I. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE POLSKI:
1. Polska jest położona na półkuli północnej i wschodniej, w środku Europy. Leży dokładnie w strefie przejściowej między pozaalpejską Europą, a Europa wschodnią. Od północy obramowana jest Bałtykiem, a od południa pasmami górskimi Sudetów i Karpat. Jest w większości krajem nizinnym. Powierzchnia lądowa zajmowana przez Polskę wynosi 312 683 km2 . Do Polski należy pas 12 mil wód terytorialnych, strefa powietrzna nad terytorium państwa, jak i odpowiedni wycinek skorupy ziemskiej.
Położenie matematyczne:
- długość geograficzna – 14º 07’ – 24º08’ E wschodnia
- szerokość geograficzna – 49º 00’ – 54º50 N północna
Krańcowymi, najdalej wysuniętymi punktami granicznymi Polski, ustalonej w wyniku powojennych układów i umów to:
- na północy - Przylądek Rozewie – szer. geogr. 54º50’ N
- na południu - szczyt Opołonek w Bieszczadach - szer. geogr. 49º 00’ N
- na zachodzie – kolano Odry na zachód od Cedyni – dł. geogr. 14º 07’ E
- na wschodzie – kolano Buku na wschód od Strzyżowa - dł. geogr. 24º08’ E
2. Granice i sąsiedzi:
Łączna długość granic 3582 km2, w tym 528 km2 to granica morska. Polska posiada 7 sąsiadów i kolejno są to:
- Rosja N, Litwa E, Białoruś E, Ukraina E, Słowacja S, Czechy S, Niemcy W.
Najdłuższa granica z Czechami - 790 km2, a najkrótsza z Litwą – 103 km2 .
3. Góry – Polska połączona jest między Bałtykiem na północy, a Karpatami i Sudetami na południu. Polska położna jest na styku jednostek geologiczno – tektonicznych Europy, gdyż przez Polskę przebiega linia Teisseyrea – Tormavista, oddzielająca prekambryjską platformę wschodnio – europejską od młodszych skał na zachodzie (linia przebiegu od Kołobrzegu do Przemyśla).
4. Polska leży na niżu środkowo – europejskim, 90 % kraju leży do 300 m n.p.m., w klimacie umiarkowanym, ciepłym, określany jako przejściowy, w strefie lasów mieszanych, w strefie czasu środkowego i wschodnio – europejskiego, na skrzyżowaniu szlaków handlowych, komunikacyjnych, wschód – zachód, północ – południe.
5. Obszar i ludność::
- wielkość - 312,7 tyś. km2 daje nam 9 miejsce w Europie,
- ludność – 38,7 mln co daje 8 miejsce w Europie
- gęstość zaludnienia 124 os/ km2 co daje nam 42 miejsce na świecie
- podział administracyjny na: województwa, gminy, i podział trójstopniowy. 16 województw, stolica Warszawa – 1,6 mln mieszkańców, Poznań – 582 tyś mieszkańców.
II. KLIMAT POLSKI :
1. Klimat Polski jest umiarkowany i ciepły, określany jako przejściowy z uwagi na ścieranie się powietrza polarno morskiego i polarno kontynentalnego. Jego główną cechą jest kapryśność pogód. Roczne temperatury powietrza wynoszą 7 – 8,5 ºC. Średnia roczna suma opadów to około 600 mm.
2. Na klimat w Polsce najbardziej wpływa:
- położenie geograficzne ( szerokości umiarkowanych w środku Europy, miedzy dużym lądem na wschodzie, a oceanem na zachodzie, z równoleżnikowym układem gór)
- czynniki cyrkulacyjne
- radiacyjne – dopływ promieniowania słonecznego, oraz cyrkulacyjne, czyli napływ mas powietrza sterowanych rozkładem ciśnienia w Europie
3. Nasz klimat to powietrze polarno - morskie które napływa przez 65 % dni w roku z nad północnego Atlantyku, przynosi zachmurzenie, opady. Latem – ochłodzenie, a zimą – ocieplenie (odwilż)
- powietrze polarno – kontynentalne – napływa przez około 30 % dni w roku, z nad Eurazji, i przynosi latem – upały, a zimą mrozy.
- powietrze arktyczne – napływa przez ok. 4% dni w roku, przynosi wiosenne i jesienne przymrozki
- powietrze zwrotnikowe – napływa przez około 2% dni w roku, przynosi ” złotą jesień”
4. Na styku dwóch różnych mas powietrza tworzą się fronty atmosferyczne, którym towarzyszą opady.
Elementy klimatu Polski to:
a) Temperatura – średnia roczna waha się od 6ºC na Suwalszczyźnie do 8,5 º C na Dolnym Śląsku i Południowej Wielkopolsce. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec z równoleżnikowym układem izoterm, a najzimniejszy styczeń z południkowym układem izoterm. Im dalej na wschód tym zimniej.
Wyróżniamy 6 pór roków – termicznych:
- przedwiośnie: 0 – 5ºC - jesień: 15 – 5ºC
- wiosna: 5 - 15ºC - przedzimie: 5 – 0ºC
- lato - ≥ 15 ºC - zima: ≤ 0ºC
Wegetacja roślin – T ≥ 5ºC – średnia dobowa temperatura. Okres ten w Polsce trwa średnio około 200 dni (waha się od 180 dni na Suwalszczyźnie do 220 dni na Nizinie Śląskiej.
b) Opady – związane z frontami atmosferycznymi z zachodu. Suma opadów średnio w roku wynosi 600mm. Największe opady występują w górach, Tatry – 1800mm. Najmniejsze opady poniżej 500mm w Wielkopolsce i na Kujawach. Najwięcej wody opadowej spada latem.
c) Wiatry – nad morzem występuje bryza, a w górach wiatr halny w 60% w sektora zachodniego
d) ciśnienie
e) wilgotność
f) nasłonecznienie
III. CECHY RZEŹBY POLSKIEJ:
1. Główną cechą rzeźby Polski jest nizinność. 91% obszaru to teren ok. 300 m n.p.m.
2. Obszar kraju podnosi się z północy na południe, oraz występuje nieznaczne nachylenie z południowego wschodu na północny zachód, co ma związek z układem sieci rzecznych, gdyż rzeki w swoim biegu wykorzystują równoleżnikowe odcinki pradolin (stare doliny rzeczne, którymi odpływały na zachód połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z północy kraju).
3. Najniższy punkt kraju jest na Żuławach Wiślanych (-1,8), najwyższy punkt to Rysy (2499m),
Na południu kraju występuje zgodność budowy geologicznej z rzeźbą, a w Polsce środkowej i północnej starsze skały zasypane są grubą warstwą osadów polodowcowych (średnio 200m). Istnieje podział nizinnej części Polski, wzdłuż ostatniego zlodowacenia na obszary:
a) młodoglacjalny (lodowcowy) – obejmuje obszar ostatniego zlodowacenia, które objęło pojezierze i nizinę Wielkopolsko – Kujawską, oraz charakteryzuje się wyraźną rzeźbą polodowcową (grube osady, dużo jezior, moren polodowcowych)
b) staroglacjalny – od linii ostatniego zlodowacenia do gór. Charakteryzuje go zniszczona rzeźba polodowcowa, pozostały tylko większe pagóry.
4. Równoleżnikowy układ pasów rzeźby (na przemian pasy wypukłe i wklęsłe):
- niziny nadmorskie
- niziny pojezierzy
- pas starych gór i wyżyn
- kotliny podgórskie
- Karpaty jako nowe góry
IV. CECHY POLSKIEJ SIECI RZECZNEJ:
1. Główną cechą sieci rzecznej jest asymetryczność dorzeczy Wisły Odry ( prawa strona lepiej rozwinięta), wynikająca z ogólnego nachylenia obszaru kraju z południowego wschodu na północny zachód, oraz zachowania odpływu wody na północ podczas zlodowaceń.
2. Inne cechy sieci rzecznych w Polsce to:
- istnienie spójności hydrograficznej między dorzeczem Wisły i Odry z powodu nisko położonego działu wodnego (brak wzniesień)
- rzeki wykorzystują równoleżnikowe odcinki pradolin (odpływały nimi na zachód połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z południa kraju) i dlatego zbaczają w kierunku północno - zachodnim
- Rzeki nalezą do zlewiska Bałtyku ( 99% ) i ( 0,2% ) do Morza Czarnego (poprzez Dniepr i Dunaj) i ( 0,1%, przez Łabę).
Rzeki mają zasilanie śnieżno – deszczowe i dlatego ich obszarami źródliskowymi (wiosną i latem) są wyżyny i góry. W górach sieć rzeczna jest większa.
3. Rozmieszczenie rzek w Polsce:
a) najdłuższa rzeka to Wisła (1047km), wypływa z Baraniej Góryi uchodzi deltowato
b) drugą pod względem wielkości rzeką jest Odra (742km). Wypływa z gór Odeskich w Czechach
c) trzecią co do długości rzeką jest Warta (808km), wypływa z wyżyny Krakowsko Częstochowskiej.
V. JEZIORA POLSKIE I ICH ROZMIESZCZENIE:
1. Jeziora zajmują około 1% powierzchni kraju. Większość znajduje się na obszarze ostatniego zlodowacenia, gdyż nie zdążyły jeszcze ”zniknąć”
2. Typy genetyczne jezior oraz ich rozstaw:
a) polodowcowe :
- morenowe - powstałe w zagłębieniu moreny dennej np.: J. Śniardwy
- rynnowe – wykształcone przez rzeki płynące pod lądolodem np.: J. Gopło, J. Kierskie, J. Jeziorak i J. Kórnickie
- oczka wytopiskowe – powstały z wytopienia lodu martwego np. J. Wigry
- jeziora cyrkowe (stawy górskie) – powstały w dawnych polach firnowych, czyli zagłębieniach, w których gromadził się śnieg i lód np.: Morskie Oko, Czarny Staw
- deltowate – J. Dąbie, Drużno
- jeziora krasowe – występują w zagłębieniach poprzez rozpuszczanie skały wapiennej, występują na Polesiu Lubelskim
Największe jezioro w Polsce to Śniardwy (112km), Mamry i Łebsko
Najgłębszym natomiast jeziorem jest Hańcza (108,5 m), Drawsko (89 m), Wielki Staw w Tatrach (75 m)
b) zbiorniki sztuczne:
- Solina na Sawie w Bieszczadach
- Włocławek na Wiśle
- Czorsztyn na Dunajcu w Pieninach
- Jeziorsko na Warcie
VI– ZLODOWACENIE W POLSCE I ICH WPŁYW NA RZEŹBĘ:
1. Czas zlodowacenia:
- era: Kenozoik
- okres: czwartorzęd
- epoka: plejstocen (obecnie marytlolocen (ocieplenie klimatu)
2. Zlodowacenia wywarły znaczny wpływ na rzeźbę Polski, gdyż pokryły osadami 85% powierzchni kraju i ukształtowały dno Bałtyku
3. Przyczyną zlodowacenia było oziębienie klimatu pod koniec trzeciorzędu, które w starszym Plejstocenie doprowadziło do powstania w Górach Skandynawskich lodowca kontynentalnego
4. Było prawdopodobnie 5 zlodowaceń, a w tym czasie rozwijały się lodowce górskie i lokalne
Główne zlodowacenia to:
- południowo polskie – dotarło najdalej, lądolód oparł się o Karpaty i Sudety, sięgająć do wysokości ok. 400 m n.p.m. Zwane też zlodowaceniem Krakowskim
- środkowopolskie – dotarło pod Sudety na zachodzie, lądolód zatrzymał się na pasie wyżyn środkowopolskich, jedynie obniżeniami: po Sandomierz w dolinie Wisły
- zlodowacenie bałtyckie – ostatnie objęło tylko pojezierza i niziny: Wielkopolsko – kujawską. Wycofało się jakieś 10,5 tyś lat temu.
5. Formy zostawione po zlodowaceniu:
- jeziora cyrkowe
- zmiana dolin z IV kształtnych na V kształtne, (dolina Kościeliska, Chochołowska)
6. Formy pozostawione przez lądolód Skandynawski i jego wody roztopione:
- gruba warstwa osadów (piaski, żwiry, gliny z głazami narzutowymi do 200m grubości w Polsce i środkowej, północnej)
- moreny czołowe – pagórki utworzone z materiału ciągnionego z pchanego przez lądolód
- moreny denne – głównie z gliny, w ich zagłębiskach mogą być jeziora
- jeziora
- pradoliny – (stare doliny), którymi odpływały na zachód, połączone wody z topnienia lądolodu i rzek płynących z południa kraju np.: warszawsko - berlińska
VII – GLEBY W POLSCE:
1. Typy gleb w Polsce:
a) gleby w najwyższych partiach Sudetów Karpat Polskich są w początkowym studium rozwoju lub są słabo wykształcone, zawierają mało próchnicy. Wynika to głównie z dużej odporności skał, powodowane dużym nachyleniem stoków, obfitymi opadami i małą roślinnością
b) na pyłach i glinach, iłach powstały czarne ziemie i czarnoziemie leśno – łąkowe. Zawierają dużo próchnicy, ale często wymagają melioracji tzn. uregulowania stosunków wodnych
c) gleby brunatne, płowe i bielicowe zajmują w Polsce duże obszary. Ich wartość jest bardzo duża. Najmniejszą wartość mają gleby bielicowe, wytworzone na piaskach pod borami, są to gleby kwaśne. Ich cechą charakterystyczną jest występowanie poziomami wymywania o rozmywania rozpuszczalnych składników gleby. Gleby brunatne i płowe, wytworzone z glin i pyłów, są często lekko kwaśne, dość trudne do uprawy, wymagają intensywnego nawożenia.
d) w dolinach rzek wytworzyły się gleby bagienne lub mady. Gleby bagienne na skutek słabego przepływu wody zaliczane są często do nieużytków. Mady dzięki znacznym wahaniom wody gruntowej są zasobne w tlen i składniki pokarmowe
e) wyróżnia się w Polsce również gleby o cechach specyficznych. To gleby zniszczone gospodarczą działalnością człowieka, przez rolnictwo i górnictwo
Podsumowanie:
Polska leży w obszarze gleb brunatnych i płowych. Wytworzyły się one pod lasami liściastymi i mieszanymi. Nasze gleby są zróżnicowane. Największą powierzchnię zajmuję gleby brunatne, płowe i bielicowe, Do gleb najlepszych w naszym kraju zalicza się czarnoziemy i gleby płowe wytworzone na podłożu lessowym, mady rzeczne i czarne ziemie. Zabiegi uprawne powodują zwiększenie urodzajności gleb bielicowych płowych.
VIII – SUROWCE ENERGETYCZNE, CHEMICZNE, I HUTNICZE W POLSCE:
1. Surowce energetyczne:
a) węgiel kamienny – jest to główne bogactwo mineralne występujące w trzech zagłębiach, Górnośląskim, Dolnośląskim i Lubelskim. Polska zajmuje 7 miejsce na świecie pod względem wydobycia, które wynosi około 130 mln ton rocznie i maleje. Spośród trzech naszych zagłębi pierwsze miejsce ze względu najkorzystniejszych warunków, ma zagłębie Górnośląskie (97% wydobycia). Zagłębie dolnośląskie ma o wiele mniejsze zasoby, duże koszty eksploatacji, oraz wyczerpywanie zasobów, zaprzestano tu wydobycia. W zagłębiu lubelskim również są niekorzystne warunki wydobycia, spowodowane tym ze pokłady zalegają na dużej głębokości – poniżej 700 m, w bardzo trudnych warunkach hydrogeologicznych.
b) węgiel brunatny – gorszy od węgla kamiennego, gdyż mniej kaloryczny, a jego eksploatacja powoduje bardzo duże zanieczyszczenia, zniszczenia w krajobrazie. Wydobywany metodą odkrywkową w trzech zagłębiach: Troszkowskim, Konińskim i Bełchatowskim. Wydobywa się go tylko w Europie środkowo – wschodniej. Nasz kraj lokuje się na 4 miejscu wśród największych producentów gdyż daje prawie 6% światowej produkcji węgla. Koszty wydobycia są mniejsze niż węgla kamiennego.
c) ropa naftowa – nasze wydobycie pokrywa zaledwie 2 % potrzeb. Polska importuje rocznie 15 – 14 mln ton ropy naftowej i ponad 2 mln ton produktów naftowych. Większość ropy bo aż 90% pochodzi z Rosji. W Polsce wydobywa się go w rejonie: Kamienia pomorskiego, Dębna lubuskiego., Podkarpacia ( Jasło, Krosno, Galice)
d) gaz ziemny – nasze wydobycie pokrywa około 35% potrzeb na gaz, brakującą ilość gazu importujemy z Rosji i na Ukrainie. Wydobywamy go głównie na: Podkarpaciu w rejonie Lubaczowa, Jarosława, Przemyśla, w Wielkopolsce w rejonie Ostrowa wielkopolskiego, Grodziska.
2. Surowce chemiczne:
a) siarka – Polska posiada jedne z największych w świecie złoża siarki, i zajmuje 4 miejsce na świecie pod względem produkcji. Występuje w trzech obszarach: tarnobrzeskim, grzybowskim, luboczowskiem.
b) sól kamienna – udokumentowane złoża soli kamiennej występują na: Podkarpaciu, górnym Śląsku, w Wielkopolsce, na Kujawach, w rejonie zatoki puckiej
c) węgiel, ropa, gaz – występują i stosowane są w chemii organicznej
...
lestan