Kierunek i tempo zmian sukcesyjnych roślinności runa na obszarze ochrony ścisłej Białowieskiego Parku Narodowego.pdf

Tom 51, 2002

Numer 4 (257)

Strony 453–461

R AFA£ P ALUCH

Instytut Badawczy Leœnictwa

Zak³ad Hodowli Lasu

Bitwy Warszawskiej 1920 r. 3, 00-973 Warszawa

e-mail: paluchr@ibles.waw.pl

KIERUNEK I TEMPO ZMIAN SUKCESYJNYCH ROŒLINNOŒCI RUNA NA OBSZARZE

OCHRONY ŒCIS£EJ BIA£OWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO

WSTÊP I CELE PRACY

W ró¿nych rejonach Polski, w okresie ostat-

nich kilkudziesiêciu lat, obserwuje siê du¿e

zmiany zbiorowisk leœnych. Kolejne inwenta-

ryzacje siedlisk w lasach gospodarczych wska-

zuj¹ generalnie na spadek udzia³u siedlisk oli-

gotroficznych, natomiast wzrost — eutroficz-

nych (N IEZGODZKA 1996). Wnioskowanie o

wzroœcie ¿yznoœci siedlisk tylko na tej podsta-

wie jest obarczone trudnym do oszacowania

b³êdem wynikaj¹cym z doskonalenia klasyfika-

cji i terenowych prac glebowo-siedliskowych

(B RZEZIECKI 1999). Jednak¿e istnieje wiele

przyk³adów zmian zbiorowisk roœlinnych na

obszarach od dawna objêtych ochron¹

(J AKUBOWSKA -G ABARA 1991; M ICHALIK 1991;

S OKO£OWSKI 1991, 1995, 1999). W zwi¹zku z

tym, niejednokrotnie zadawano pytanie, czy

wzrost ¿yznoœci siedlisk jest zjawiskiem pozor-

nym czy rzeczywistym? Czy zjawisko to jest

spowodowane tylko regeneracj¹ zbiorowisk

roœlinnych po dawnych antropogenicznych

zniekszta³ceniach, czy ich eutrofizacj¹, czy

równie¿ naturaln¹ sukcesj¹? Równoczeœnie po-

dejmuje siê próby przywrócenia naturalnego

charakteru kompleksów leœnych, ró¿nymi, nie-

rzadko kontrowersyjnymi sposobami. W tym

procesie wa¿n¹ rolê mog¹ odgrywaæ koncep-

cje potencjalnej roœlinnoœci naturalnej i kli-

maksu. S¹ one jednak w du¿ym stopniu teore-

tyczne i nie³atwo poddaj¹ siê empirycznej we-

ryfikacji. Pojêcia te pozornie ugruntowane w

nauce o roœlinnoœci s¹ ci¹gle poddawane pró-

bom krytycznej reinterpretacji i nowego ujêcia

(U CHMAÑSKI 1992, B RZEZIECKI i wsp³aut. 1993,

F ALIÑSKA 1996, C HYTRY 1998, M ORAVEC 1998,

Z ERBE 1998, F ALIÑSKI 2001). Mo¿liwoœæ bar-

dziej obiektywnej oceny przydatnoœci tych

koncepcji dla gospodarki leœnej stwarzaj¹ ba-

dania w zachowanych do naszych czasów frag-

mentach lasów naturalnych. Mo¿na oczekiwaæ,

¿e w ich przypadku dystans pomiêdzy roœlin-

noœci¹ potencjaln¹ a rzeczywist¹ nie jest tak

du¿y, jak w przypadku wiêkszoœci lasów zago-

spodarowanych.

Do najlepiej zachowanych fragmentów ni-

zinnych lasów naturalnych w Europie Œrodko-

wej nale¿¹ lasy obszaru ochrony œcis³ej

Bia³owieskiego Parku Narodowego. Na tle in-

nych obszarów BPN wyró¿nia siê tym, ¿e od

ponad 80 lat nie prowadzi siê tam gospodarki

leœnej, a penetracja przez ludzi jest bardzo

ograniczona. W ci¹gu ca³ej swojej historii by³

on otaczany szczególn¹ opiek¹, dlatego stano-

wi unikalny obiekt do badania zmian za-

chodz¹cych w ekosystemach leœnych. Dok³ad-

niejszy rys historyczny zosta³ zawarty w innych

publikacjach (P ACZOSKI 1930; F ALIÑSKI 1968,

1986; B ERNADZKI i wspó³aut. 1998). Zanie-

czyszczenie powietrza jest tu zdecydowanie

mniejsze ni¿ w innych regionach kraju, ale nie

mo¿na zupe³nie wykluczyæ jego wp³ywu na las

(M ALZAHN 1999). W pó³nocno-wschodniej Pol-

sce, w tym tak¿e i w Parku, by³y przeprowadza-

ne liczne, systematyczne badania fitosocjolo-

454

R AFA£ P ALUCH

giczne, wskazuj¹ce na du¿¹ dynamikê zmian

roœlinnoœci (S OKO£OWSKI 1991, 1993). Najle-

piej mo¿na dostrzec to na sta³ych powierzch-

niach badawczych, na których s¹ prowadzone

systematyczne obserwacje. Katedra Hodowli

Lasu SGGW w Warszawie od ponad 60 lat pro-

wadzi badania na serii piêciu sta³ych po-

wierzchni badawczych w Bia³owieskim Parku

Narodowym. Dotychczasowe badania skupia³y

siê g³ównie na analizie zmian struktury i sk³adu

gatunkowego drzewostanów (m. in. W £O-

CZEWSKI 1972, K OWALSKI 1982, B ERNADZKI i

wspó³aut. 1998). Do pe³nego ustalenia kierun-

ków zmian roœlinnoœci konieczne jest jednak

uwzglêdnianie pozosta³ych warstw fitocenozy

leœnej. Gatunki roœlinnoœci dna lasu nios¹ bo-

wiem wiele cennych informacji ekologicz-

nych. Na podstawie zmian w kompozycji flory-

stycznej obserwowanych na okreœlonym tere-

nie mo¿na wnioskowaæ o kierunkach prze-

obra¿eñ zespo³ów leœnych.

G³ównymi celami niniejszej pracy by³y: po-

znanie zmian roœlinnoœci, które zasz³y w ci¹gu

40 lat i próba wyjaœnienia przyczyn stwierdzo-

nych zmian oraz okreœlenie ich tempa i kierun-

ku w zespo³ach roœlinnych reprezentowanych

na powierzchni badawczej.

OBIEKT I METODYKA BADAÑ

Obiektem badañ by³a sta³a powierzchnia

badawcza Katedry Hodowli Lasu SGGW,

po³o¿ona na terenie obszaru ochrony œcis³ej

Bia³owieskiego Parku Narodowego w od-

dzia³ach 284/285. Znajduje siê ona w samym

sercu jednego z najbardziej naturalnych lasów

nizinnych w Europie. Ma kszta³t wyd³u¿onego

prostok¹ta o wymiarach 780 x 40 m (z boczn¹

odnog¹ 40 x 40 m). Sumaryczna jej powierzch-

nia wynosi 3,28 ha. Na powierzchni badawczej

Z ARÊBA (1959) przeprowadzi³ badania fitoso-

cjologiczne, wykonuj¹c 23 zdjêcia fitosocjolo-

giczne metod¹ Braun-Blanqueta. Nastêpnie zo-

sta³y one pogrupowane w tabele zespo³ów ro-

œlinnych, przy wykorzystaniu zasad podzia³u

zbiorowisk, leœnych (M ATUSZKIEWICZ 1952).

Badania fitosocjologiczne powtórzono w maju

i lipcu 1998 r. Za³o¿ono 80 powierzchni prób-

nych rozmieszczonych równomiernie. Wszyst-

kie powierzchnie mia³y postaæ kwadratów o

boku 10 m. Odleg³oœci pomiêdzy kwadratami

próbnymi by³y sta³e i wynosi³y 10 m.

Opracowania materia³u fitosocjologiczne-

go dokonano przy pomocy specjalnego pakie-

tu programów komputerowych — MULVA-5

(W ILDI iO RLÓCI 1996). Za pomoc¹ tego pro-

gramu uporz¹dkowano zdjêcia fitosocjologicz-

ne i gatunki na powierzchni badawczej. Na-

stêpnie, pos³uguj¹c siê klasyfikacj¹ zbiorowisk

leœnych (S OKO£OWSKI 1993), dokonano inter-

pretacji syntaksonomicznej wydzielonych

grup zdjêæ fitosocjologicznych, okreœlaj¹c na-

zwy i charakterystyki zespo³ów, podzespo³ów i

wariantów roœlinnych. Dla ustalenia jednako-

wego poziomu porównawczego zastosowano

reinterpretacje diagnoz fitosocjologicznych

Z ARÊBY (1959), przek³adaj¹c je na jêzyk

wspó³czesnej fitosocjologii. Pozwoli³o to na

jednoznaczne okreœlenie charakterystyki i tem-

pa zmian w poszczególnych jednostkach fito-

socjologicznych i siedliskowych.

Natomiast przy pomocy ekologicznych

liczb wskaŸnikowych dla gatunków roœlin na-

czyniowych (Z ARZYCKI 1984), zosta³a dokona-

na w sposób poœredni analiza zmian warun-

ków siedliskowych. Zastosowanie tej metody

umo¿liwi³o stwierdzenie, w których grupach

siedlisk zmiany s¹ najwiêksze. Idea ekologicz-

nych liczb wskaŸnikowych polega na tym, ¿e

ka¿demu gatunkowi roœliny naczyniowej przy-

porz¹dkowano wartoœci liczbowe w pewnej

umownej skali, opisuj¹ce warunki siedliskowe

typowe dla danego gatunku tj. takie, w jakich

najczêœciej roœnie on na terenie Polski. Dla ga-

tunków roœlin runa na powierzchniach prób-

nych zastosowano wskaŸniki edaficzne: zasob-

noœci gleby, wilgotnoœci gleby i kwasowoœci

gleby oraz wskaŸnik œwietlny. Poni¿ej podano

skale wymienionych wskaŸników (Z ARZYCKI

1984):

— wskaŸnik zasobnoœci gleby: 1 — gleby skraj-

nie ubogie w sole mineralne (skrajnie oli-

gotroficzne), 2 — gleby ubogie (oligotro-

ficzne), 3 — gleby umiarkowanie ubogie

(mezotroficzne), 4 — gleby zasobne (eutro-

ficzne), 5 — gleby bardzo zasobne (skrajnie

¿yzne);

— wskaŸnik kwasowoœci gleby: 1 — gleby bar-

dzo silnie kwaœne (pH z regu³y poni¿ej 3,5),

2 — gleby silnie kwaœne (pH od oko³o 3,5 do

4,5), 3 — gleby kwaœne (pH 4,5–5,5), 4 — gle-

by umiarkowanie kwaœne do s³abo kwa-

œnych (pH 5,5–6,5), 5 — gleby obojêtne (pH

powy¿ej 6,6) i zasadowe;

Runo na obszarze ochrony œcis³ej Bia³owieskiego Parku Narodowego

455

— wskaŸnik wilgotnoœci gleby: 1 — gleby bar-

dzo suche, 2 — gleby suche, 3 — gleby œwie-

¿e, 4 — gleby wilgotne, 5 — gleby mokre;

— wskaŸnik œwietlny: 1 — siedliska najbardziej

cieniste (3–5% pe³nego œwiat³a w sezonie

wegetacyjnym), 2 — siedliska cieniste i

umiarkowanie cieniste, 3 — pó³cieñ, 4 —

pe³ne œwiat³o, okresowe lub przejœciowe

ocienienie, 5 — pe³ne œwiat³o.

WYNIKI BADAÑ

ZMIANY STRUKTURY, SK³ADU GATUNKOWEGO I

GRANIC ZBIOROWISK ROŒLINNYCH I TYPÓW

SIEDLISK NA POWIERZCHNI BADAWCZEJ

lium ). Pojawi³y siê nowe gatunki mezotroficz-

ne: malina w³aœciwa ( Rubus idaeus ), nareczni-

ca krótkoostna ( Dryopteris carthusiana ) oraz

eutroficzne: pokrzywa zwyczajna ( Urtica dio-

ica ), gwiazdnica gajowa ( Stellaria nemorum ),

czartawa drobna ( Circea alpina ). Stwierdzono

równie¿ wystêpowanie nowych gatunków dia-

gnostycznych dla siedlisk ¿yŸniejszych : pro-

sownicy rozpierzch³ej ( Milium effusum ), sa³at-

nika leœnego ( Mycelis muralis ), leszczyny po-

spolitej ( Corylus avellana ).

Równie¿ na obszarze dawnego zespo³u so-

snowo-dêbowego boru mieszanego ( Pino-Qu-

ercetum serratuletosum Mat. 1955 wariant

ubo¿szy) zasz³y bardzo du¿e zmiany roœlinno-

œci. Wed³ug obecnej klasyfikacji S OKO£OWSKIE-

GO (1993) zdjêcia fitosocjologiczne reprezen-

tuj¹ce wspomniany zespó³ odpowiadaj¹ ze-

spo³owi trzcinnikowo-œwierkowego boru mie-

szanego œwie¿ego ( Calamagrostio arundina-

ceae-Piceetum Soko³. 1968) . Górna warstwa

drzew uleg³a znacznej redukcji. Gatunki wcze-

snosukcesyjne: sosna i brzoza ustêpuj¹, nie

znajduj¹c warunków do naturalnego odnowie-

nia. Intensywnie wkraczaj¹ grab i lipa, które na

wiêkszoœci dzia³ek wyraŸnie dominuj¹ w dol-

nych warstwach drzewostanu. Na szczególn¹

uwagê zas³uguje bardzo du¿y spadek udzia³u

œwierka we wszystkich warstwach drzewosta-

nu, a zw³aszcza w jego dolnych warstwach. Z

warstwy krzewów œwierk ju¿ zupe³nie znikn¹³.

Wskutek wystêpowania ró¿nych faz rozwojo-

wych drzewostanu na danym obszarze od-

miennie kszta³tuj¹ siê warunki dla rozwoju ro-

œlinnoœci runa. Dominuje ubo¿szy wariant ze-

spó³u lasu miodownikowo-grabowego ( Melit-

ti-Carpinetum Soko³. 1976). Na niewielkim

fragmencie wystêpuje gr¹d typowy: Tilio-Car-

pininetum typicum Traczyk 1962 wariant ubo-

gi (Ryc. 1). Licznie wystêpuj¹ gatunki eutro-

ficzne: pokrzywa zwyczajna ( U. dioica ),

gwiazdnica gajowa ( S. nemorum ), czartawa

drobna ( C. alpina ). Ich obecnoœæ mo¿na

wi¹zaæ z dobrze roz³o¿onym drewnem mar-

twym . Mchy borowe: gajnik lœni¹cy ( Hyloco-

mium splendens ) i rokiet pospolity ( Pleuro-

zium schreberi ulegaj¹ znacznej redukcji. Nie-

W 1959 r. na du¿ym fragmencie powierzch-

ni badawczej wystêpowa³ bór œwie¿y ( Vacci-

nio myrtilli-Pinetum Kobendza 1930) (Ryc. 1).

Wed³ug obecnego podzia³u zbiorowisk le-

œnych (S OKO£OWSKI 1993) wiêkszoœæ zdjêæ fi-

tosocjologicznych reprezentowa³a zespó³

brusznicowego boru œwie¿ego ( Vaccinium vi-

tis-ideae-Pinetum Soko³. 1980). Obecnie zasz³y

bardzo du¿e zmiany w sk³adzie i strukturze

tego zbiorowiska. Sosna stopniowo wydziela

siê. W drzewostanie coraz wiêksz¹ rolê odgry-

wa œwierk, który na wszystkich dzia³kach wy-

stêpuje w górnej jego warstwie. Niekiedy sta-

nowi on g³ówny sk³adnik drzewostanu. Nato-

miast w dolnych warstwach drzewostanu oraz

w warstwie krzewów zaznacza siê silna reduk-

cja tego gatunku. Brzoza wyraŸnie ustêpuje z

drzewostanu. Grab wykazuje du¿¹ ekspansyw-

noœæ. Na niektórych dzia³kach tworzy zwarte

kêpy w dolnych warstwach drzewostanu.

Ocienia dno lasu i powoduje prawie zupe³ny

zanik pokrywy mszystej. Zaznacza siê równie¿

znaczny wzrost udzia³u grabu w warstwie krze-

wów. Z runa ubywaj¹ wybitnie oligotroficzne

gatunki: naw³oæ pospolita ( Solidago virgaau-

rea ), ukwap dwupienny ( Antennaria dioica ),

wrzos pospolity ( Calluna vulgaris ), pajêcznica

liliowata ( Anthericum ramosum ), arnika gór-

ska ( Arnica montana ). Równie¿ spada znacze-

nie innych gatunków preferuj¹cych ubogie i

kwaœne gleby, takich jak borówka brusznica

( Vaccinium vitis-idaea ) , wid³oz¹b falisty ( Di-

cranum undulatum ), wê¿ymord niski ( Sco-

rzonera humilis ). Natomiast zwiêkszaj¹ sto-

pieñ pokrycia i rozszerzaj¹ swój obszar wystê-

powania gatunki borowe cechuj¹ce siê wy¿szy-

mi wymaganiami siedliskowymi: orlica pospo-

lita ( Pteridium aquilinum ), piórosz pierzasty

( Ptilium crista-castriensis ), siódmaczek leœny

( Trientalis europaea ). Podobne tendencje wy-

kazuj¹ gatunki o szerokiej amplitudzie ekolo-

gicznej: trzcinnik leœny ( Calamagrostis arun-

dinacea ), szczawik zajêczy ( Oxalis acetosella ),

konwalijka dwulistna ( Maianthemum bifo-

456

R AFA£ P ALUCH

Ryc. 1. Zespo³y leœne i typy siedliskowe lasu na powierzchni badawczej w Bia³owieskim Parku Naro-

dowym.

które oligotroficzne roœliny zielne: wê¿ymord

niski S. humilis ), pomocnik baldaszkowy ( Chi-

maphila umbellata ), gruszyczka jednostronna

( Orthilia secunda ) zupe³nie zanikaj¹. Poja-

wiaj¹ siê natomiast gatunki gr¹dowe: gajowiec

zó³ty ( Lamiastrum galeobdolon ), turzyca orzê-

siona ( Carex pilosa ), merzyk fa³dowany

( Mnium undulatum ), ¿ywiec cebulkowy

( Dentaria bulbifera ), mo¿ylinek trójnerwowy

( Moehringia trinervia ), narecznica samcza

( Dryopteris filix-mas ). Udzia³ grupy gatunków

gr¹dowych w tworzeniu zespo³u wzrasta. Wy-

stêpuj¹ równie¿ nielicznie gatunki œwietlistych

d¹brów: Carex montana i Melittis melisophyl-

lum . Znaczenie tej grupy gatunków bardzo siê

zmniejszy³o.

Dawny podzespó³ Pino-Quercetum serra-

tuletosum Mat. 1955 wariant ¿yŸniejszy, odpo-

wiada w dzisiejszej klasyfikacji fitosocjologicz-

nej ¿yznemu wariantowi lasu miodowniko-

wo-grabowego ( Melitti-Carpinetum Soko³.

1976) . Struktura i sk³ad gatunkowy fitocenozy

w analizowanym okresie uleg³y drastycznym

zmianom. G³ównie wi¹¿e siê to z procesem do-

rastania gr¹dowych gatunków liœciastych —

grabu i lipy, które silnie modyfikuj¹ warunki

mikroklimatyczne wnêtrza lasu. Sk³ad górnej

warstwy drzewostanu w zasadzie nie zmieni³

siê. Nadal dominuje stary d¹b. Œwierk jest ga-

tunkiem wspó³panuj¹cym. Natomiast dolne

warstwy drzewostanu z³o¿one z grabu i lipy w

ci¹gu 40 lat silnie siê rozwinê³y. Z powodu

ma³ej iloœci œwiat³a docieraj¹cego do dna lasu

pokrycie warstwy runa obni¿y³o siê bardzo

znacznie. Du¿e zmiany obserwuje siê w

sk³adzie gatunkowym runa. Uby³y prawie

wszystkie gatunki borowe m. in.: orlica pospo-

lita ( P. aquilinum ), borówka czernica ( Vacci-

nium myrtillus ), gruszyczka jednostronna ( O.

secunda ), ( S. humilis ) oraz œwiat³o¿¹dne:

trzcinnik leœny ( C. arundinacea ), kokoryczka

wonna ( Polygonatum odoratum ), sierpik bar-

wierski ( Serratula tinctoria ), konwalia majo-

wa ( Convallaria majalis ). Pojawi³y siê nato-

miast nowe gatunki wystêpuj¹ce w gr¹dach:

gajowiec ¿ó³ty ( L. galeobdolon ), marzanka

wonna ( Galium odoratum ), groszek wiosenny

( Lathyrus vernus ), narecznica samcza ( D. fi-

lix-mas ) sa³atnik leœny ( M. muralis ), zachy³ka

oszczepowata ( Thelypteris phegopteris ), lesz-

czyna pospolita ( Corylus avellana ) oraz eutro-

ficzne: pokrzywa zwyczajna ( U. dioica ) . Zna-

czenie ca³ej grupy gatunków gr¹dowych znacz-

nie wzros³o. Ze wzglêdu na opisane zmiany

sk³adu gatunkowego i struktury zbiorowiska

Pino-Quercetum serratuletosum Mat. 1955 za-

chodzi koniecznoœæ dokonania aktualizacji dia-

gnozy fitosocjologicznej sprzed 40 lat. Wed³ug

obecnej klasyfikacji zbiorowisk leœnych jest to

gr¹d typowy — Tilio-Carpinetum typicum Tra-

Runo na obszarze ochrony œcis³ej Bia³owieskiego Parku Narodowego

457

czyk 1962 wariant ubogi. Granica gr¹dów ty-

powych (lasu œwie¿ego) uleg³a przesuniêciu,

obejmuj¹c obszary zaklasyfikowane dawniej

do lasu mieszanego œwie¿ego (Ryc. 1).

Natomiast w zespole fitosocjologicznym

Querco-Carpinetum medioeuropaeum Tx.

1936, odpowiadaj¹cym wed³ug obecnej klasy-

fikacji fitosocjologicznej zespo³owi ¿yznego

gr¹du typowego Tilio-Carpinetum typicum

Traczyk 1962, zmiany roœlinnoœci s¹ niewiel-

kie. Struktura zbiorowiska ustabilizowa³a siê.

Wytworzy³y siê drzewostany wielopiêtrowe.

Sk³ad gatunkowy drzewostanu w zasadzie nie

zmieni³ siê. W ka¿dej warstwie drzewostanu

dominuj¹ grab i lipa. W runie nadal przewa¿aj¹

gatunki gr¹dowe. Wiele gatunków pojawi³o siê

w ostatnim okresie: kokoryczka wielkokwiato-

wa ( Polygonatum multiflorum ), groszek wio-

senny ( Lathlyrus vernus ), ³uskiewnik ró¿owy

( Lathrea squamaria ), k³osownica leœna ( Bra-

chypodium sylvaticum ), gwiazdnica gajowa

( S. nemorum ), ¿urawiec fa³dowany ( Cathari-

naea undulata ), trêdownik bulwiasty

( Scrophularia nodosa ), turzyca palczasta ( C.

digitata ), sa³atnik leœny ( M. murali s). Obser-

wuje siê zatem uzupe³nianie kompozycji ro-

œlinnej o nowe gatunki wa¿ne z punktu widze-

nia diagnostycznego. Wystêpuj¹ce jeszcze

przed 40 laty nieliczne gatunki borowe

zupe³nie zniknê³y.

Natomiast w zespo³ach: gr¹du murszowego

— Tilio-Carpinetum circaeaetosum alpine (Pa-

czoski 1930) Soko³. 1980 (las wilgotny), ³êgu

olszowo-jesionowego Circaeo-Alnetum Ob-

erd.1953 (ols jesionowy), œwierkowo-dêbowe-

go boru mieszanego wilgotnego Querco-Pice-

etum Mat. 1952 (las mieszany wilgotny) zmia-

ny roœlinnoœci s¹ niewielkie.

OKREŒLENIE KIERUNKÓW ZMIAN ROŒLINNOŒCI

RUNA ZA POMOC¥ EKOLOGICZNYCH LICZB

WSKANIKOWYCH

Najwiêkszy, wyraŸny wzrost ¿yznoœci gleby

mierzony za pomoc¹ œrednich wskaŸników za-

sobnoœci i kwasowoœci gleby stwierdzono na

siedliskach mezotroficznych: boru mieszanego

œwie¿ego i lasu mieszanego œwie¿ego oraz oli-

gotroficznego boru œwie¿ego (Ryc. 2). Na wil-

gotnych siedliskach eutroficznych ró¿nice po-

miêdzy omawianymi wskaŸnikami w poszcze-

gólnych okresach badawczych s¹ bardzo nie-

wielkie, natomiast na siedlisku lasu œwie¿ego

ró¿nice te s¹ nieco wiêksze. Obecnie uleg³o

przekszta³ceniu najubo¿sze siedlisko boru

œwie¿ego wystêpuj¹ce jeszcze 40 lat temu.

Nast¹pi³ wzrost o jedn¹ klasê ¿yznoœci do boru

mieszanego œwie¿ego, bowiem œredni wska-

Ÿnik zasobnoœci gleby obliczony dla dawnego

boru œwie¿ego znacznie wzrós³ i osi¹gn¹³ obec-

Ryc. 2. Zmiany warunków siedliskowych na powierzchni badawczej w okresie 40 lat.

Oœ pionowa — œrednia wartoœæ wskaŸnika, oœ pozioma — typy siedliska okreœlone w 1959 r. Objaœnienia symboli

typów siedlisk na Ryc. 1.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: