LITERATURA POWSZECHNA
1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Ø LITERATURA NIEMIECKA
Zanim niemiecki romantyzm rozkwitł na dobre, w latach siedemdziesiątych XVIII wieku na teranie Niemiec zapanował tzw. okres „burzy i naporu” (nazwa pochodzi od tytułu dramatu F. M. Klingera Sturm und Drang z 1776 r.), zwany przez Goethego „rewolucją kulturalną”. Najbardziej charakterystyczne cechy tego nurtu to:
· postawa buntu;
· eksponowanie genialnych jednostek (przedstawienie dramatu jednostki wybitnej, niezrozumianej przez otoczenie);
· fascynacja prawami natury;
· kult Szekspira;
· zainteresowanie folklorem;
· krytyka stosunków społecznych.
Cała ta formacja kulturowa, której głównymi przedstawicielami byli: J. W. Goethe (1749-1832) oraz Fryderyk Schiller (1759-1805), miała niezwykle duży wpływ na polskich romantyków.Do najważniejszych i najbardziej reprezentatywnych dzieł literackich tego okresu należą Cierpienia młodego Wertera Goethego oraz Zbójcy Schillera. Doskonale posumowała zawartość ideową utworu Goethego Zofia Ciechanowska:
Historia nieszczęśliwej miłości Wertera pozornie tylko idzie za modnym sentymentalizmem, powodem samobójstwa jest w części tylko skłonność do abstrakcyjnych spekulacji myślowych, zabijająca odporność życiową. Ważniejszy moment stanowi poruszone w powieści zagadnienie klasowe: zapory stawiane przed człowiekiem pochodzenia mieszczańskiego i spotykające go upokorzenie ze strony ograniczonej, zarozumiałej szlachty. Istotnym konfliktem nie jest tu jednak ani to, ani też sprzeczność między burżuazyjnym małżeństwem, opartym tylko na podstawach ekonomicznych, a miłością indywidualną. Werter i jego samobójstwo to płomienny – choć tylko bierny – protest przeciw ustrojowi społecznemu, hamującemu możność rozwoju nowego typu człowieka; jest to też literacki odpowiednik politycznych ideałów rewolucji, starcia się ideałów humanistyczno-rewolucyjnych z feudalnym absolutyzmem i mieszczańską kołtunerią. Zarazem kryje ta powieść w zarodku wewnętrzną sprzeczność rodzącego się kapitalizmu, niemożliwość właśnie takiego rozwoju – pełnego, wszechstronnego – w warunkach kapitalistycznej egzystencji z jej podziałem pracy. (Zofia Ciechanowska, Wstęp, w: J. W. Goethe, Wybór poezji, oprac. Z. Ciechanowska, Ossolin., Wrocław 1995, s. LXIX-LXX.)
Zbójcy – pięcioaktowa tragedia - to pierwsza sztuka Fryderyka Schillera, powstała z inspiracji Szekspirem a wyraźnie zapowiadająca romantyzm i nowego romantycznego bohatera. Karol Moor (tytułowy zbójca) to młody szlachcic, który na skutek intryg brata Franciszka i swojej własnej lekkomyślności zostaje wypędzony przez ojca z domu. Wydziedziczony mężczyzna staje się przywódcą bandy zbójców (popularny ówcześnie motyw „sprawiedliwych zbójów”). Tymczasem w zamku Franciszek zaprowadza nowe porządki, odsuwa ojca od władzy (więzi go w wieży) i próbuje zdobyć względy Amelii – narzeczonej Karola. Zbójca pragnąc spotkać narzeczoną powraca w rodzinne strony. Pojawia się na zamku w przebraniu i tylko dzięki ostrzeżeniu starego, wiernego sługi nie zostaje otruty przez brata. Karol opuszcza zamek, uwalnia ojca. Franciszek, którego intrygi wychodzą na jaw, popełnia samobójstwo (za pomocą sznura od kapelusza). Niestety ojciec Karola również umiera, na skutek wiadomości o nowym zajęciu syna. Natomiast Amelia nie chce się rozstać z ukochanym. Karol wiedząc, że jest związany przysięgą ze zbójami (żądają, by do nich wrócił), zabija Amelię, a sam oddaje się w ręce sprawiedliwości.Goethe i Schiller to dwaj najwięksi poeci niemieccy, twórczość z okresu
„burzy i naporu” to tylko część ich dorobku. Poeci bardzo dobrze się znali i współpracowali ze sobą w latach 1794-1805 tworząc kolejny ważny rozdział w historii literatury niemieckiej zwany Klasyką Weimarską (od nazwy miasta, w którym w tym czasie obaj mieszkali i tworzyli). Paradoks niemieckiego romantyzmu polega na tym, że nie kształtował się on w opozycji do klasycyzmu (tak jak to się działo w innych krajach), ale próbował być jego kontynuacją. Jak pisze Tadeusz Namowicz we wstępie do Pism teoretycznych niemieckich romantyków:
Literatura romantyczna zrodziła się więc nie z walki z klasycyzmem XVIII w. lecz wprost przeciwnie: pierwsze manifesty romantyzmu nawiązywały, co najmniej werbalnie, do twórczości Goethega i Schillera, stawiały sobie za cel kontynuację klasyki weimarskiej.Z faktu, że w rzeczywistości nie mogło być mowy o prostej kontynuacji Weimaru, zdano sobie sprawę dopiero później. (T. Namowicz, Wstęp, w: Pisma teoretycznych niemieckich romantyków, wybrał i oprac. T. Namowicz, Ossolin., Wrocław 2000, XV-XVI.)
Do przedstawicieli właściwego romantyzmu niemieckiego (ok. 1799–1835) należą: Ludwig Tieck (1773-1853), Wilhelm Heinrich Wackenroder (1773-1798), Friedrich von Hardenberg (1772-1801), czyli słynny Novalis, Henryk Heine (1797-1856), bracia August Wilhelm (1767-1845) i Friedrich (1772-1829) Schleglowie, bracia Grimm (Jacob i Wilhelm) oraz E.T.A. Hoffmann (1776-1822). Z całej tej plejady niezwykłych twórców szczególnie wart kilku dodatkowych słów jest Heine (np. Księgi pieśni – 1827), rówieśnik Mickiewicza, poeta niezwykle zaangażowany nie tylko w sprawy swojej ojczyzny, ale również sprzymierzeniec polskich „męczenników wolności”. Heine to typowy romantyczny buntownik: jawnie występował przeciwko pruskiemu despotyzmowi, opowiadał się za demokracją oraz niepodległością narodów. Tak pisał o Polakach:
Jeżeli ojczyzna jest pierwszym słowem Polaka, to wolność jest drugim.
Jednak Heine dostrzegał, że niewielu Polaków rozumiało wolność jako ideę uniwersalną, dotyczącą wszystkich ludzi, stanów, narodów; wytykał polskiej szlachcie interesowność, używanie hasła „wolność”, dla uzyskania kolejnych przywilejów. Twórczość Heina cieszyła się dużą popularnością wśród polskich pozytywistów, tłumaczyli go m. in. Adam Asnyk, Maria Konopnicka oraz Felicjan Faleński.
Ø LITERATURA ANGIELSKA
George Gordon Byron (1788-1824) - jeden z najwybitniejszych poetów angielskich, niedoceniony we własnej ojczyźnie. Wpłynął w sposób znaczący na rozwój romantyzmu w wielu krajach europy, również na ziemiach polskich, chociaż otwarcie wykpiwał niektórych romantyków (np. E. A. Poe), przyznając się do dziedzictwa klasyków. Byron to swoisty fenomen początków dziewiętnastowiecznej Europy, pierwszy autor masowy, przedmiot pierwszej tak wielkiej legendy literackiej. Byron zapisał się na kartach literatury światowej jako twórca dwóch nowych gatunków literackich: powieści poetyckiej (Giaur -1813; Korsarz – 1813) oraz poematu dygresyjnego (Don Juan - 1819-1824). Ważną częścią jego dorobku są również wykwintne dramaty filozoficzne: Manfred (1817) i Kain (1821). Na bazie jego twórczości oraz legendy życia poety-awanturnika powstał nowy wzór bohatera literackiego (bohater bajroniczny) – romantycznego, mrocznego buntownika) oraz zespół tendencji literackich nazywany bajronizmem.W Polsce dzieła Byron doczekały się doskonałych przekładów, przede wszystkim Mickiewicza, ale również innych romantyków: Odyńca, Garczyńskiego, Krasińskiego.Walter Scott (1771-1832) - pisarz pochodzenia szkockiego, jeden z głównych twórców romantyzmu angielskiego. Początkowo pisał głównie powieści poetycki (Pieśń ostatniego minstrela, 1805; Pani Jeziora, 1810) i ballady, dopiero jako dojrzały pisarz zajął się twórczością prozatorską. Zasłynął jako autor wspaniałych powieści historycznych, takich jak Waverley, czyli lat temu sześćdziesiąt (1814), Rob Roy (1818) czy Ivanhoe (1819). W powieściach Scotta akcja toczy się na tle wydarzeń historycznych zawsze ukazanych w sposób wierny, malowniczy i szczegółowy, jednak postaci autentyczne odgrywają tu role drugoplanowe, natomiast na pierwszym planie pojawiają się fascynujące postaci fikcyjne. Duży nacisk kładzie się na sensacyjną fabułę, intrygi, nieoczekiwane zwroty akcji oraz spiski. Powieści historyczne Scotta cieszyły się ogromną popularnością nie tylko wśród czytelników, ale również wśród pisarzy, którzy rzeszami naśladowali technikę jego pisarską – w ten sposób powstał scottyzm. Scott wywarł wpływ na takich polskich pisarzy, jak Mickiewicz , Słowacki, Kraszewski.
James Macpherson (1736 - 1796) szkocki poeta, prekursor romantyzmu angielskiego. Macpherson zasłynął jako autor Pieśni Osjana – najsłynniejszej w dziejach mistyfikacji literackiej. Macperson wydał ten utwór twierdząc, że jest to zbiór twórczości średniowiecznego barda, które odczytał z odnalezionego rękopisu.Powieść gotycka - odmiana powieści powstała w drugiej połowie XVIII wieku w związku ze zwrotem zainteresowania literatów ku przeszłości. Akcja takiego utworu umieszczana była zazwyczaj w średniowiecznych zamach, opactwach, w komnatach pełnych tajemnic i zagadek historycznych, a wszytko to musiało być spowite aurą niezwykłości i tajemniczości. W powieści takiej zawsze występowała para bohaterów antagonistycznych, np. zbrodniczy dziedzic oraz niewinna dziewica. W tej niezwykłej scenerii rozgrywały się historie o charakterze miłosnym czy sensacyjnym. Głównymi twórcami powieści gotyckiej byli: Horacegy Walpole, Ann Radcliffe oraz Matthew Gregor Lewis.
Ø LITERATURA FRANCUSKA
Jan Jakub Rousseau (1712-1778) – pisarz, filozof i pedagog, działający na teranie Francji w dobie Oświecenia, jego myśl stała się fundamentem dla sentymentalizmu. Dla romantyków szczególnie inspirująca okazała się jego powieść zatytułowana Nowa Heloiza. Wizja miłości jako „związku dusz” została zaanektowana przez pisarzy romantycznych. (1761)Victor Hugo (1802-1885) jeden z największych i najważniejszych pisarzy w historii literatury francuskiej, to jego przedmowa do dramatu Cromwell (1827) jest uważana za pierwszy manifest francuskiego romantyzmu. To tu Hugo położył fundament pod nowy gatunek literacki – dramat romantyczny. Pisał:
Dramat jest poezją wszechstronną. Oda i epopeja zawierają dramat jedynie w zalążku. On je zawiera obie już rozwinięte, on je obie streszcza i obejmuje. (...) Gdyby nas zapytano o zdanie, jaki powinien być styl dramatu, życzylibyśmy sobie, aby wiersz był swobodny, bezpośredni, rzetelny, zdolny śmiało wszytko wypowiedzieć bez pruderii, wszytko wyrazić bez przesady; przechodzący z łatwością od komedii do tragedii, od wzniosłości do groteski, na przemian rzeczowy i poetycki, zarazem kunsztowny i natchniony, głęboki i zaskakujący, hojny i prawdziwy.
Wzorem dla romantycznego dramaturga powinna być twórczość Szekspira. Hugo postulował, by w dramacie:
· odrzucić klasycyzm i klasyczne reguły rządzące sztuką m.in. jedność akcji, miejsca i czasu (czyli klasyczną zasadę trzech jedności);
· ukazywać różnorodności problemów historycznych i moralnych;
· zawrzeć barwną, żywą i urozmaiconą akcję;
· postaci były historycznie wyraziste i prawdziwe, a przy tym bogate psychologicznie;
· dopuścić synkretyzm gatunkowy (elementy dramatyczne przeplatają się z lirycznymi i epickimi) i stylistyczny (np. groteska obok wzniosłości).
Najważniejsze dramaty Hugo to właśnie Cromwell (1827) oraz Hernani, czyli Honor kastylski (1830). Premiera Hermaniego odbyła się w atmosferze skandalu, wybuchły zamieszki między zwolennikami romantyzmu a klasykami. Hugo był pisarzem wszechstronnym, uprawiał różne gatunki literackie: poza dramatem, odę, hymn, pieśń, balladę, poemat, ale sławę na skalę ogólnoeuropejską zyskał jako autor monumentalnych powieści, takich jak:
· Katedra Marii Panny w Paryżu(1831) – powieść znana również pod tytułem Dzwonnik z Notre Dame, wielokrotnie ekranizowana;
· Nędznicy (1862) – powieść obnażająca bezduszność i niesprawiedliwość francuskiego społeczeństwa;
· Rok dziewięćdziesiąty trzeci (1874)
Podobnie jak wielu innych romantyków Hugo nie tylko piórem wyrażał swój protest przeciwko panującemu porządkowi społecznemu i politycznemu. Poeta brał udział w rewolucji lutowej 1848 roku, w latach 1851-1870, gdy we Francji panował Napoleon III, Hugo przebywał na dobrowolnym wygnaniu, a ponadto jako członek Zgromadzenia Narodowego bronił uczestników Komuny Paryskiej.Francoise Rene de Chateaubriand (1768-1848) - francuski pisarz i polityk, wróg rewolucji. Chateaubriand jest uważany za ojca romantyzmu francuskiego, choć sam nie chciał być identyfikowany z tym kierunkiem. Jednak, jako autor opowiadania Rene, stworzył nowy typ bohatera romantycznego - przesadnie przywiązanego do samotności, obdarzonego wybujałą wyobraźnią, nawiedzanego przez myśli samobójcze oraz uczucie pustki. Od imienia tytułowego bohatera tego opowiadania powstała nazwa postawy reprezentowanej prze niego - tzw. reneizm.
Ø LITERATURA ROSYJSKA
Aleksander Puszkin (1799-1837) – jeden z najwybitniejszych poetów rosyjskich. Szczególnie bliski Polakom poprzez jego przyjaźń z Mickiewiczem. Poeci ci znali się i cenili, nasz wieszcz tak pisał o Puszkinie po jego śmierci (poeta zginął w sprowokowanym pojedynku):
Kula, która ugodziła Puszkina, zadała cios straszliwy Rosji intelektualnej...Znałem poetę rosyjskiego z bliska i przez dość długi czas; uważałem go za człowieka natury zbyt wrażliwej i lekkiej niekiedy, ale zawsze szczerego, szlachetnego i wylanego. Wady jego zdawały się zależeć od okoliczności i od społeczeństwa, w jakich żył, a co było dobrego w nim, z własnego pochodziło serca. Umarł w trzydziestym ósmym roku życia.
Puszkin w rosyjskim romantyzmie odegrał podobną rolę jak Mickiewicz w polskim – m.in wprowadził Byrona do literatury, odnowił język literacki (niektórzy badacze twierdzą, że Puszkin zrobił dla języka rosyjskiego tyle, co dla polskiego zrobili Kochanowski, Krasiński i Mickiewicz). Swoją twórczość rozpoczął od śmiałych, prowokacyjny wierszy politycznych (był w tym okresie związany z dekabrystami), za które został ostatecznie zesłany na Kaukaz. Jednak po upadku dekabrystów car, woląc mieć niebezpiecznego Puszkina pod osobistą kontrolą, pozwolił mu wrócić do Petersburga, gdzie pozostawał pod dozorem policji, a jego twórczość poddawana była cenzurze (często cenzorem był sam car). Mimo tego, że na dworze carskim poeta nie odnalazł przychylnej atmosfery twórczej, to właśnie wtedy powstały jego największe dzieła, m.in. Eugeniusz Oniegin wydany w całości w roku 1833 (wcześniej publikowano fragmenty). Eugeniusz Oniegin to poemat dygresyjny (podobnie jak Beniowski Juliusza Słowackiego) opowiadający o losach tytułowego bohatera, typowego romantycznego indywidualisty, cierpiącego na chorobę wieku. Michaił Jurjewicz Lermontow (1814-1841) - poeta, prozaik, dramaturg, jeden z najwybitniejszych rosyjskich twórców XIX w.. Najważniejsze dzieło tego pisarza to Bohater naszych czasów(1840) – pierwsza rosyjska powieść psychologiczna. Utwór ten realizuje romantyczną poetykę fragmentu, zamykając biografię tytułowego bohatera (Pieczorin) w pięciu nowelach. Pieczorin to bohater rozczarowany rzeczywistością, nie mogący się w niej w pełni realizować.
Mikołaj Gogol (1809-1852) - dramaturg i powieściopisarz pochodzenia ukraińskiego, tworzył głownie w Petersburgu. Jego twórczość ukazuje życie małych, upokorzonych ludzi, często wypełnione satyryczną groteską. Gogol to pierwszy wybitny powieściopisarz rosyjski, przecierał literackie szlaki takim potęgom jak Dostojewski czy Tołstoj.Ważniejsze utwory:
· Pamiętnik wariata (1835)
· Ożenek (1835) – sztuka teatralna
· Nos (1836)- nowela
· Rewizor (1836) sztuka teatralna
· Martwe dusze (1842) - powieść
LEKTURY
CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA
Ø STRESZCZENIE
Przedmowa wydawcyHistoria Wertera opowiedziana jest przez rzekomego „wydawcę”, który na wstępie pisze, że stara się przekazać najwierniej to, czego dowiedział się o losach głównego bohatera.KSIĘGA PIERWSZAMotto
„Takiej miłości każdy młodzian czeka, tak być kochana chce każda dziewczyna;czemuż w najświętszym z popędów człowiekatkwi straszliwego cierpienia przyczyna?”
Wiersz dodany przez Goethego w wydaniu z 1775 roku, obejmujący dwie zwrotki – druga poprzedzała Księgę Drugą, została jednak usunięta przez poetę w późniejszych wydaniach.4 maja 1771 Młody, utalentowany mężczyzna, Werter, przybywa do małego miasteczka załatwić sprawy spadkowe matki. Jego wyjazd jest też jednocześnie ucieczką przed kłopotliwym uczuciem Eleonory, nie przedstawionym bliżej w powieści. Jedynymi bliskimi osobami, o których wspomina bohater, jest matka i przyjaciel Wilhelm, do którego adresowane są prawie wszystkie listy składające się na powieść.
10 maja 1771Werter - młody artysta (zajmuje się rysunkiem) zachwyca się okolicą, do której przyjechał. Znajduje tu upragniony spokój, a także możliwość obcowania z naturą i jej pięknem, na które jest szczególnie wrażliwy.
„Jestem samotny i cieszę się z mego życia w tej okolicy stworzonej dla dusz takich jak moja. Jestem tak szczęśliwy, o najdroższy, tak zatopiony w poczuciu spokojnego istnienia...”.
17 maja 1771Zawiera wiele znajomości i jest uwielbiany przez ludzi, którzy chętnie przebywają w jego towarzystwie, jednak nie znajduje wśród nich przyjaciół, którzy mogliby go zrozumieć.
„Poczyniłem różne znajomości, towarzystwa nie znalazłem jeszcze żadnego. Nie wiem, co mam pociągającego dla tych ludzi, tylu mnie z nich lubi; przywiązują się do mnie i zawsze mi przykro, gdy nam droga wspólna wypada tylko kawałek. Jeśli mnie spytasz, jacy tu są ludzie, muszę ci odrzec, jak wszędzie!”
Werter lubi ten lud i współczuje ich losowi, jednakże czuje, że świat i ludzie go nie rozumieją.
„A jednak być nie zrozumianym to los takich, jak my”,
dlatego często izoluje się od świata. 22 maja 1771Siłę i szczęście znajduje w swoim wnętrzu, często zagłębia się w myślach i żyje w świecie swojej wyobraźni:
„Wracam w siebie i znajduję świat! Znowu raczej w przeczuciu i niejasnym pożądaniu niż w rzeczywistym kształcie i żywej sile”.
Zdaje mu się, że życie
ludzkie jest tylko snem, sen jednak mija, tak samo jak życie.
„Że życie ludzkie jest tylko snem, zdawało się już niejednemu. I mnie również uczucie to stale towarzyszy”.
Werter inaczej patrzy na świat niż ludzie, z którymi przebywa, przez to jest niezrozumiany i samotny. Cechuje go ogromna wrażliwość podobna do tej, jaką maja dzieci, dlatego też często przebywa w ich towarzystwie. Uważa, że
„najszczęśliwsi są ci, którzy podobnie dzieciom, żyją z dnia na dzień, włóczą za sobą lalkę, i ubierają ją, i z wielkim szacunkiem skradają się koło
szuflady, w której mama zamknęła łakocie, a gdy wreszcie dostaną, czego pragną, zjadają to pełnymi usty i wołają: Jeszcze! – To są szczęśliwe istoty!”.
Jego wrażliwość i wyobraźnia podobna do tej, jaką mają dzieci sprawia, że istoty te są mu najbliższe, o czym nie raz wspomni w późniejszych listach:
„Tak Wilhelmie, sercu mojemu najbliższe są dzieci na ziemi” (29 czerwca 1771).
Sam też czuję się jak dziecko
„O, jakimż jestem dzieckiem” (8 lipca 1771).
Dzieci też go bardzo polubiły, a zwłaszcza wspólne zabawy i opowieści Wertera:
„ Prości ludzie z okolicy znają mnie już i kochają, zwłaszcza dzieci” (15 maja 1771).
26 maja 1771Werter szczególnie upodobał sobie malownicze wzgórze w miejscowości Wahlheim, skąd rozciąga się widok na całą dolinę. Tam często przesiaduje, w cieniu dwóch lip ocieniających mały placyk przed kościołem i czyta Homera. To miejsce nabierze dla niego w dalszej części utworu jeszcze większego znaczenia.Wilhelmowi opisuje też napotkanych ludzi i ich historie. Jedną z nich jest gospodyni, szczęśliwa matka trzech chłopców, czekająca na powrót męża, który udał się do Szwajcarii odebrać spadek po jednym z krewnych. 30 maja 1771Spotyka młodego parobka zakochanego w pięknej, choć starszej od niego wdowie, u której służy. Historie tych ludzi będą dokończone w drugiej części utworu, a losy niektórych będą paralelne do losów Wertera.16 czerwca 1771Ton listów, jak również częstotliwość ich pisania, zmienia się pod wpływem nowej znajomości, jaką zawarł Werter dzięki balowi urządzonemu na wsi. Pisze o tym następująco:
„(...) zawiązałem znajomość, która bliżej obchodzi me serce”.
Poznaje tam Charlottę S., nazywaną później Lottą, córkę komisarza. Zauroczony wdziękami kobiety dotrzymuje jej towarzystwa przez cały wieczór. Od początku ma też świadomość, że jest ona zaręczona z innym mężczyzną, Albertem, który wyjechał na pewien czas by po śmierci ojca doprowadzić swoje sprawy do ładu i zdobyć przyzwoite stanowisko. 21 czerwca 1771Od momentu poznania Lotty Wahlheim, ulubione miejsce Wertera, nabiera dla niego jeszcze większego znaczenia, bowiem leży ono zaledwie pół godziny od domu Lotty, i staje się teraz głównym celem jego przechadzek. Werter często zaczyna bywać w domu jej ojca, komisarza książęcego, zaskarbia sobie sympatię jego i jego licznych dzieci, którymi młoda kobieta musiała się zająć po śmierci matki. Znajduje też wiele zainteresowania i życzliwości ze strony Lotty. W jej obecności jest szczęśliwy, odkrywa w niej bowiem człowieka, który go rozumie.
1 lipca 1771Wraz z Lottą odwiedza sędziwego proboszcza. Tam poznaje historię dwóch starych orzechów, w cieniu których siedzą i rozmawiają. Jeden z nich posadzony był w dniu narodzin żony proboszcza, i wiele miłych wspomnień z przeszłości wiązało się z tymi właśnie ocieniającymi probostwo drzewami. Ich dalszą historię poznamy w drugiej części utworu.
13 lipca 1771Werter kocha Lottę i jest przekonany, że ona odwzajemnia jego uczucie:
„Tak, czuję i mogę dowierzać sercu memu, że ona – czyż śmiem, czyż mogę wyrazić niebo w tych słowach? – że ona mnie kocha”.
Listy pisane od chwili, kiedy poznał ukochaną Lottę, przesiąknięte są opisem jego uczuć, zachwytem nad urokami drogiej mu kobiety i relacją z wspólnie spędzonych chwil. Każdy dzień jest dla niego szczęśliwym, bowiem po przebudzeniu sama myśl, że zobaczy Lottę wprowadza go w radosny nast...
malutka_cmelka