Baal [hebr., pan, w�a�ciciel], imi� nada- ne przez zachodnich Semit�w bogu burzy Hadadowi. On to sprowadza� u�y�niaj�cy ziemi� deszcz i niszcz�ce pioruny. W Bibl�� mianem Baala okre�la si� wszystkich fa�- szywych bo�k�w. Poniewa� kr�l Izraela Achab za namow� swojej �ony Izebel wprowadzi� kult Baala, prorok Eliasz zapowiedzia� kar� Bo�� w postaci suszy, kt�ra trwa�a nast�pnie trzy lata. Eliasz za- wezwa� prorok�w Baala na g�r� Karmel, by wykaza� Izraelitom, �e Baal nie istnie- je. Rzeczywi�cie, ofiara z�o�ona przez ka- p�an�w Baala nie zap�on�a ogniem, pod- czas gdy Bo�y ogie� strawi� ofiar� ca�opal- n�, wcze�niej skropion� wod� na rozkaz Eliasza, kt�ry, udowodniwszy w ten spo- s�b istnienie swego Boga, zabi� nast�pnie czterystu pi��dziesi�ciu prorok�w Baala (1 Krl 18,18-40). Ikon. Baal z Ugarit, rze�ba (pocz�tek II tysi�cl. p.n.e., Luwr, Pary�). Babilon [akad. Babili; hebr. bawel = bra- ma Boga], staro�ytne miasto w Mezopo- tam��, po�o�one nad Eufratem. Za�o�o- ne prawdopodobnie ok. III tysi�cl. p.n.e. przez Sumer�w, zacz�o nabiera� znacze- nia za czas�w za�o�yciela I dynast��, Sa- muabuma (ok. 1830 p.n.e.), a szczeg�lnie pod rz�dami Hammurabiego. Nast�pnie zosta�o zniszczone i odbudowane przez Chaldejczyk�w, a za panowania Nabu- chodonozora II pi�kno jego budowli uczy- ni�o ze� jeden z cud�w �wiata (ruiny mia- sta odkry� R. Koldewey w czasie wykopa- lisk w 1899-1917). Nabuchodonozor II zdoby� Jerozolim�, zburzy� j� i wysiedli� jej mieszka�c�w. Prorok Izajasz przepowie- dzia� kr�lowi Ezechiaszowi, �e pewnego dnia bogactwa z jego pa�acu zostan� za- brane do Babilonu. Niewola b�dzie trwa� pi��dziesi�t lat (587-538 p.n.e.). W tym w�a�nie okresie prorok Jeremiasz przeko- nywa� wygna�c�w w Babilonie, aby nie s�uchali fa�szywych prorok�w i przestrze- ga� przed oddawaniem czci babilo�skim bo�kom. Upadek Babilonu, niejednokrot- nie zapowiadany przez prorok�w jako kara Boga, kt�ry chcia� pom�ci� sw�j uciskany nar�d (r 50-51), nast�pi� w 539 r., kiedy kr�l perski Cyrus Wielki zaj�� miasto. Po- wr�t �yd�w do Judei jest powt�rzeniem wyzwolenia z Egiptu. W Bibl�� Babilon to symbol pot�g �wiata wrogich Bogu; kr�l Nabuchodonozor II to symbol pychy i �wi�tokradztwa. Babilon to Wielka Nie- rz�dnica, sprzymierzona z Antychrystem. W Apokalipsie �w. Jana (Ap 18,9-24) Rzym zostaje nazwany "wielkim Babilo- nem", miastem, kt�re ma by� unicestwio- ne za swe ba�wochwalstwo i wzniecane prze�ladowania. Zob. niewola babilo�ska. Lit. �wi�ty Augustyn Pa�stwo Bo�e (413- -424, wyd. pol. 1930-34), w ksi�dze XIX au- tor przeciwstawia dwa miasta: poga�ski Babi- lon i �wi�t� Jerozolim�. W. Broniewski Nad rzekami Babilonu (Bagnet na bro�, 1943). A. Wat Na melodie hebrajskie (Wiersze 1957). J. Stryjkowski Na wierzbach... nasze skrzypce (1974). Ikon. E. Degas Semiramida zak�adaj�ca miasto Babilon (1861, Pary�). Muz. G. Rossini Ciro in Babylonia (1812, Cy- rus w Babilonie), opera. F.kr. W drugiej cz�ci Nietolerancji D.W. Grif fitha (1916), Babilon zostaje podbity przez oddzia�y Cyrusa Wielkiego. W Good Morning, Babilonia (1987, Dzie� dobry, Babilonie) bra- cia Taviani, bohaterowie odkrywaj� Ameryk�, wsp�czesny Babilon. Akcja przez pewien czas rozgrywa si� w czasie kr�cenia Nietolerancji Griffitha. Balaam [hebr. bilam = ten, kt�ry gubi lud], prorok poga�ski, kt�rego kr�l Mo- abu, Balak, wezwa� z Mezopotam��, �eby ten rzuci� przekle�stwo na Izraelit�w na- je�d�aj�cych jego kraj. Niech�tny rozkazo- wi kr�la, Balaam uda� si� w drog� do Mo- abu, zapowiadaj�c jednak, �e mo�e by� pos�uszny tylko Bogu. Autor biblijny po- daje w spos�b niezwykle barwny, �e B�g, niezadowolony z wyjazdu Balaama, posta- wi� trzykrotnie na jego drodze anio�a wi- dzialnego tylko dla o�licy, na kt�rej Bala- am jecha� i przera�ona o�lica zbacza�a z drogi. Po przybyciu do Balaka prorok b�ogos�awi� Izraelit�w, kt�rych mia� prze- kl�� (Lb 22-24). Ikon. Balaam i os7ica: Saint-Andoche (XII w., Sawien); Rembrandt (1626, Pary�). balsamowanie. Zgodnie z regu��, stwo- rzon� w zamierzch�ych czasach, staro�ytni Izraelici mieli zwyczaj wykazywania troski o zw�oki przed z�o�eniem ich do grobu (obmycia pogrzebowe, palenie wonno�ci przy ciele). Sztuka balsamowania pocho- dzi z Egiptu (Rdz 50,2-3 i 26). W p�- niejszej epoce �ydzi przej�li zwyczaj ob- mywania zw�ok, namaszczania ich wonny- mi olejkami z ekstraktami balsamicznymi oraz zawijania w bia�e p��tno, przytrzy- mywane opaskami. To samo uczyniono z cia�em �azarza, kt�ry - wskrzeszony przez Jezusa - powsta� z grobu i ukaza� si� "maj�c nogi i r�ce powi�zane opaskami.- (' 11,44). Gdy przyjaciele Jezusa zdj�li Jego cia�o z krzy�a, "obwi�zali je w p��tna razem z wonno�ciami, stosow- nie do �ydowskiego sposobu grzebania" ( 19,38-40). Baltazar, regent Babilon��, zdetronizo- wany i zabity w 539 p.n.e. przez Cyrusa Wielkiego. Baltazar to tak�e, wg tradycji, imi� jednego z M�drc�w ze Wschodu (obok Melchiora i Kacpra), kt�rzy przyby- li do Betlejem, aby odda� ho�d Dzieci�tku Jezus. Zob.: epifania; uczta (uczta Balta- zara). Lit. M. Tournier Kacper, Melchior i Baltazar (1980, wyd. pol.1987). Barabasz [aram. bar = syn + abba = oj- ciec], przest�pca lub przyw�dca spisku przeciw Rzymianom. Wed�ug relacji NT, przed �wi�tem Paschy Rzymianie u�aska- wiali jednego wi�nia. Pi�at poleci� �y- dom, aby wskazali kogo uwolni� - Jezusa czy Barabasza. T�um, nam�wiony przez arcykap�an�w �ydowskich, wybra� Baraba- sza (Mt 27,15-21). Lit. Ch. Marlowe The,ew of Malta (1633, �yd z Malty); Barabasz, g��wny bohater, jest pierw- szym �ydem w teatrze angielskim. Mimo umi- �owania przez niego pieni�dza, jego opozycja wobec chrze�cijan czyni ze� pocz�tkowo istot� godn� szacunku. Pod koniec sztuki staje si� ��dnym zemsty morderc�. M. de Ghelderode Barabbas (1932, Barabasz), utw�r dramatycz- ny. P. Lagerkvist Barabasz (1950, wyd. pol. 1953); autor snuje w wyobra�ni biografi� bi- blijnej postaci; bohater poszukuje wiary i nie mo�e jej znale��. E. Filipczuk Barabasz (Gra, 1977). Ekr. Barabasz: A. Sj�berg (1952); N. Fleischer (1961, inspirowany dzie�em P. Lagerkvista). baranek. Hebrajczycy byli pocz�tkowo ludem koczowniczym, zajmuj�cym si� ho- dowl�, m.in. owiec; ludem pasterskim po- zostali jeszcze d�ugo po osiedleniu si� w Palestynie. Tote� baranek jest w Bibl�� symbolem ch�tnie stosowanym. Baranek (lub owca) powszechnie symbolizuj�c de- likatno��, niewinno�� i �agodno��, wy- obra�a Izraelit�, nale��cego do Bo�ej owczarni (Iz 40,11): "podobnie jak pa- sterz pasie On sw� trzod�, jagni�ta nosi na swej piersi, owce karmi�ce prowadzi �a- godnie". W Ewangeliach �ukasza i Jana, Jezus jest por�wnany do pasterza. baranek paschalny. Jest to przede wszystkim ofiara. Jego krew na drzwiach Hebrajczyk�w ochroni�a ich, kiedy B�g porazi� wszystkich pierworodnych Egiptu (W 12,21-27). Podczas �wi�ta Paschy ba- ranek paschalny winien by� spo�ywany wsp�lnie, w gronie rodziny, w jednym do- mu, a �adna z jego ko�ci nie powinna by� z�amana (Wj 12,46). Baranek Bo�y, okre�lenie nadawane tylko Jezusowi. Tak w�a�nie nazywa Jezusa Jan Chrzciciel: "Oto Baranek Bo�y, kt�ry g�adzi grzechy �wiata" ( 1,29). Jezus, kt�ry wybra� na czas swej �mierci akurat moment sk�adania w ofierze baranka pas- chalnego, sta� si� nowym Barankiem pas- chalnym, kt�ry swoj� krwi� przypiecz�- towa� Nowe Przymierze mi�dzy Bogiem a lud�mi; na krzy�u �adna z Jego ko�ci nie zosta�a z�amana ( 19,33-36); "Prowadz� Go (Jezusa) jak owc� na rze� i jak bara- nek, kt�ry milczy, gdy go strzyg�, tak On nie otwiera ust swoich" (Dz 8,32 cytuj�c Iz 53,7). Ten z�o�ony w ofierze Baranek stanie si� barankiem chwalebnym, zwy- ci�zc� �mierci i mocy z�a, wszechmocnym, s�dzi�, kt�rego wizj� przywo�uje Apokalip- sa �w. Jana. Tak t�umaczy si� chrze�cija�- sk� ikonografi�, kt�ra cz�sto przedstawia Jezusa jako niebia�skiego Baranka, trzy- maj�cego krzy� i or�duj�cego u Boga za lud�mi. Zob.: Pascha; Wielkanoc. Lit. � M. Konopnicka Gniew barankowy (Z mo- jej Bibl��,1896). Ikon. J. van Eyck, poliptyk O�tarz Baranka mi- stycznego (1432, katedra �w. Bawona w Ganda- wie). Baruch [hebr., b�ogos�awiony], ucze� i sekretarz proroka Jeremiasza (VII-VI w. p.n.e.). Przypisuje mu si� autorstwo Ksi�- gi Barucha, w��czonej do katolickiego ka- nonu ST, w zbiorze ksi�g deuterokano- nicznych. Teksty Ksi�gi powsta�y praw- dopodobnie w II w. p.n.e.-I w. n.e.; zawieraj� m.in. pie�ni pokutne, hymny i lamentacje. Batszeba [hebr. bat-szewa = c�rka przy- si�gi], Betsabe, Betszabe, pi�kna Izra- elitka, �ona Uriasza Chetyty, najemnego �o�nierza kr�la Dawida. Pewnego wieczo- ru Dawid ujrza� j� z tarasu swego pa�acu. Zapragn�� jej i sp�dzi� z ni� noc. Dawid wys�a� jej m�a w miejsce za�artych walk, aby tam poni�s� �mier�. �o�nierz rzeczy- wi�cie zgin��. Dawid po�lubi� Batszeb�, kt�ra p�niej zosta�a matk� Salomona (2 Sm 11-12). Lit. T. Lindgren Bat Seba (1984, Batszeba), jak by� jedn� z �on pot�nego kr�la i wsp�rz�- dzi�. Ikon. Batszeba jako sprawczyni upadku Dawida (1520, Bruksela). Rembrandt Bacszeba (1654, S. Ricci Batszeba w k�pieli (1720-30), Sz�pm�w�szeti Muzeum, Budapeszt Luwr, Pary�). M. Chagall Daquid i Batszeba (1956, Nicea). Beniamin [hebr. ben jamin = syn prawi- cy, syn szcz�cia], najm�odszy z dwunastu syn�w Jakuba (syna Izaaka) i - Rache- li. Matka zmar�a przy jego urodzeniu; zd�- �y�a jeszcze nada� mu imi� Benoni [hebr. ben-oni = syn biedy). Ojciec zmieni� jego imi� na Beniamin. J�zef i Beniamin byli umi�owanymi synami Jakuba (Rdz 35,16- -26). J�zef zosta� przez swych przyrodnich braci sprzedany jako niewolnik do Egiptu. Kiedy w zwi�zku z kl�sk� g�odu Jakub wy- s�a� syn�w po zbo�e do Egiptu, zatrzyma� Beniamina przy sobie. J�zef, b�d�cy rz�d- c� faraona, zgodzi� si� wyda� �ywno�� przybyszom z zagranicy, lecz jednego z braci zatrzyma� jako zak�adnika, a przy tym za��da�, by przyprowadzono do niego najm�odsze dzi...
waldiizet