Machabeusz [od hebr. makewet = m�ot], przydomek Judy, syna Matatia- sza. Ten ostatni wraz ze swymi pi�cioma synami walczy� przeciw narzucanej si�� hellenizacji za czas�w Antiocha IV Epifa- nesa i jego nast�pc�w. Sam Juda kierowa� powstaniem w latach 166-160 p.n.e. Od- ni�s� du�e sukcesy i dokona� oczyszczenia �wi�tyni w Jerozolimie. 1. i 2. Ksi�ga Machabejska, zaliczane przez kanon rzymskokatolicki do ksi�g deutero- kanonicznych (pierwsza napisana pierwot- nie w j�zyku hebr. zachowa�a si� tylko w j�zyku gr., druga napisana w j�zyku gr.) opisuj� histori� oporu �yd�w wzgl�dem hellenistycznego naje�d�cy. Obie ksi�gi stanowi� paralel� (chocia� druga zaczyna si� i ko�czy sw� relacj� nieco wcze�niej). Zawieraj� one zar�wno opisy przebiegu wydarze� politycznych i wojennych, jak i teksty buduj�ce, podnosz�ce na duchu (np. M�cze�stwo siedmiu braci i ich matki, 2 Mch 7), kt�re maj� na celu zach�ci� do oporu i natchn��, posuni�t� a� do m�- cze�stwa odwag� wobec prze�ladowa�. Lit. � J. Stryjkowski Juda Makabi (1984). Ikon. G. van Honthorst Juda Machabeusz (XVII w., Gandawa). G. Dor� �mier� Eleazara Machabeusza, ilustracja w Bibl�� �wi�tej (1866). Muz. G.F. H�ndel Juda Machabeusz (1747), oratorium. Maciej [hebr. matitjahu = dar Jahwe]. Po Wniebowst�pieniu Jezusa zosta� on przez losowanie wybrany do grona dwu- nastu aposto��w na miejsce Judasza Iskarioty. Magnificat. Maryja, na kr�tko przed wydaniem na �wiat Jezusa, posz�a odwie- dzi� sw� krewn� El�biet�, kt�ra tak�e by�a w ci��y. Wed�ug �ukasza Maryja, w odpowiedzi na pozdrowienie El�biety, wy�piewa�a kantyk - pie�� dzi�kczynn�. W �ac. Wulgacie pie�� rozpoczyna si� od s��w: "Magnificat anima mea Dominum" (Wielbi dusza moja Pana). Magnificat Ma- ryi zawiera du�o cytat�w, czyli wzmianek biblijnych z Ksi�gi Psalm�w, Ksi�gi Izaja- sza, Ksi�gi Rodzaju. Potocznie - Magnificat to pie�� dzi�kczyn- na. Zob. Nawiedzenie. Lit. P. Claudel Cinq grandes odes (1910, Pi�� wielkich �d), "Magnificat". F. Pessoa Poesias de Alvaro de Campos (1944, Poezje Alvara de Campos), "Magnificat". � C.K. Norwid Psalm w Hebronie (1880). K. Wojty�a Magnificat (1939). Muz. Magnificat: O. di Lasso (XVI w.); J.S. Bach (1723); A. Vivaldi (XVIII w.); G.F. H�ndel. magowie M�drcy ze Wschodu. ma��e�stwo. Na terenach staro�ytnego Bliskiego Wschodu poligamia by�a zja- wiskiem powszechnym, lecz w�r�d He- brajczyk�w - jak si� wydaje - wyst�powa- �a umiarkowanie (os�d o licznych �o- nach Salomona, 1 Krl 11). Ma��e�stwo kosztowa�o drogo, narzeczony musia� z�o- �y� rodzicom pewn� sum� pieni�dzy (mo- har) lub odpracowa� jej r�wnowarto�� (Rdz 29,15-30). Mohar by� do dyspozy- cji �ony na wypadek, gdyby m�� j� oddali�. Ponadto z ceremoni� za�lubin wi�za�y si� d�ugotrwa�e zabawy i uroczysto�ci (Sdz 14,10-11; 2,1). Stopniowo utrwa- la�o si� znaczenie monogam��. Ksi�ga Ro- dzaju przedstawia Adama i Ew� jako pro- totyp pary monogamicznej, znak wiary w jedynego Boga. Prorok Ozeasz, zdra- dzony przez ukochan� ma��onk�, zrozu- mia�, �e B�g tak�e zosta� zdradzony przez lud Izraela, kt�ry oddawa� cze�� Baalom, obcym b�stwom (Oz 3). Tote� por�wna� wi� mi�dzy Bogiem i jego ludem do wi�zi m�a i jego umi�owanej �ony; podobnie jak prorok Izajasz (Iz 54,6). Pie�� nad Pie- �niami, zbi�r poemat�w mi�osnych uwa�a- nych przez wielu za pie�ni weselne, zosta�a uznana tak�e za pie�� mi�o�ci mi�dzy Bo- giem a jego ludem. W NT teksty dotycz�ce ma��e�stwa nie s� zbyt liczne. �wi�ty Pawe� podkre�la fakt, �e odpowiedzialni za wsp�lnot� powinni si� �eni� tylko jeden raz. Celibat uwa�a on za stan w�a�ciwy, umo�liwiaj�cy ca�kowite po�wi�cenie si� sprawom Pana, lecz ma�- �e�stwo jest bez w�tpienia konieczne: "Lepiej jest bowiem �y� w ma��e�stwie, ni� p�on��" (1 Kor 7,1-9). W Li�cie do Efezjan (Ef 5,21-23) zwi�zek m�czy- zny i kobiety por�wnywany jest do wi�zi Chrystusa i Jego Ko�cio�a. Zob.: gody; za- �lubiny. Z. i p. Co B�g z��czy�, cz�owiek niech nie roz- dziela ( Mt 19,6). Mamona [hebr. czasownik mamen = finansowa�, spieni�y�]. W NT termin ten jest u�ywany na oznaczenie pieni�dzy zdo- bytych w spos�b nieuczciwy, mocy znie- walaj�cej, spod kt�rej trzeba si� wyzwoli�, aby s�u�y� Bogu: "Nie mo�ecie s�u�y� Bo- gu i Mamonie" (�k 16,13). Z. i p. nikt nie mo�e s�u�y� dw�m panom - trze- ba umie� wybra� mi�dzy interesowno�ci� a idea�em. Lit. O jaskini Mamony m�wi E. Spenser w The Faerie Queene (1590-96, Kr�lowa wiesz- czek), ksi�ga II, pie�� 7. manna [hebr. man), cudowny pokarm, kt�ry B�g zes�a� Izraelitom w czasie ich w�dr�wki przez pustyni� do Ziemi Obie- canej (Wj 16), wygl�dem przypominaj�cy nasiona kolendra, a smakiem placki z miodem. Chodzi tutaj prawdopodobnie o wydzielin� owad�w �yj�cych na tama- ryszkach; plemiona w�drowne u�ywaj� jej nadal jako produktu zast�puj�cego cukier i mi�d. Manna by�a zbierana w ten spo- s�b, �e ka�dy otrzymywa� po r�wno, nie mo�na by�o robi� z niej zapas�w, jedynie na dzie� szabatu. Dzi�ki temu darowi B�g, daj�c dow�d opieki ocali� od g�odu sw�j lud, kt�ry jednak t�skni� za egipskimi potrawami (Lb 11,4-6). Z. i p. Nie czekajcie, �e wam manna spadnie z nieba - lepiej zabra� si� do pracy, ni� czeka� na hipotetyczne, cudowne bogactwa. Ikon. Hebrajczycy zbieraj�cy mann� na pu- styni stanowi� zazwyczaj t�o do obrazu przed- stawiaj�cego Ostatni� Wieczerz�, kiedy Je- zus daje Swoje Cia�o pod postaci� chleba, r�kojmi� wiecznego �ycia: D. Bouts Ostatnia Wieczerza, o�tarz Naj�wi�trzego Sakramentu (1464-67, Leuven). Tintoretto Manna (1592, Wenecja). Witra� z XVII w. w ko�ciele Saint- -Etienne-du-Mont (Pary�). Marek, w�a�ciwie Jan Marek. Tradycja widzi w Marku, uczniu Jezusa, autora dru- giej Ewangel��. Towarzysz aposto�a Paw�a w czasie jego pierwszego uwi�zienia w Rzymie, kuzyn Barnaby (Kol 4,10), s�u�y� tak�e Piotrowi, b�d�c jego t�umaczem w Rzymie. Pisa� raczej dla chrze�cijan wywo- dz�cych si� z pogan, dla cz�onk�w wsp�l- noty w Rzymie. Dzie�o Marka powsta�o mi�dzy 48 a 60 r., jego tematem jest stop- niowe objawianie tajemnicy Jezusa, Syna Bo�ego, Syna Cz�owieczego. Atrybutem Marka jest lew, zwierz� pustyni, gdy� Ewangelia wed�ug �w. Marka rozpoczyna si� od przedstawienia Jana Chrzciciela, g�osz�cego na pustyni chrzest nawr�cenia. Ikon. Lew �w. Marka jest god�em Wenecji, do- k�d wg legendy zosta�y przeniesione szcz�tki �w. Marka (plac �w. Marka, kolumna z lwem z br�zu na szczycie). Mozaiki w bazylice �w. Marka (XII w., Wenecja). Tycjan, retabulum �w. Marka (1511, Santa Maria della Salute, Wenecja). Tintoretto, cykl ze Scuola di San Rocco (1548, Wenecja). Donatello, tondo stiu- kowe, stara zakrystia w San Lorenzo (Floren- cja). G.G. Bellini Cuda �w. Marka (1507, Me- diolan). A. D��rer Czterej aposto�owie (1526, Monachium). Maria Maryja. Maria Magdalena, Maria z Magda- li, kobieta z Magdali, le��cej nad jezio- rem Genezaret (od "magdalejska" pocho- dzi imi� "Magdalena"), nale��ca do kr�gu uczni�w Jezusa. W Ewangel�� wed�ug �w. �ukasza Jezus wyzwoli� Mari� Magdalen� z mocy "siedmiu z�ych duch�w" (�k 8,2). Niekiedy uto�samiano j� z Mari� z Betan��, siostr� Marty i �azarza, a tak�e grzesznic� o nieznanym imieniu, kt�ra nama�ci�a stopy Jezusa olejkiem (�k 7,37-50). Maria Magdalena nale�a- �a do grupy niewiast obecnych przy ukrzy- �owaniu i z�o�eniu Jezusa do grobu (Mt 27,55-61). Ona pierwsza zobaczy�a Go po Zmartwychwstaniu ( 20,11-18) i jej przypad�o w udziale przekaza� t� no- win� aposto�om. Zob. �wi�te niewiasty. Lit. Maria Magdalena w Mystere de la Passion (1486, Misterium M�ki Pa�skiej) J. Michela jest kobiet� �wiatow�: "Chc� by� pi�knie ubra- na, ozdobiona, udrapowana, uszminkowana, aby mnie podziwiano. Dla mnie liczy si� tylko przyjemno��". J.B. Lacordaire Marie Madeleine (XIX w., Maria Magdalena). � J. Dobraczy�ski Magdalena (1988). Ikon. Wskutek po��czenia w egzegezie Ojc�w Ko�cio�a postaci Mar�� Magdaleny z Mari� z Betan�� i bezimienn� grzesznic�, powsta�y r�ne typy ikonograficzne Mar�� Magdaleny. Donatello, pos�g (1456, Florencja); P. di Cosi- mo (XVI w., Rzym); Q. Massys (1514, An- twerpia); Tycjan (1533, Florencja). G. de La Tour Magdalena pohatnica (1626, Luwr, Pa- ry�). Ekr. E. Guazzoni Maria z Magdali (1915), film niemy. M. Torres Maria Magdalena (1945). Maria z Betan��, siostra �azarza i Marty, przyjaci� Jezusa. S�ucha�a nauki Jezusa, a przed wjazdem Jezusa do Jerozo- limy nama�ci�a mu nogi wonnym olej- kiem. Jest wzorem kobiety ucznia ( 11,5; 12,1-8; Mt 26,6-13; �k 10,38-42). Zob. �wi�te niewiasty. Maria z Magdali Maria Magda- lena. marno��, termin hebr. hewel, t�umaczo- ny jako "pr�no��, marno��", znaczy te� "para, dech, tchnienie". Nale�y do wy- obra�e�, kt�re w my�li hebr. wyra�aj� ludzk� znikomo��, s�abo�� (obok wody, cienia i dymu). Temat marno�ci to temat poruszany w Ksi�dze Koheleta (Eklezjaste- sa), kt�ra zaczyna si� w�a�nie tymi s�owa- mi: "marno�� nad marno�ciami - wszyst- ko marno��". Z. i p. Nic nowego pod s�o�cem... To, co by�o, jest tym, co b�dzie, a to, co si� sta�o, jest tym, co zno- wu si� stanie (Koh 1,9). Lit. �wi�ty Jan Chryzostom In Eutropium eu- nuchum, patricium ac consulem (IV w., Na temat eunucha Eutropiusza, patrycjusza i konsula), homilia: Eutropiusz popad� w nie�ask� i schro- ni� si� u st�p krzy�a; m�wca podejmuje i ko- mentuje temat "marno�ci nad marno�ciami" z Ksi�gi Koheleta: "Gdzie� s� teraz b�yszcz�ce insygnia konsulatu? Gdzie s� oklaski, ch�ry, uczty, �wi�towania?... Wszystko to by�o noc� i snem". Nale�y tu wspomnie� t�umaczenie Ksi�gi Kohe- leta w autoryzowanej angielskiej wersji Bibl�� (1904-11), ze wzgl�du na jej du�� warto�� po- etyck�. M. de Montaigne w Pr�bach (1580-88, wyd. pol.1957) w spos�b nie bezpo�redni nawi�zuje do Ksi�gi Koheleta, by doprowadzi� cz�owie- ka do pokory i wykaza� zgubne skutki antro- pocentryzmu: "Nasza m�dro�� niczym innym, jak tylko szale�stwem wobec Boga; spo�r�d wszystkich marno�ci...
waldiizet