Władysław Dykcik (red.) - Pedagogika specjalna.pdf - PODRĘCZNIKI AKADEMICKIE I ARTYKUŁY NAUKOWE - kasiatarzynka

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU

PEDAGOGIKA SPECJALNA

Praca zbiorowa pod redakcją

WŁADYSŁAWA DYKCIKA

Wydanie II

poszerzone i uaktualnione

POZNAŃ 2001

Spis treści

Wstęp

Informacja o autorach ................................................................................................

Część l

WPROWADZENIE W PRZEDMIOT PEDAGOGIKI SPECJALNEJ JAKO NAUKI

(Władysław Dykcik)

1. Podstawowe pojęcia - pedagogika specjalna, norma, normalność, niepełnosprawność, upośledzenie, dysfunkcjonalność,

kalectwo, inwalidztwo, wyrównywanie szans ...

2. Pedagogika specjalna jako teoria i praktyka......................................................................... .

2.1. Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk o człowieku........................................ .

2.2. Pedagogika specjalna w systemie nauk pedagogicznych ............................................... .

2.3. Tożsamość pojęciowo-naukowa i nowe paradygmaty ................................................... .

2.4. Wielokontekstowość, interdyscyplinarność i integracyjność teorii i praktyki ... .

2.5. Humanizm treści, działań i efektów specjalnej edukacji oraz samopomocy ....

2.6. Upodmiotowienie i obiektywizacja niepełnosprawności podstawą życiowej normalizacji

3. Historyczno-kulturowe i społeczne uwarunkowania opieki, edukacji, rehabilitacji oraz wartościowania życia osób niepełnosprawnych

3.1.Zmiana tradycji kulturowej dotyczącej osób niepełnosprawnych, ich roli i miejsca w społeczeństwie polskim..

3.2.Problemy edukacji i integracji niepełnosprawnych ze społeczeństwem w perspektywie światowej i europejskiej.

3.3.Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych opracowane i przyjęte przez ONZ ...

3.4.Aktywność lokalnych środowisk osób niepełnosprawnych szansą na integrację i życiowe ukierunkowanie

4. Współczesne cele rozwoju pedagogiki specjalnej i strategie reform w edukacji ....

4.1.Nowe typy i kategorie racjonalności założeń teorii i praktyki edukacyjnej .... ..

4.2.Problemy medyczne, psychologiczne, społeczne i zawodowe osób niepełnosprawnych

4.3.Zagadnienia metodologiczne: procedury i metody badawcze ...................................

5. Stare i nowe orientacje programowo-badawcze pedagogiki specjalnej wynikające z jej..

społecznego zaangażowania.................................................................................................

Część 2

TENDENCJE ROZWOJOWE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ W ZAKRESIE OPIEKI, EDUKACJI I REHABILITACJI

Zakres i przedmiot zainteresowań pedagogiki specjalnej (Władysław Dykcik) ................

1. Indywidualne i społeczne potrzeby, cele i zadania ................................................

2. Specyfika programowo-metodyczna .......................................................................

3. Podstawowe zasady edukacji i rewalidacji osób niepełnosprawnych w systemowym układzie ich potrzeb życiowych i

społecznego wsparcia ..................................................................................................

Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego( Władysław Dykcik) .................

1. Wczesna, rozwinięta diagnoza i interwencja............................................................

2. Wielostronna stymulacja i uaktywnianie .............................................................

3. Usprawnianie...........................................................................................................

4 . Korektura (korekcja, korygowanie) .........................................................

5. Kompensacja ........................................................................................................

6. Indywidualizacja......................................................................................................

7. Profilaktyka i prewencja ..........................................................................................

8. Wspieranie i wspomaganie .....................................................................................

Bibliografia .......................................................................................................................

Pedagogika specjalna w Polsce u progu XXI wieku (Jan Pańczyk) ..................................

1. Rozwój pedagogiki specjalnej .................................................................................

2. Dokonania w latach 1970-1996 ....................................................................................

3. Współpraca z instytucjami krajowymi i zagranicznymi.............................................

4. Stan polskiej pedagogiki specjalnej w końcu XX wieku .........................................

5. Komu służy polska pedagogika specjalna? .................................................................

6. Słabości systemu kształcenia specjalnego ..............................................................

7. Oczekiwania i perspektywy.........................................................................................

Bibliografia .......................................................................................................................

Kształcenie pedagogów specjalnych (Jan Pańczyk) .............................................................

1. Wprowadzenie .............................................................................................................

2. Osobowość pedagogów specjalnych .....................................................................

3. Studia w ramach kierunku studiów pedagogika specjalna ........................................

4. Studia poza kierunkiem studiów pedagogika specjalna ............................................

Zakres studiów na kierunku pedagogika specjalna (Jan Pańczyk) ................................

Kształcenie specjalne w Polsce w końcu XX wieku (Jan Pańczyk) ..................................

Część 3

SZCZEGÓŁOWE DZIEDZINY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym (Janina Wyczesany) ................

Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym (Jolanta Lausch-Żuk) ..

Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących -surdopedagogika (UrszH/aEc/cert) .

Pedagogika niewidomych i niedowidzących (Roman Ossoivski ..

Pedagogika dzieci głuchoniewidomych (Tadeusz Majeioski) .........................................

Pedagogika osób z niepełnosprawnością ruchową (Barbara Szychoiuiak) ........................

Pedagogika terapeutyczna dzieci przewlekle chorych (Aleksandra Maciarz) ...................

Pedagogika osób odmiennych somatycznie (Barbara fugowar) ....................................

Pedagogika osób z trudnościami w uczeniu się (Władysława Pilecka)..............................

Pedagogika osób z zaburzeniami mowy -logopedia (Elżbieta Minczakiewicz)

Pedagogika dzieci z autyzmem i zespołami psychozopodobnymi (Joanna Kruk-Lasocka)

Pedagogika osób ze sprzężonymi upośledzeniami (Andrzej Twardowski).........................

Pedagogika osób niedostosowanych społecznie (Bronisław Urban) ............................

Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki osób w starszym wieku (Stanisław Kowalik)

Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych (Eugeniusz Piotrowski) ................................

Część 4

WSPÓLNE PROBLEMY SPECJALNEJ OPIEKI, EDUKACJI I SPOŁECZNEGO WSPARCIA

Problemy rehabilitacji i pomocy niepełnosprawnym w domu rodzinnym, przedszkolu i szkole (Halina Borzyszkowska) ..

Problemy autonomii, integracji społecznej i normalizacji życia osób niepełnosprawnych w środowisku (Władysłaiv Dykcik)

Problemy poradnictwa w procesie rewalidacji osób niepełnosprawnych (Franciszek Wojciechowski)

Problemy rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych (Tadeusz Majewski)

Problemy podkultur i sekt wśród młodzieży (Teresa Sołtysiak) .........................................

Andragogika specjalna (Jerzy Stochmiałek) .........................................................................

Wstęp

Osoby o nietypowym rozwoju, jednostki trudne w wychowaniu, a także osoby niepełnosprawne istnieją na całym

świecie, ich liczba wciąż rośnie we wszystkich środowiskach społecznych w każdym kraju, stanowiąc swego rodzaju

paradoks rozwoju cywilizacji oraz postępu naukowego naszych czasów. Ludzie różnią się miedzy sobą pod wieloma

względami, różne mają predyspozycje ułatwiające i utrudniające życiową samorealizacje, rozmaite są też ich rzeczywiste

i potencjalne zdolności rozwoju poprzez edukację jako wartość życiową, dającą realne szansę człowiekowi na to, aby

godnie zaistnieć w społeczeństwie obywatelskim. Przyczyny, przejawy i skutki odmienności rozwojowych oraz

niepełnej sprawności ludzi są na świecie zróżnicowane m. in. z powodu różnych warunków ekologicznych,

cywilizacyjnych, społeczno-ekonomicznych i odrębnych rozwiązań w polityce społecznej realizowanej w poszczególnych

krajach.

Pedagogika specjalna jest jedną z tych dyscyplin naukowych i dziedzin praktyki społeczno-wychowawczej, które

zmierzają do poprawy sytuacji psychologicznej i społecznej jednostek z różnymi odchyleniami od normy, dążą do

zmiany, wyrównania ich szans życiowych bez względu na jednostkowe biologiczne zaburzenia i ograniczenia oraz

społeczne utrudnienia.

Podmiotowe traktowanie rozwoju człowieka podkreśla pedagogiczny optymizm, pozytywne myślenie o szansach

rozwoju jednostki, a nastawienie na możliwości realizacyjne każdej osoby jest przesłaniem, prawem i obowiązkiem

dostrzeganym w wymiarze jednostkowym i społecznym. Powinno ono stać się podstawą kreowania nowej polityki

społecznej wobec osób niepełnosprawnych z jeszcze wyraźniejszym wyodrębnieniem zadań również dla

interdyscyplinarnych rozwiązań w teorii i praktyce edukacji i rehabilitacji.

W założeniach autorów i wydawnictwa podręcznik ten stanowić ma kompendium aktualnej wiedzy z pedagogiki

specjalnej ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych tendencji przemian teorii i praktyki tej subdyscypliny

pedagogiki w nowej rzeczywistości społeczno-ustrojowej i edukacyjnej w Polsce i świecie.

Inspiracje i motywacje do podjęcia niniejszego opracowania wynikały z kilku przyczyn:

1) od 1982 roku nie ukazał się nowy podręcznik akademicki pedagogiki specjalnej, a niniejsze zbiorowe

opracowanie 22 autorów z różnych ośrodków akademickich w kraju oraz dwa autorskie podręczniki Z. Sękowskiej

(1998) oraz J. Sowy (1997) są dobitnym potwierdzeniem dynamicznego w ostatnich latach rozwoju tej dyscypliny

oraz twórczego współdziałania w obszarze nauk pokrewnych;

2) upowszechnianie aktualnej wiedzy praktycznej z pedagogiki specjalnej w procesie kształcenia nauczycieli

wychowawców stanowić ma na wszystkich kierunkach studiów stacjonarnych, zaocznych i podyplomowych w

zakresie pedagogiki, psychologii, socjologii i pracy socjalnej inspirację do aktywnego oraz kompetentnego

włączania się w proces edukacji osób o specjalnych potrzebach i możliwościach rozwojowych w integracji

społecznej z instytucjami całego systemu oświatowo-wychowawczego i innymi;

3) najnowsza, bogata wiedza medyczna, psychologiczna i pedagogiczna z tego zakresu rozproszona jest w

wielu specjalistycznych monografiach i czasopismach, do których dostęp jest ograniczony.

Wobec upowszechniającego się integracyjnego systemu opieki, pomocy i edukacji dla wszystkich, uznania

potrzeby normalizacji życia osób niepełnosprawnych, istnieje pilna potrzeba udostępnienia i upowszechnienia

nowoczesnej wiedzy dotyczącej możliwości wczesnej diagnozy i wielospecjalistycznej interwencji, wsparcia

społecznego w przypadku pojawienia się rozmaitych, wciąż nowych, syndromów zaburzeń i ograniczeń rozwojowych,

w szczególności u dzieci i młodzieży. W rezultacie dość powszechnie potwierdzanych osiągnięć osób

niepełnosprawnych w procesie edukacji i rehabilitacji nastąpiła ewolucyjna zmiana postaw i zachowań społecznych

wobec tych jednostek, które wykazały się nieznanymi dotąd możliwościami adaptacyjno-integracyjnymi oraz

samorealizacyjno-emancypacyjnymi.

Zaprezentowana szerokiej grupie odbiorców Pedagogika specjalna eksponuje przede wszystkim podejście

społeczno-humanistyczne i integracyjne w podejmowaniu oraz rozwiązywaniu jej problemów, w ciągłym

dialogu z sytuacją społeczną jednostek odchylonych od normy. Edukacja specjalna, która wychodzi poza tradycyjną

konwencję dydaktyczną, jest próbą poszukiwania alternatywnych, socjalizacyjnych, akulturacyjnych, a równocześnie

terapeutycznych możliwości kreowania osobistych doświadczeń osób o nietypowym rozwoju, na podstawie ich

kompetencji osobistych i społecznych, wynikających z realnego obrazu cało życiowej samorealizacji. Koncepcja ta

eksponuje podmiotowość, godność i tożsamość każdej jednostki o specjalnych potrzebach edukacyjnych jako

wartościach stanowiących o jej autonomii psychicznej i społecznej.

W przygotowaniu zawodowym nauczycieli oraz osób studiujących dyscypliny pokrewne i współpracujących z

pedagogiką podręcznik ten spełnić może zarazem funkcje poznawczo-kształcące, jak i praktyczno-działaniowe.

W organizowaniu pomocy, aktywnego wsparcia ludzi z odchyleniami rozwojowymi, niezbędna jest współpraca i

koordynacja działań wielu osób reprezentujących różne instytucje i formy rewalidacji, rehabilitacji oraz resocjalizacji.

Efektywne współdziałanie zespołu profesjonalistów różnych dziedzin oraz rodziców i bezpośrednio zainteresowanych

powyższymi procesami możliwe jest dopiero wtedy, kiedy następuje pełne uświadomienie zróżnicowanych potrzeb

rozwojowych i edukacyjnych tych kategorii dzieci, młodzieży i dorosłych, które posiadają różne odchylenia od normy w

funkcjonowaniu fizycznym, umysłowym, emocjonalnym i społecznym. Staje się ono konkretne i realne wtedy, gdy

osoby z odpowiednimi nastawieniami emocjonalno-motywacyjnymi oraz dyspozycjami kompetencyjnymi tworzyć będą

wspólnie i odpowiedzialnie optymalne koncepcje indywidualnego i zbiorowego wsparcia. Idea opiekuńczości i

zasada pomocniczości w pedagogicznym oraz interdyscyplinarnym rozwiązywaniu problemów życiowych osób

niepełnosprawnych była myślą przewodnią autorów skryptu. Wyrównywanie szans edukacyjnych ludzi na różnych

etapach ich życia i rozwoju jest skuteczną działalnością inwestycyjną w kompetencje i dobrobyt każdego człowieka.

Rok pierwszego wydania podręcznikowego opracowania pedagogiki specjalnej zbiegł się z Jubileuszem 75-lecia

powstania Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która przyczyniła się nie tylko

do kształcenia specjalistów w tej dziedzinie, ale również do systematycznego rozwoju teorii i praktyki pedagogiki

specjalnej w okresie II i III Rzeczypospolitej. Pragniemy uczcić ten naukowy i dydaktyczny dorobek jej twórców poprzez

kontynuowanie tradycji upowszechniania wiedzy pedagogicznej niezbędnej do kształtowania świadomości społecznej na

rzecz wsparcia osób z odchyleniami od normy.

Pragnę wyrazić serdeczną wdzięczność Autorom poszczególnych tekstów za ich życzliwość i gotowość do współpracy

naukowej oraz edytorskiej. Koleżankom z Zakładu Pedagogiki Specjalnej dziękuję za twórcze inspiracje, konsultacje i

krytykę, w szczególności Paniom dr Barbarze Szychowiak i dr Jolancie Lausch-Żuk.

Profesorom Irenie Obuchowskiej, Zofii Sękowskiej Czesławowi Kosakowskiemu wdzięczny jestem za wnikliwą ocenę

konspektu pracy i konsultacje dotyczące dylematów pojęciowych. Pozostaje oczekiwanie na krytyczne reakcje

zainteresowanych.

Władysław Dykcik

CZĘŚĆ 1

WPROWADZENIE W PRZEDMIOT PEDAGOGIKI

SPECJALNEJ JAKO NAUKI

Władysław Dykcik

1. Podstawowe pojęcia

Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia,

kształcenie i wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub

niepełnosprawnych, bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków za-

istniałych anomalii, zaburzeń, trudności lub ograniczeń.

Odchylenia od normy mogą mieć charakter odchyleń powyżej i poniżej normy, to znaczy, że właściwości człowieka

określane jako ponadprzeciętne, ukształtowane powyżej przyjętych norm, jako jednokierunkowe uzdolnienia lub wybitne

zdolności wchodzą również w zakres zainteresowań przedmiotowych pedagogiki specjalnej. Ten sposób rozumienia

zakresu przedmiotu zainteresowań pedagogiki specjalnej staje się powszechniejszy i korzystny ze społecznego punktu

widzenia jej celów i zadań.

„ Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel - rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych,

niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy" (M. Grzegorzewska, 1968, s. 3). Specyfika

przedmiotu jej zainteresowań wyraża się głównie w zasadach i metodach postępowania profilaktycznego,

usprawniającego, naprawczego i kompensacyjnego, z wykorzystaniem specjalnych urządzeń i pomocy naukowo-

dydaktycznych, stosowanych przez odpowiednio przygotowanego nauczyciela wychowawcę.

Pedagogika specjalna w języku angielskim określana jest jako special education, w języku francuskim pedagogie

Władysław Dykcik (red.) - Pedagogika specjalna.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: