Przegląd Sił Powietrznych 2010-12.pdf

¢ TRENDY

przegląd

sił powietrznych

Sieciocentryczność a rozpoznanie elektroniczne

gen. dyw. dr Krzysztof Załęski, kpt. Jacek Czeranowski ........................... 4

GRUDZIEŃ 2010 | NR 12 (042)

Stacja rozpoznania pokładowych systemów elektronicznych

ppłk Bogusław Kasza ................................................................................ 9

Szanowni Czytelnicy!

Numer otwiera arty-

kuł dotyczący siecio-

centryczności w kon-

tekście rozpoznania

elektronicznego.

W działaniach siecio-

centrycznych najważ-

niejszą rolę odgrywa informacja oraz możli-

wość jej szybkiego i nieograniczonego do-

starczania. Wykorzystanie nowych syste-

mów przetwarzania oraz przekazywania in-

formacji umożliwiło przeprowadzanie pre-

cyzyjnych uderzeń z powietrza na niespoty-

kaną dotąd skalę. Obecnie istnieje możli-

wość skutecznego rażenia małych, mobil-

nych obiektów, uważanych za bardzo żywot-

ne. Efektem wprowadzenia rozwiązań sie-

ciocentrycznych oraz zastosowania nowych

systemów transmisji danych jest także zre-

dukowanie koniecznej dotychczas w dowo-

dzeniu załogami statków powietrznych ra-

diowej analogowej komunikacji fonicznej.

W kolejnym artykule autor zajmuje się nową

polską stacją rozpoznania pokładowych sy-

stemów elektronicznych. Rozpoznanie po-

zwala zidentyfikować rodzaj, typ, a nawet po-

jedyncze źródło emisji, którym może być ra-

dar pokładowy samolotu, jego urządzenia

nawigacyjne, systemy identyfikacji „swój–ob-

cy”, radary zamontowane na statkach lub

podwoziach samobieżnych. Jednym z naj-

nowszych jest zbudowany dla Sił Powietrz-

nych system rozpoznania pokładowych sy-

stemów elektronicznych złożony ze stacji

Gunica M/S. Reprezentuje on światowy po-

ziom pod względem zastosowanych rozwią-

zań konstrukcyjnych oraz funkcjonalności,

a jego parametry taktycznotechniczne nie

były dotąd osiągalne dla innych eksploato-

wanych w Wojsku Polskim.

Zachęcam do zapoznania się także z pozo-

stałymi artykułami.

Kierunki rozwoju systemów rozpoznania radiolokacyjnego SP (cz. I)

ppłk dypl. Stanisław Czeszejko ............................................................... 15

¢ SZKOLENIE I BEZPIECZEŃSTWO LOTÓW

Czy błędy w lotnictwie są nieuniknione?

płk w st. spocz. pil. dr Jerzy Szczygieł ..................................................... 26

Uwarunkowania szkolenia operacyjno--taktycznego w 4 SLSz

ppłk nawig. dr inż. Bogdan Grenda ........................................................ 30

Szkolenie licencjonowanych kontrolerów ruchu lotniczego (cz. II)

kpt. Grzegorz Dańko ............................................................................... 35

¢ DOśWIaDCZENIa

Czy BAL muszą iść tylko w kamasze? (cz. II)

płk pil. dr Władysław Leśnikowski .......................................................... 42

Predatory (cz. I)

płk dypl. rez. nawig. inż. Józef Maciej Brzezina ...................................... 48

MiG czy F?

st. chor. sztab. rez. nawig. Józef Tworek ................................................. 52

¢ INNE aRmIE

Okiem pilota i nawigatora

kmdr por. dypl. rez. pil. Zenon Chojnacki,

płk dypl. rez. nawig. inż. Józef Maciej Brzezina ..................................... 55

F-35A Lightning II – kosztowny myśliwiec USAF

ppłk w st. spocz. dr inż. Jerzy Garstka .................................................... 59

Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa, tel.: CA MON 845 365, 022 6845365,

022 6845685, www.polska-zbrojna.pl, e-mail: sekretariat@redakcjawojskowa.pl,

ppłk rez. nawig. dr

Roman Szustek,

redaktor prowadzący

Treści numeru są dostępne na stronie internetowej www.polska-zbrojna.pl

2010/12

przegląd sił powietrznych

TRENDY Nowe możliwości

gen. dyw. dr

Krzysztof załęsKi

Dowództwo sił

Powietrznych

Sieciocentryczność

a rozpoznanie

elektroniczne

Z ostatnich konfliktów zbrojnych, prowadzonych w Iraku, Jugosławii,

Afganistanie i Gruzji, wynika, ze istotnie zwiększyły się możliwości

bojowe lotnictwa.

J uż niewielka grupa samolotów

kpt. JaceK

czeranowsKi

Dowództwo sił

Powietrznych

może przeprowadzić skuteczne

uderzenie z powietrza na wyse-

lekcjonowane cele, newralgicz-

ne dla funkcjonowania państwa, spara-

liżować systemy kierowania i dowodze-

nia, a w konsekwencji uniemożliwić

przeciwnikowi prowadzenie dalszych

działań zbrojnych.

Zwiększenie zakresu bojowego wy-

korzystania lotnictwa oraz jego skutecz-

ności było możliwe dzięki wdrożeniu

najnowszych osiągnięć z dziedziny elek-

troniki, informatyki i technik informa-

cyjnych. Do spektakularnych sukcesów

lotnictwa przyczyniło się, oprócz zasto-

sowania broni precyzyjnego rażenia,

wdrożenie zautomatyzowanych syste-

mów dowodzenia oraz dystrybuowania

informacji, zwłaszcza zaś informacji

rozpoznawczej przekazywanej w czasie

rzeczywistym.

przegląd sił powietrznych

2010/12

Nowoczesne systemy transmisji danych umoż-

liwiają wymianę informacji między wieloma ele-

mentami systemu dowodzenia oraz różnego ro-

dzaju środkami bojowymi (samolot, okręt, czołg).

Zapewniają koordynowanie działań wykonywa-

nych we współdziałaniu z innymi komponentami

sił zbrojnych. Dzięki sprawnej wymianie infor-

macji między rozproszonymi sensorami rozpo-

znawczymi, ośrodkami decyzyjnymi a środkami

rażenia (np. samolotem) możliwe było uzyskanie

efektu synergii 1 . Sprawna wymiana informacji

stała się podstawowym warunkiem powodzenia

działań zbrojnych. Dla przykładu, skuteczność

uderzeń wykonywanych na cele w Afganistanie

przez wysłużone samoloty B-52M zwiększyła się

dzięki zastosowaniu systemu transmisji danych

Link-16 2 . Znaczenie zastosowania nowego syste-

mu transmisji danych dobitnie określił Donald

Ramsfeld: Wysłużone B-52 wyposażyliśmy w zu-

pełnie nowe bebechy, nową elektronikę. Teraz

wskazywanie dla nich obiektów uderzeń odbywa

się niemal tak jak wsadzanie chomąta na końską

szyję…a efekty od razu stają się odczuwalne 3 .

istota

Wprowadzenie nowych systemów transmisji

danych zrewolucjonizowało procesy dowodzenia

oraz zwiększyło tempo prowadzenia działań. Po-

jawiło się także nowe pojęcie – sieciocentrycz-

ność 4 . W działaniach sieciocentrycznych (rys. 1)

najważniejszą rolę odgrywa informacja oraz moż-

liwość jej szybkiego i nieograniczonego dystry-

buowania. Wykorzystanie nowych systemów prze-

twarzania oraz przekazywania informacji pozwo-

liło na przeprowadzanie precyzyjnych uderzeń

z powietrza na niespotykaną dotąd skalę.

Ze względu na wykorzystanie nowych syste-

mów duże znaczenie ma informacja rozpoznaw-

cza – jej wiarygodność oraz możliwość dystrybu-

owania w czasie rzeczywistym. Do jakiej trage-

dii może dojść z powodu braku aktualnej

i wiarygodnej informacji o celu (przeciwniku)

przekonuje wydarzenie z 8 maja 1999 roku, kie-

dy to amerykański samolot B-2A Spirit zbombar-

dował budynki ambasady Chińskiej Republiki Lu-

dowej w Belgradzie. Celem misji było zniszcze-

nie Dowództwa Logistycznego Centrum Sił

Zbrojnych Jugosławii, jednak przez zaniedbanie

nie wprowadzono do systemu informacji, że do-

wództwo kilka miesięcy wcześniej zmieniło dys-

lokację, a w jego dawnej siedzibie znajduje się

ambasada chińska 5 .

W efekcie wprowadzenia rozwiązań sieciocen-

trycznych oraz zastosowania nowych systemów

transmisji danych prawie całkowicie wyelimino-

wano z dowodzenia załogami statków powietrz-

nych radiową analogową komunikację fonicz-

ną 6 . Dotychczasowa metoda dowodzenia (nie-

kiedy jeszcze stosowana) oraz wskazywania

obiektów uderzeń, wykorzystująca radiową wy-

mianę foniczną między załogą statku powietrz-

nego a stanowiskiem dowodzenia i naprowadza-

nia, pozwalała na dość łatwe prowadzenie roz-

poznania. Polegało ono na przechwyceniu treści

korespondencji, odszukaniu kluczowych słów

i zwrotów oraz namierzeniu źródła emisji. Po-

zyskany materiał był dokładnie analizowany

przez doświadczonych specjalistów, znających

istotę wymiany radiowej w tych relacjach. Siły

powietrzne każdego państwa, świadome istnie-

nia rozpoznania radiowego w innych państwach,

dążą do zachowania skrytości działania swoich

1 Efekt synergiczny – współdziałanie różnych czynników, dające

większy efekt niż suma poszczególnych oddzielnych działań.

2 Link-16 jest obecnie standardowym taktycznym systemem wymia-

ny danych wszystkich rodzajów sił zbrojnych państw NATO. Nosi ofi-

cjalną nazwę Joint Tactical Information Distribution system (JTIDs).

umożliwia przesyłanie praktycznie dowolnego typu danych – są do-

stępne m.in. dwa kodowane kanały transmisji głosu. stacje mogą

pracować jako przekaźniki ( relay mode ) dla członków grupy znajdu-

jących się poza zasięgiem łączności bezpośredniej. system wyko-

rzystuje emisję wielodostępną z podziałem czasowym TDMA (Time

Division Multiple Access) oraz modulacją impulsową.

3 C.J. Bowie, R.P. Mullins: Trends in Future Warfare. „Joint force

Quartely” zima 2002–2003, s. 131.; J. Gotowała: Bojowe lotnictwo

XXI wieku. Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007, s. 180.

4 sieciocentryczność – nowa teoria walki. W dalszym planie ujmuje

wojnę, natomiast zasadniczą uwagę skupia na platformie lądowe-

go, powietrznego oraz wodnego środka rozpoznania i uderzenia.

Podstawową rolę w działaniach sieciocentrycznych odgrywa infor-

macja jako potencjalne źródło siły wojsk. Działania sieciocentryczne

umożliwiają odejście od angażowania liczbowo dużych wojsk na

rzecz precyzyjnych ataków, wykonywanych przez znacznie mniejsze

siły, ale jakościowo nowocześniejsze. s. Zarychta: Wzrost znaczenia

rozpoznania obrazowego na współczesnym polu walki. Wyd. Wew.

sG WP, Warszawa 2008, s. 38.

5 J. Gotowała: Bojowe lotnictwo… s. 192.

6 Tamże, s. 188.

2010/12

przegląd sił powietrznych

TRENDY Nowe możliwości

UHF

EHF

UHF

SHF HF

 VLF

UHF

VHF

Rys. 1. Wizja działań sieciocentrycznych

statków powietrznych – ograniczają korespon-

dencję radiową podczas wykonywania uderzeń

z powietrza. Praktyka taka ogranicza jednak

możliwości bojowego wykorzystania statków po-

wietrznych oraz skuteczniejszego użycia broni

precyzyjnego rażenia ze względu na brak aktu-

alnej informacji o obiekcie uderzenia. Niemoż-

ność wymiany informacji skutkuje zmniejsze-

niem możliwości współdziałania z innymi kom-

ponentami sił zbrojnych oraz elementami

ugrupowania bojowego.

Obecnie, gdy wdrażane są nowe systemy trans-

misji danych, wykorzystujące różnego rodzaju

techniki transmisji cyfrowej, jeszcze większego

znaczenia nabiera rozpoznanie elektroniczne,

zwłaszcza ta jego część, która przechwytuje syg-

nały radiokomunikacyjne (COMINT 7 ). Zdeko-

dowanie transmisji cyfrowej zaszyfrowanej od-

powiednimi algorytmami jest trudne, tym bar-

dziej w krótkim czasie. Analitycy nie mogą

pozwolić sobie na długie analizowanie i łama-

nie kodów, ponieważ podstawowym zadaniem

rozpoznania elektronicznego sił powietrznych

jest uprzedzenie stanowisk dowodzenia o plano-

wanym uderzeniu przez środki napadu powietrz-

nego przeciwnika. Dlatego nowoczesny system

rozpoznania elektronicznego powinien być zbu-

dowany na podstawie systemów eksperckich

(rys. 2) o otwartej architekturze. Powinien umoż-

liwiać łączenie i analizowanie danych z wielu

komplementarnych źródeł, pozwalających wska-

zać relacje oraz związki między elementami sił

przeciwnika, a tym samym dawać całościowy

obraz sytuacji pola walki.

nowoczesne systemy

W rozpoznaniu elektronicznym ważne jest, aby

system już na najniższym poziomie łączył dane

7 COMINT – rodzaj rozpoznania, za którego pomocą uzyskuje się in-

formacje z elektromagnetycznych transmisji systemów łączności

przechwyconych przez innych odbiorców niż ci, do których transmi-

sja jest adresowana. Informacje są pozyskiwane przez przechwyty-

wanie i namierzanie sygnałów łączności telegraficznej oraz transmi-

sji danych przesyłanych z wykorzystaniem różnych technik modula-

cji, w tym modulacji złożonych i z rozproszonym widmem. Dane mo-

gą być zdobywane w formie głosowej przez przechwytywanie trans-

misji z sieci oraz kierunków radiowych.

przegląd sił powietrznych

2010/12

z rozpoznania COMINT i ELINT 8 w celu jedno-

znacznego zidentyfikowania obiektu rozpozna-

nia. Urządzenia rozpoznania powinny zapewniać

monitoring szerokiego pasma częstotliwości,

przechwytywać wyselekcjonowane emisje, auto-

matycznie mierzyć parametry, rozpoznawać ro-

dzaje modulacji – zarówno cyfrowe, jak i analo-

gowe, a także zapewniać możliwość tworzenia

wzorców sygnałów. Z kolei otwarta architektura

powinna umożliwiać dokładanie nowych biblio-

tek, które pozwolą na rozpoznawanie nowych ro-

dzajów modulacji oraz dekodowanie nowych syg-

nałów. Jako przykłady takich systemów można

wskazać system E3238S/35688E firmy Agilent

Technologies oraz Ammos firmy Rohde &

Schwarz.

System E3238S/35688E 9 umożliwia monito-

rowanie, przechwytywanie, analizowanie i reje-

strowanie emisji radiokomunikacyjnych. Ma bu-

dowę modułową, co ułatwia konfigurowanie

sprzętu i programów. W zależności od konfigu-

racji sprzętu są oferowane następujące zakresy

częstotliwości pracy urządzenia: 20 MHz–

2,6 GHz; 20 MHz–6 GHz; 100 KHz–26,5 GHz.

Mimo tak szerokiego zakresu odbieranych czę-

stotliwości system zapewnia rozdzielczość czę-

stotliwościową rzędu 5 Hz. Wykorzystując złożo-

ne procedury pomiaru widmowych charaktery-

styk emisji oraz automatyczną selekcję sygnałów,

wybiera się z bogatego spektrum widmowego tyl-

ko interesujące emisje.

Ammos firmy Rohde & Schwarz 10 jest to zło-

żony system monitoringu sygnałów, zbudowany

na platformie Rohde & Schwarz VXI. Ponieważ

konstrukcję systemu oparto na różnorodnych mo-

dułach standardu VXI, możliwe stało się elastycz-

ne konfigurowanie sprzętu i programów systemu

w zależności od potrzeb użytkownika.

Charakterystyczne cechy systemu Ammos:

– przechwytywanie, analizowanie, klasyfiko-

wanie, demodulowanie oraz dekodowanie sygna-

łów z modulacją cyfrową w trybie rzeczywistym

oraz z zarejestrowanych próbek;

– zakres odbieranych częstotliwości: od 300 Hz

do 3,6 GHz;

– wykrywanie sygnałów w szerokim paśmie;

– pasmo przenoszenia: 20 kHz i 200 kHz dla

odbiorników konwencjonalnych (EM010, EM050)

Mechanizm

wyjaśniający

Baza

danych

zmiennych

Mechanizm

wnioskowania

Interfejs

użytkownika

Baza

wiedzy

użytkownik

Edytor bazy

wiedzy

szkielet systemu ekspertowego

Ekspert

Inżynier

wiedzy

Rys. 2. System ekspercki

własnych bibliotek wzorców sygnałów, przez co sta-

je się systemem eksperckim. użytkownik może wybrać

określone demodulatory oraz użyć własnych, autor-

skich algorytmów przetwarzania i dekodowania syg-

nałów. system pozwala na pracę zarówno operator-

ską, jak i automatyczną w systemie ze zdalną kontro-

lą. Jest przystosowany do integrowania z innymi urzą-

dzeniami i systemami z zakresu akwizycji oraz anali-

zy sygnałów.

oraz 1 MHz, 4 MHz i 20MHz dla konwerterów

A/D (GX401BP, GX405BP);

– zintegrowane namierniki dla całego zakresu

częstotliwości;

– możliwość pełnego konfigurowania przez

użytkownika w przypadku stosowania nowych

metod demodulacji i dekodowania sygnałów;

8 ELINT – rodzaj rozpoznania, za którego pomocą zdobywa się infor-

macje z sygnałów widma promieniowania elektromagnetycznego

niebędących sygnałami łączności przechwyconych przez innych od-

biorców niż ci, do których sygnał był adresowany. Informacje uzysku-

je się w wyniku technicznej oceny emisji elektromagnetycznych, wy-

twarzanych przez radary, systemy naprowadzania rakiet, lasery,

urządzenia emitujące promieniowanie podczerwone oraz inne środ-

ki emitujące fale z zakresu spektrum elektromagnetycznego. Po-

równując informacje o parametrach przechwyconych emisji z dany-

mi w bazach danych, można uzyskać dane rozpoznawcze o sprzę-

cie, a niekiedy nawet o operatorze, który go obsługuje.

9 http://www.agilent.com/.

10 http://www2.rohde-schwarz.com/en/products/radiomonitoring/

signal_inteligence/.

2010/12

przegląd sił powietrznych

Katalogi sygnałów

s ystem E3238s/35688E umożliwia budowanie

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: