Socjologia zmiany Sztompki
czyli streszczenie książki Pana Profesora J, wersja poprawiona i z bonusem
Spis treści
Część Pierwsza 2
I. Podstawowe pojęcia 2
II. Typologia procesów społecznych 3
III. Postęp 4
IV. Czas 6
V. Tradycja 7
VI. Nowoczesność 8
VII. Ponowoczesność 9
VIII. Globalizacja 10
Część Druga 11
IX. Ewolucjonizm i neoewolucjonizm 11
X. Neofunkcjonalizm 13
XI. Teorie modernizacji 14
XII. Teorie cykli historycznych 16
XIII. Materializm historyczny 19
Część Trzecia 20
XIV. Krytyka progresywizmu 20
XV. Post-, czyli ku teorii podmiotowości 22
XVI. Drogi socjologii historycznej 24
XVII. Stawanie się Sztompki 26
Część Czwarta 27
XVIII. Idee jako siły historyczne 27
XIX. Normy, uniki, innowacje 28
XX. Wielkie jednostki 29
XXI. Ruchy społeczne 30
XXII. Rewolucje 33
Bonus 36
Słowo wstępne: streszczenie powstało głównie w oparciu o polską wersję książki, więc jeśli gdzieś pojawiają się numery stron książki, to trzeba pamiętać, że chodzi o tę polską zmiankę. Druga sprawa jest taka, że niektóre nazwiska w nawiasach mogą niekoniecznie oznaczać twórców danej teorii, lecz autorów książek, w których znalazło się omówienie tej teorii, na przykład w ramach szerszej typologii. Trzecia sprawa jest taka, że dwa fragmenty, które zaznaczone są czerwoną czcionką, wymagają uzupełnienia, wyjaśnienia.
Miłej lektury!
Część Pierwsza
I. Podstawowe pojęcia
Wiele zmian w systemie może prowadzić do zmiany systemu.
Zmianom mogą podlegać:
§ skład
§ struktura
§ funkcje
§ granice (łączenie grup, łagodzenie ekskluzywności, podboje)
§ relacje między podsystemami
§ środowisko
Proces: wiele zmian przyczynowo i sekwencyjnie następujących w obrębie tego samego systemu.
Rozwój: proces kierunkowy (żaden stan się nie powtarza) i monotoniczny (stałe zwiększanie natężenia wybranej cechy) wynikający z samego systemu, immanentny.
Cykl: proces ani kierunkowy, ani chaotyczny, składający się z powtarzalnych stanów charakteryzujących się oscylacjami, falowaniem.
Postęp: kierunkowy proces prowadzący do realizacji pożądanej (aspekt normatywny) wartości lub stanu.
Model alternatywny: dynamiczne pole społeczne, nazywane też polem społeczno-kulturowym, opiera się na dwóch założeniach
I. Uznaniu dynamiki
II. Dereifikacji grupy, organizacji itp.
I posiada cztery odpowiadające sobie wymiary pola jednostkowego i tkanki społecznej:
Cztery wymiary pola jednostkowego
Cztery rodzaje tkanki społecznej
Idealny
Idei
Normatywny
Reguł
Interakcyjny
Działań
Szans życiowych
Interesów
To właśnie te wymiary tworzą pole społeczno-kulturowe.
II. Typologia procesów społecznych
Kryteria typologii:
1. Forma
2. Skutki
3. Świadomość
4. Siła Napędowa (kim był Napędow?)
5. Poziom rzeczywistości społecznej
6. Zakres czasowy
Ad 1.
Proces może być:
§ liniowy
§ skokowy, jakościowy
§ cykliczny
§ spiralny (to jest połączenie cyklicznego z liniowym, bo każdy cykl jest na innym poziomie)
§ stagnacja (nic się nie dzieje, płaska linia)
§ losowy
Ad 2.
Skutki procesu to transformacja, czyli zmiana systemu, lub reprodukcja, czyli zmiana w systemie.
Ad 3.
Procesy bywają:
§ dostrzeżone lub nie
§ przewidywane lub nieoczekiwane
§ planowane lub nie
Ad 4.
Przyczyny mogą być endogenne lub egzogenne, ale właściwie to nie wiadomo, gdzie leży granica, a poza tym i tak nie ma jednej przyczyny, tylko jest ich wiele.
Ad 5.
Tajemnicze poziomy rzeczywistości to nic innego jak dobrze znane:
§ makro (nawiązanie do pojęcia długiego trwania, longue durée, Braudel 1972)
§ mezzo
§ mikro – obejmujące jednostki, rodziny, małe grupy, koła, szkoły, miejsca pracy
Ad 6.
Zagadnieniu czasu jest poświęcony odrębny rozdział (IV).
III. Postęp
Krótka historia postępu jest taka. Już starożytni Grecy i Żydzi rozprawiali o postępie, przy czym ci pierwsi upatrywali źródeł postępu w społeczeństwie, a drudzy – w siłach nadludzkich. Święty Augustyn (IV-V w.) dokonał syntezy. Następnym sporym krokiem był pomysł Bacona (XIII w.), że wiedza się kumuluje, co też jest rodzajem postępu. Mniej ciekawie zaczęło się robić w momencie, gdy Europa postanowiła odkryć i skolonizować świat. Nastały ciemne wieki zachodniego etnocentryzmu. Oświecenie (XVII-XVIII w.), jak sama nazwa sugeruje, rzuciło nieco światła na kwestię postępu w osobach Giambattisty Vico i Condorceta (pełne nazwisko: Marie Jean Antoine Nicolas Caritat, marquis de Condorcet), którzy dopatrywali się regularności historycznych. Inną drogą poszedł Kant, który wykombinował historię porządku wolności opartej na ludzkiej woli (chodzi o to, że człowiek najpierw nieświadomie realizuje wolę przyrody, a potem sam zyskuje świadomość, rozum i wolność wyboru moralnego) i przepowiedział istnienie Unii Europejskiej, a dokładniej związek narodów, który zapewnia bezpieczeństwo i współpracę gospodarczą. Tak czy inaczej, przyszedł wiek XIX, a wraz z nim triumf idei postępu. Poszczególni wielcy myśliciele tak oto widzieli postęp:
Człowiek
Mechanizm
Saint-Simon, Comte
Rozum prowadzi społeczeństwo przez stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne
Spencer
Ewolucja społeczeństwa i przyrody polegająca na rosnącym zróżnicowaniu; od społ. militarnego do industrialnego
Marks
Wiadomo
Weber
Racjonalizacja
Durkheim
Podział pracy i integracja; od społ. mechanicznego do organicznego
Tylko Ferdynand Tönnies się opamiętał w tym szale radości i pierwszy wystosował krytykę postępu. Tęsknota za Gemeinschaft…
Do oczywistości definicyjnych postępu, których w książce jest kilka, a które każdy sam powinien wymyślić na poczekaniu, należą dwie takie:
§ postęp może być liniowy, ale może też być skokowy
§ na każdym etapie musi być ulepszane to, co ma być ulepszane, aż do osiągnięcia zamierzonego poziomu (a notion of betterment, advancement, Mark Granovetter)
Przyczyny postępu:
§ prowidencjalizm
§ heroizm
§ organicyzm
§ konstruktywizm (tylko ten zakłada podmiotowość zwykłych ludzi)
W historii ludzkości różne wątki pojawiały się jako kryteria postępu:
§ zbawienie
§ wiedza
§ wspólnota
§ wolność (w sensie negatywnym i pozytywnym: wolność od i wolność do)
§ emancypacja
§ panowanie nad naturą
§ ...
rizmel