Ćwiczenia 2 „Odruchy i czucie”
Wiadomości teoretyczne
1.Odruch: definicja odruchu, składowe łuku odruchowego.
Odruch – reakcja efektora narządu wykonawczego na bodziec, który działa na receptory (narząd odbiorczy) i zachodząca za pośrednictwem OUN.
Łuk odruchowy – droga jaką przemierza impuls od receptora do efektora.
Składowe łuku odruchowego:
ü Receptor
ü Droga dośrodkowa (aferentna)
ü Ośrodek
ü Droga odśrodkowa (eferentna)
ü Efektor
2.Ogranizacja ośrodków odruchowych w rdzeniu kręgowym.
Rdzeń kręgowy składa się z istoty białej i istoty szarej. Znajdują się w nim sznury.
W rogach przednich rdzenia są skupiska motoneuronów:
* motoneurony alfa – włókna ekstrafuzalne w mięśniach
* motoneurony gamma – włókna intrafuzalne budujące wrzeciono nerwowo- mięśniowe
We włóknach intrafuzalnych – znajdują się 2 rodzaje receptorów:
* pierścieniowo- spiralne – wrażliwe na dynamiczne rozciąganie
* kwiatowate – reagują na wolne rozciąganie
ü Rogi przednie (Znajdują się tutaj ośrodki ruchowe)
* motoneurony 70% unerwiają ruchowo włókna mięśniowe tzw. ekstrafuzalne – robocze mięśni
* motoneurony unerwiają ruchowo włókna w mięśniach tzw. intrafuzalne tzn. włókna, które należą do wrzeciona nerwowo – mięśniowego.
ü Rogi tylne ( znajdują się tutaj ośrodki czuciowe)
Rogi boczne (znajdują się tutaj ośrodki układu autonomicznego, idą z włóknami
3.Rodzaje odruchów (mono- i polisynaptyczne, somatyczne, autonomiczne i mieszane).
ü Odruch monosynaptyczny -jest to odruch na rozciąganie. Zostaje wywołany przez rozciągnięcie mięśnia szkieletowych. Na skutek wydłużania włókien intrafuzalnych we wrzecionkach mięśniowych dochodzi do pobudzenia zakończenia pierścieniowo-spiralnego (jest to zakończenie neuronu czuciowego, którego ciało znajduje się w zwoju rdzeniowym). Na skutek rozciągania zakończenie piersiowo-spiralne depolaryzuje się i salwy impulsów biegną do rdzenia kręgowego. Tam po przejściu przez 1 synapsę pobudzają neurony ruchowe, które z kolei wysyłają impulsy wywołujące skurcz izometryczny lub izotoniczny mięśnia szkieletowych.
ü Odruch polisynaptyczny - jest to odruch zginania . Bodziec działający na receptor pobudza je, czyli depolaryzuje. Impulsy nerwowe przewodzone są przez wypustki neuronów czuciowych od receptorów do istoty szarej rdzenia kręgowego. Tam są odbierane przez neurony pośredniczące, które z kolei pobudzają neurony ruchowe. W wyniku działania na kończynę silnego bodźca uszkadzającego tkanki, dochodzi do skurczu mm. zginaczy i do odruchowego zgięcia kończyny.
ü Odruch somatyczny- efektorami odruchów są mięśnie poprzecznie prążkowane, np. odruch rozciągania
ü Odruch autonomiczny (wegetatywny)- efektorem jest mięsień gładki lub sercowy, naczynia lub gruczoły.
ü Odruchy mieszane- połączenie odruchów somatycznych z autonomicznymi.
4.Cechy reakcji odruchowej (okres latencji, promieniowanie, wyładowania następcze).
ü Latencja- okres od zadziałania bodźca na receptor do wystąpienia reakcji odruchowej.
ü Promieniowanie- polega na tym, że z jednego pola recepcyjnego można pobudzić wiele efektorów. Zależy od połączeń między neuronami.
ü Efekty następcze- polega na utrzymywaniu się reakcji odruchowej po zaprzestaniu oddziaływania bodźca na receptor. Wynika to z obecności kręgów neuronowych w ośrodku ruchu.
5.Budowa i czynności wrzecionka nerwowo – mięśniowego oraz receptorów ścięgnowych.
Budowa i czynności wrzecionka nerwowo – mięśniowego
ü Włókna zewnątrz wrzecionowe (ekstrafuzalne)
unerwiają ruchowo włókna mięśniowe
ü Włókna śródwrzecionowe (intrafuzalne)
jest to struktura leżąca równolegle do mięśnia zbudowana z kilkunastu włókien
intrafuzalnych i otoczona torebką. Tylko końce tych włókien są kurczliwe, w środku
znajdują się liczne jądra oraz 2 rodzaje receptorów:
· receptor pierwotny (pierścieniowo – spiralny)
· receptor wtórne (kwiatowate)
Budowa i czynności receptorów ścięgnowych (ciałka buławkowate)
zbudowane są z otoczonej łącznotkankową kapsułą wiązki włókien kolagenowych, z którymi przeplata się zakończenie włókna czuciowego typu Ib. Zakończenie to jest pozbawione osłonek mielinowych i jest wrażliwe na odkształcanie.
Czynność receptorów ścięgnowych umożliwia odczuwanie siły wykonywanego skurczu, co z kolei stwarza np. możliwość oceny ciężaru trzymanych przedmiotów.
6.Odruch na rozciąganie i odruch zginania.
ü Odruch na rozciąganie (miotatyczny, własny mięśni)
Receptory znajdują się w wrzecionie nerwowo – mięśniowym, reagują na niewielkie rozciągnięcie, odruch ten jest monosynaptyczny, efektorem jest mięsień.
ü Cechy:
· Okres latencji od zadziałania bodźca do rozpoczęcia odruchu jest krótki ponieważ jest tylko 1 synapsa
· Reakcja jest ograniczona do rozciągniętego mięśnia
Znaczenie tych odruchów ma utrzymanie napięcia mięśniowego.
ü Odruch zginania
Receptor znajduje się w skórze np. bólowe (nocyceptory), odruch ten jest polisynaptyczny, efektor – zginacz kończyny która została podrażniona.
· Okres latencji jest dłuższy, ponieważ jest wiele synaps
· Ilość zaangażowanych mięśni zginaczy zależy od siły bodźca
· Występuje wyładowanie następcze tzn. że reakcja odruchowa trwa jeszcze długo po zakończeniu bodźca
ü Role:
· Pełnią funkcję ochronną
· Biorą udział w czynnościach lokomocyjnych
7.Podział receptorów (lokalizacja, rodzaj przekształcanej energii, zjawisko adaptacji).
ü Ze względu na lokalizację
· Eksteroreceptory (skóra i tkanka podskórna)
· Interoreceptory (narządy wewnętrzne)
· Telereceptory (wzrok, słuch)
· Proprioreceptory (mięśnie poprzecznie prążkowane, torebki stawowe)
ü Ze względu na rodzaj przekształcanej energii
· Mechanoreceptory (energia mechaniczna, ucisku, dotyku, fali akustycznej)
· Termoreceptory (zmiana temperatury)
· Fotoreceptory (reakcja na energię cieplną)
· Chemoreceptory (odbieranie podrażnień wywołanych substancjami chemicznymi)
ü Ze względu na zjawisko adaptacji
· Szybko adaptujące się- fazowe: ciałka blaszkowate, receptory mieszków włosowych, proprioreceptory, receptory dotyku, węchu
· Wolno adaptujące się- toniczne: baroreceptory tętnicze, błędniki, receptory czucia i ucisku, chemoreceptory, receptory bólowe.
8.Czucie somatyczne (powierzchowne i głębokie) oraz czucie trzewne.
ü Czucie somatyczne- obejmuje receptory czucia odbierające bodźce z receptorów znajdujących się w tkanki podskórnej i w narządach ruchu.
· czucie powierzchowne- ( eksteroreceptywne) przekazywane głównie przez skórę –czucie dotyku, bólu, temperatury
· czucie głębokie- ( proprioreceptory) pochodzące z proprioreceptorów znajdujących się w więzadłach, torebkach stawowych, okostnej – informują o wzajemnym położeniu kończyn i ich ruchu , oraz równowaga
ü Czucie trzewne – ( interoreceptywne) odbierane przez interoreceptory w narządach wewnętrznych i ścianach naczyń krwionośnych
9.Czucie mechanoreceptywne. Czucie temperatury. Czucie bólu.
ü Czucie mechanoreceptywne
· Mechanoreceptory – receptory wrażliwe na mechaniczne odkształcanie, należą do nich także receptory słuchu i równowagi w uchu wewnętrznym.
· Czucie mechanoreceptywne – odbieranie bodźców mechanicznych związanych z czuciem dotyku, ucisku, ruchu, rozciągania, a także dźwięku i równowagi dzięki ............ zmysłowym lub zakończeniem włókien nerwowych wrażliwych na bodźce pośrednie lub bezpośrednie rozmieszczonych w skórze, tkance podskórnej, stawach, mięśniach.
ü Czucie temperatury
odpowiadają za nie termoreceptory. Polega to na reakcji na zmianę temperatury skóry
oraz różnice między normalną temperaturą skóry a temperaturą dotykanego obiektu.
ü Czucie bólu
odpowiadają za nie nocyceptory. Polega na odbieraniu silnych bodźców takich jak
kłucie, ściskanie, penetracja skóry, a także bodźce chemiczne takie jak serotonina,
histamina itd. uwalniane z uszkodzonych tkanek.
10.Przebieg dróg czuciowych swoistych i nieswoistych.
ü Swoiste przewodzą impulsy od konkretnych receptorów do konkretnych analizatorów.
Są 4neuronowe:
1.Neuron-w zwojach kręgowych
2.W tylnych rogach rdzenia
3. We wzgórzu
4. W konkretnym polu kory
ü Nieswoiste- przebiegają przez wstępujący układ siatkowaty pnia mózgu. Są wieloneuronowe i one przeprowadzają impulsy do całej kory mózgowej i utrzymują je w podprogowym pobudzeniu, co umożliwią odbieranie nawet najsłabszych bodźców swoistych.
11.Pojęcia: czucie, percepcja, gnozja, dermatom.
Czucie – proste wrażenie zmysłowe polegające na subiektywnej ocenie bodźców pobudzających
receptory.
Percepcja – nieświadoma reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny; sposób reagowania,
odbierania wrażeń.
Gnozja – zdolność do rozpoznawania przedmiotów wzrokiem, dotykiem.
Dermatom – obszar skóry, który jest zaopatrzony czuciowo przez pojedynczy nerw rdzeniowy,
jednak unerwienie może być doprowadzane do skóry przez dwie lub więcej gałązek
skórnych.
Praktyczna część ćwiczeń
1.Badanie odruchów klinicznych z udziałem nerwów rdzeniowych i czaszkowych:
- odruchy miotatyczne: z mięśnia dwugłowego i trójgłowego ramienia, z mięśnia czworogłowego uda (odruch kolanowy), ze ścięgna Achillesa (odruch skokowy), z mięśni żwaczy (odruch żuchwowy).
- odruchy obronne: skórno – mięśniowy (brzuszne, podeszwowy), z błon śluzowych (podniebienny, rogówkowy), odruch źrenicy na światło (bezpośredni i pośredni) i zbieżność.
Odruchy kliniczne:
Ø Miotatyczne (własne mięśni)
ü Z kończyn dolnych
· Odruch kolanowy, ośrodek L2 -4
· Odruch z mięśnia trójgłowego łydki zwany odruchem skokowym, ośrodek L5 – S2
ü Z kończyn górnych
· Odruch z mięśnia dwugłowego ramienia, ośrodek C5 –6
· Odruch z mięśnia trójgłowego ramienia, ośrodek C6 – 7
ü Z mięśni żwaczy
· Odruch żuchwowy, ośrodek V nerw czaszkowy
Ø Z eksteroreceptorów (skórne)
· Odruchy brzuszne, ośrodki górny Th8 – 9, środkowy Th9 – 11, dolny Th11 – 12
· Odruch podeszwowy, ośrodek S1 – 2 (odruch Babińskiego)
Ø Ze śluzówek
· Odruch rogówkowy, polega na dotykaniu czystą chusteczką do
rogówki powodując zamykanie powieki, unerwiany przez
nerw trójdzielny V i twarzowy VII
· Odruch podniebienny, polega na dotykaniu łuków podniebiennych
szpatułką, co powoduje uniesienie łuku gardłowego, unerwiane
przez nerwy V, IX, X
Ø Autonomiczne
· Odruch źrenicy na światło (mięśnia gładkiego zwieracza źrenicy)
unerwiane jest po przez nerw wzrokowy, część przywspółczulna
nerwu III
· Odruch źrenicy na zbieżność (akomodacje)
2.Badanie czucia powierzchownego: czucie dotyku (jakościowe i ilościowe, wyznaczanie progu odległości dotykowej w różnych okolicach ciała).
3.Badanie czucia głębokiego (określenie ruchu i pozycji, badanie czucia wibracji).
4.Różnicowanie i percepcja wrażeń czuciowych: topognozja, stereognozja, grafestezja, dyskryminacja.
Ø Topognozja
Lokalizacja miejsca działania bodźców dotykowych.
Ø Stereognozja
Zdolność do rozpoznawania wielkości i kształtu przedmiotów za pomocą zmysłu dotyku i zmysłu kinestetycznego
Ø Grafestezja
Zdolność do rozpoznawania cyfr i liter pisanych na ciele
Ø Dyskryminacja
5.Próby sprawdzające zdolność koordynacji ruchów i postawy ciała:
- próba na zdolność zachowania postawy ciała bez kontroli wzroku (próba Romberga)
- próba na zborność ruchową: palec – nos, palec – palec, pięta – goleń
- diadochokineza
Ø Próba Romberga
Pacjent staje złączone kkd, kkg przed sobą zgięte do 90˚, badamy zdolność zachowania postawy ciała pacjenta, podczas gdy ma on otwarte jak i zamknięte oczy.
Gdy próba wychodzi patologiczna świadczy to o:
- uszkodzeniu błędnika
- uszkodzeniu móżdżku (upada)
- uszkodzeniu czucia głębokiego
...
zuzanka_85