pad� �ez, pad� p�aczu, wyra�enie li- terackie oznaczaj�ce ziemi�, �wiat docze- sny i �zy cierpienia czy pokuty, kt�re wyle- wa grzesznik, oczekuj�c na szcz�cie w ra- ju. Nie wyst�puje w Bibl��. Ikon. G. Dor� Pad� p�aczu (1883, Petit-Pa- lais, Pary�). Palestyna, kraina historyczna na Bli- skim Wschodzie, po�o�ona mi�dzy Pusty- ni� Syryjsk� i Pustyni� Arabsk� a Morzem �r�dziemnym; obejmuje, poczynaj�c od zachodu na wsch�d, r�wnin� nadmorsk�, g�rzyste centrum, dolin� Jordanu (g��bo- k� szczelin�, kt�ra rozci�ga si� od g�r Taurus po zatok� Akaba) i g�ry Zajorda- n�� (r�wnina Moabu, pag�rkowaty kraj Ammonit�w, stref� wulkaniczn� Baszanu) z trzema sta�ymi rzekami: Arnon, Jabbok i Jarmuk. Nazwa Palestyny wywodzi si� od plisztirn, biblijnej nazwy Filistyn�w. Ludno��, nazywana Kananejczykami, a� do ko�ca II tysi�cl. p.n.e. skupiona w nie- zale�nych miastach, by�a �atwym �upem naje�d�c�w. W XIII w. p.n.e. na terenie Palestyny pojawi�y si� plemiona semickich nomad�w, kt�re stopniowo podbi�y tubyl- cz� ludno�� i przej�y wiele z jej kultury. W XI w. p.n.e. plemiona izraelskie utwo- rzy�y pod wodz� Saula samodzielne pa�- stwo. Jego o�rodkiem politycznym by�a Je- rozolima ze zbudowan� przez Salomona �wi�tyni� Jerozolimsk�. Pa�stwo to ok. 929 p.n.e. rozpad�o si� na dwa pa�stewka: Izrael (podbite w 721 p.n.e. przez Asyri�) i Jud� (zniszczon� w 587 p.n.e. przez Na- buchodonozora II, kt�ry zburzy� �wi�ty- ni�, a ludno�� uprowadzi� do niewoli). W po�. VI w. p.n.e. dosta�a si� pod pano- wanie Persji i, jako prowincja, cieszy�a si� pewn� autonomi� (odbudowa �wi�tyni). Podbita ok. 332 p.n.e. przez wojska Alek- sandra III Wielkiego, od 323 p.n.e nale�a- �a do pa�stwa Ptolemeusz�w egipskich, a od 198 p.n.e. do Seleucyd�w syryjskich. Niepodleg�a za czas�w Machabeusz�w, od 63 p.n.e. podlega�a Rzymowi, w 6 r. n.e. zosta�a przekszta�cona w prowincj� rzym. (sk�ada�a si� z Judei, Samar�� i Galilei). Powstania �ydowskie przeciw Rzymowi 66-70 i 132-135 zako�czy�y si� kl�sk�, zburzeniem (70 r.) drugiej �wi�tyni przez Tytusa oraz zniszczeniem przez Hadriana Jerozolimy; w 634-63 7 zosta�a podbita przez Arab�w i w ich w�adaniu pozosta�a do ko�ca XI w. Od 1516 do 1918 Pale- styna by�a cz�ci� imperium osma�skiego. Okupowana od 1918 przez wojska angiel- skie, w 1922 zosta�a przez Lig� Narod�w przekazana Wielkiej Brytan�� jako mandat. W 1947 Organizacja Narod�w Zjedno- czonych zdecydowa�a o jego podziale na pa�stwo �ydowskie (kt�re przyj�o nazw� Izrael) i pa�stwo arabskie. Pa�stwo Izrael zosta�o proklamowane 14 maja 1948, lecz po wojnie 1948-49 mi�dzy Izraelem a Lig� Arabsk�, strefa Gazy zosta�a po- wierzona Egiptowi, a wschodnia cz�� Judei - Jordan��. Przeciw Izraelczykom wyst�puj� Palesty�czycy (muzu�manie i chrze�cijanie) na terenach okupowanych przez Izrael od 1967 (Jordania), a tak�e Palesty�czycy, kt�rzy opu�cili kraj po woj- nie arabsko-�ydowskiej 1948-49 i izrael- sko-arabskiej w 1967. palma. Palmy daktylowe nale�� do ro- �linno�ci podzwrotnikowej; rosn� w oa- zach pustynnych, na g�rach Efraima. Je- rycho nazywane jest Miastem Palm (Sdz 1,16). Ga��zie palmowe u�ywane by- �y podczas �wi�ta Sukot - Sza�as�w albo Namiot�w (Kuczki); s�u�y�y do budowy sza�as�w, w kt�rych �ydzi przebywa- li przez tydzie�, na pocz�tku jesieni (Kp 23,42). Ga��zka palmy wchodzi w sk�ad bukietu �wi�tecznego lulaw. Pal- my s� znakiem triumfu (1 Mch 13,51; 12,13; Ap 7,9). Cz�owiek sprawiedliwy jest przyr�wnany do palmy (Ps 92,13). Ikon. W ikonograf�� katolickiej m�czennicy cz�sto s� wyobra�ani z palm� w d�oni. F. de Zurbar�n �wi�ta Apolonia (1636, Luwr, Pary�). Palmira, Palmyra, miasto w oazie na Pustyni Syryjskiej, na szlaku karawan han- dlowych w�druj�cych mi�dzy Mezopota- mi� a Syri�. Za czas�w Salomona miasto by�o znane pod nazw� Tamar (1 Krl 9,18) albo Tadmor (2 Krn 8,4). Salomon utraci� kontrol� nad oaz�, kiedy Aramejczycy zdobyli Damaszek. Z�oty wiek Palmiry przypada na I w. p.n.e.-III w. n.e.; bogate budowle, �wi�tynia triady z Bel, grobowce ozdobione popiersiami nagrobnymi prze- trwa�y podb�j rzym. (273 n.e.), kt�ry na- st�pi� w okresie rz�d�w kr�lowej Zenob��. W 744 zniszczyli miasto Arabowie, zamie- niaj�c je w pustyni�. panna - panie�stwo dziewica- dziewictwo. panny g�upie, panny roztropne dziewica - dziewictwo. Paraklet [gr. parakletos = wezwany na pomoc, or�downik]. �wi�ty Jan nazywa tak - Ducha �wi�tego, uwa�anego za obro�c� i pocieszyciela ludzi ( 14,26; 16,7). Nazw� t� nada�a w XII w. Heloiza klasztorowi si�str benedyktynek, znajduj�- cemu si� w pobli�u ko�cio�a, kt�ry wy- budowa� P. Ab�lard (diecezja Troyes). Mniszki i dziewcz�ta z dobrych dom�w pobiera�y tam nauki. Klasztor zosta� zbu- rzony w czasie wojny stuletniej. Lit. M. Tournier Le Vent Paraclet (1977, Tchnienie Ducha �wi�tego). paruzja [gr. parousia = przybycie, obja- wienie si�], s�owo gr. oznaczaj�ce oficjal- n� wizyt� kr�la lub ksi�cia, kt�rej towa- rzyszy� z�o�ony ceremonia�; w takim te� znaczeniu u�ywa go Septuaginta. Ten �wiecki sens paruzji (przybycia kr�la) od- niesiono nast�pnie do wjazdu Jezusa do Jerozolimy (Mt 21,1-11). W ST Izrael oczekuje interwencji Boga, kt�ry wyzwoli go z ucisku (Dzie� Pa�ski). Prorocy Amos (Am 5,18-20) i Jeremiasz (r 30,5-7) wi- dz� dzie� przyj�cia Boga jako dzie� gnie- wu wobec wszystkich grzesznik�w. b�dzie ono zapowiedziane znakami kosmicznymi (Am 8,9). W NT paruzja Chrystusa to Jego powt�rne przyj�cie w chwale, w dniu ko�ca �wiata (Mk 8,38; I Tes 4,16; I Kor 15,23); poprzedzi ono - S�d Osta- teczny (Ap 22,17). Ikon. zob. Chrystus. Pascha Wielkanoc. Pascha [gr.], hebr. Pesach, �wi�to �y- dowskie obchodzone 14. dnia miesi�ca ni- san (pierwszy miesi�c roku biblijnego), upami�tnia wyj�cie Hebrajczyk�w z Egip- tu. Termin pesach (wg W 12,13-27- przej�cie, omijanie) jest aluzj� do przej�cia anio�a zag�ady podczas dziesi�tej plagi, kt�ry zabija� pierworodnych Egipcjan, lecz zachowa� przy �yciu dzieci Hebrajczyk�w, "przechodz�c" obok, "omijaj�c" ich do- my, naznaczone krwi� baranka. To staro- �ytne �wi�to, obchodzone przez pasterzy poza terenem sanktuarium, by�o pocz�t- kowo �wi�tem niezale�nym od �wi�ta Prza�nik�w. Po reformie Jozjasza zosta�y one po��czone i zaliczone do trzech wiel- kich �wi�t, z kt�rymi wi�za�a si� piel- grzymka do Jerozolimy. W�wczas baranek paschalny by� sk�adany w �wi�tyni Jerozo- limskiej jako ofiara. Po zburzeniu �wi�tyni i zniesieniu ofiar, Pascha sta�a si� �wi�tem celebrowanym w kr�gu rodzinnym. Jego g��wne obchody koncentrowa�y si� na po- si�ku, kt�rego przebieg [seder = porz�dek] by� �ci�le okre�lony, a potrawy mia�y zna- czenie symboliczne: poza barankiem pas- chalnym i prza�nym chlebem, upami�t- niaj�cym wyj�cie Hebrajczyk�w z Egiptu, spo�ywa si� zio�a, maj�ce przypomina� gorycz niewoli, mieszank� orzech�w i owoc�w, tzw. glin�, ceg�� przypominaj�c� zapraw�, kt�r� stosowano w pracach na- kazywanych niewolnikom, a tak�e cztery kielichy wina; towarzyszy temu czytanie pouczaj�cych tekst�w. Podczas posi�ku se- deru czyta si� hagad� [aram. haggadah, dos�ownie: relacja, opowiadanie], zbi�r z�o�ony z fragment�w biblijnych, przy- powie�ci dydaktycznych oraz wyboru psalm�w pochwalnych i dzi�kczynnych ( Hallel). Tekst hagady zosta� ostatecz- nie ustalony w XIII w. t� przeznaczon� do u�ytku rodzinnego, niewielk� ksi�g� li- turgiczn� ch�tnie przyozdabiano orna- mentami ozdobnego pisma oraz ilustracja- mi niekt�rych fragment�w tekstu czy wspominanych wydarze� biblijnych. Lit. I.B. Singer A day of pleasure; stories of a bo grouing atp in Warsaw (1969, Dzie� rado- �ci; opowiadania o ch�opcu, kt�ry wzrasta� w Warszawie), w,�r�d wspomnie� z dzieci�stwa autora jest tak�e mowa o przygotowaniu �wi�ta Paschy w jego �ydowskiej wsp�lnocie w, War- szawie na kr�tko przed wojn� 1914 ("L'Habit de satin" - At�asowy cha�at). Tematyka ta wy- st�puje tak�e w, ksi��ce A. Cohena Le Livre de Ma m�re (1954, Ksi�ga mojej matki). Ikon. Przej�cie przez morze Czerwone: fresk w synagodze w Dura Europos (III w.); P. di Cosimo (XV w., Rzym); D. Bouts (1464- -67, Leuven); Rafael (1519, Rzym). Wielkanoc �ydowska: J. schnorr von Carolsfeld Biblia w obrazkach (1852); M. Chagall (1931, Ni- cea). R. Moretti Hagada w pi�ciu cz�ciach (1980, Pani). Ekr. W Holokau�cie, serialu zrealizowanym dla telewizji przez M. Chomsky'ego w 1979, re�y- ser przedstawia obch�d rodzinny Paschy �y- dowskiej, podczas gdy �o�nierze hitlerowscy otaczaj� warszawskie getto. pasterz [�ac. pastor]. Staro�ytni Izraelici byli ludem pasterskim. Wiele fragment�w Bibl�� nawi�zuje do �ycia pasterzy. By�o to �ycie pe�ne trud�w, gdy� bogaci w�a�cicie- le zatrudniali ich jako najemnik�w, p�ac�c im pieni�dzmi lub w naturze za pilnowa- nie stada, walk� ze z�odziejami i dzik� zwierzyn�, prowadzenie zwierz�t do wo- dopoju i przyprowadzanie ich wieczorem do zagrody. Dobro� Boga wobec jego lu- du cz�sto jest por�wnywana do troski, ja- k� dobry pasterz otacza swoje owce. "Pan jest moim pasterzem; nie brak mi niczego. Pozwala mi le�e� na zielonych pastwi- skach", �piewa psalmista (Ps 23). Podczas gdy najemnik ucieka w obliczu niebezpie- cze�stwa, zostawiaj�c stado, to dobry pa- sterz, oddany swemu stadu, broni go z na- ra�eniem w�asnego �ycia ( 10). Ten w�a- �nie obraz Jezus odnosi do siebie. Prorocy Jeremiasz i Ezechiel pos�uguj� si� wizj� kr�la - pasterza, nale��c� do litera- tury orientalnej. Ezechiel czyni wyrzuty kr�lom Izraela, �e wzbogacili si�, nie troszcz�c si� o swoje trzody. B�g si� skar- �y: "b��dz� moje owce po wszystkich g�- rach i po wszelkim wysokim pag�rku; i po ca�ej krainie by�y owce moje rozproszone" i zapowiada, �e sam si� nimi zajmie, �e wyp�dzi z kraju dzikie zwierz�ta (Ez 34). Ewangelista Mateusz nie omieszka przy- toczy� w zwi�zku z narodzeniem Jezu- sa, proroctwa Micheasza, zapowiadaj�ce- go przyj�cie z Betlejem pasterza, kt�ry b�dzie pas...
waldiizet