdzie na operacjach wbu-

dowanych w programy, ale termin ten może zostać rozszerzony na inne

praktyki kulturowe zależne do technologii. Można go łączyć z bardziej zna-

nymi terminami takimi, jak: procedura, sposób postępowania, metoda.

Równocześnie byłoby błędem redukowanie pojęcia operacji i traktowanie

jej jak narzędzia lub medium. Jednym z założeń leżących u podstaw tej

książki jest to, że tradycyjne metody nie sprawdzają się w odniesieniu

do nowych mediów, potrzebujemy więc odmiennych koncepcji, takich jak

interfejs i operacja. Z jednej strony - w odróżnieniu od tradycyjnych na-

rzędzi - operacje są zwykle zautomatyzowane, z drugiej - tak jak algoryt-

my - mogą być opisane jako sekwencje kroków, to znaczy, że istnieją w for-

mie koncepcji, zanim zostaną zmaterializowane w oprogramowaniu

i sprzęcie komputerowym. Większość operacji nowych mediów, od mor-

fizacji do mapowania tekstur, od wyszukiwania do tworzenia hiperłączy,

powstała jako algorytmy publikowane w naukowych czasopismach infor-

matycznych; dopiero później te algorytmy stały się poleceniami standar-

dowo używanymi w programach komputerowych. Na przykład, kiedy

użytkownik stosuje do obrazu wybrany filtr Photoshopa, główny program

wywołuje oddzielny program, który odpowiada za działanie tego filtra.

Ten program odczytuje wartości pikseli, wykonuje na nich obliczenia,

a potem wyświetla zmodyfikowane wartości na ekranie.

Operacje powinny być zatem traktowane jako kolejny przypadek

bardziej ogólnej zasady nowych mediów - transkodowania. Operacje

- kodowane w algorytmach i zaimplementowane jako polecenia progra-

mów - istnieją niezależnie od danych, na których mają być wykonane.

Rozdzielenie algorytmów i danych występujące w programowaniu przy-

biera teraz formę rozdzielenia operacji i danych medialnych.

Operacje występują także w innych dziedzinach kultury, zastanówmy

się na przykład nad architektoniczną działalnością Petera Eisenmana. Jego

projekty wykorzystują różne operacje wbudowane w programy CAD służą-

ce do projektowania zarówno wnętrza budynku, jak i jego kształtu

zewnętrznego. Eisenman konsekwentnie wykorzystuje pełny zakres do-

stępnych operacji komputerowych - wytłaczanie, skręcanie, rozszerzanie,

przemieszczanie, morfizację, zniekształcanie, skalowanie, obracanie i inne 4 .

Kolejny przykład zawdzięczamy projektantowi mody Issey Miyake.

Każdy z jego projektów jest wynikiem szczególnej procedury konceptu-

alnej tłumaczonej następnie na proces technologiczny 5 . Na przykład Just

Before (Tuż przed, kolekcja wiosna-lato 1998) to gigantyczny zwój iden-

tycznych sukienek z sugerowanymi liniami cięć wprowadzonymi w ma-

teriał. Sukienka może zostać wycięta ze zwoju na wiele różnych sposo-

bów. Dunes (Wydmy, kolekcja wiosna-lato 1998) oparta jest na operacji

kurczenia się materiału. Skrojona forma jest dwa razy większa od prze-

widywanego rozmiaru gotowego wyrobu; w wybranych miejscach przy-

klejane są łatki i kawałki taśmy. Następnie formę moczy się w specjal-

nym roztworze i suszy. W ten sposób, kurcząc się, uzyskuje ona właści-

wy rozmiar. Ta sekwencja operacji tworzy pomiętą fakturę materiału

z wyjątkiem miejsc, w których przyklejone były łatki i kawałki taśmy.

Dunes jest przykładem niezwykle istotnej cechy operacji - można

je łączyć i wykonywać w określonej kolejności. Projektant może manipu-

lować powstającym skryptem, usuwając i dodając nowe operacje,

a skrypt ten istnieje niezależnie od danych, na których ma zostać wyko-

nany. Skrypt Dunes składa się z wycięcia formy, umieszczenia łatek i ka-

wałków taśmy w wybranych miejscach i procesu kurczenia materiału.

Można go używać w odniesieniu do wielu różnych wzorów i materiałów.

Projektanci i użytkownicy nowych mediów mają jeszcze więcej swobody.

4 Peter Eisenman, Diagram Diaries, New York, Universe Publishing, 1999, s. 238-239.

5 Issey Miyake Making Things, wystawa w Fondation Cartier, Paryż, 13 października

1998-17 stycznia 1999.

> Lev Manovich > www.waip.com.pL

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: