Złoża mineralne i geologiczne warunki ich powstawania.
Surowce mineralne należą do nieodnawialnych zasobów środowiska przyrodniczego. Terminem "surowce mineralne" lub "kopaliny" określa się minerały lub skały wykorzystywane przez człowieka. Kopaliny dzieli się na podstawowe i pospolite.
Do kopalin podstawowych zaliczane są:
· Surowce energetyczne (węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny, ropa naftowa).
· Kruszywa metali szlachetnych, rudy metali i metale w stanie rodzimym.
· Surowce chemiczne, m.in. sól kamienna, sole potasowe i potasowo-magnezowe, siarka rodzima, gips i anhydryt.
· Surowce skalne, a wśród nich m.in. dolomit, kamienie szlachetne i ozdobne, marmury i wapienie krystaliczne, piaski formierskie i szklarskie.
- Złoża pochodzenia magmowego – powstały w wyniku ruchów tektonicznych i procesów tworzenia się magmy. Procesy magmowe zachodzą w głębszych warstwach litosfery i na jej powierzchni jako efekt czynnego wulkanizmu. Wśród źródeł magmowych największe znaczenie gospodarcze mają: złoża skał magmowych (głębinowe, żyłowe i wulkaniczne), a także złoża krzemionki.
- Złoża pochodzenia metamorficznego – są to złoża minerałów, które w wyniku ruchów tektonicznych dostały się do głębszej warstwy skorupy ziemskiej i tam ulegały rozmaitym procesom. Tak powstały złoża magnetytu z rud żelaza pochodzenia osadowego, złoża grafitu z węgla kamiennego.
- Złoża pochodzenia osadowego – powstały w wyniku procesu wietrzenia oraz osadzania (sedymentacji) minerałów, związków chemicznych i obumarłych organizmów roślinnych i zwierzęcych w środowisku lądowym i wodnym.
Do czynników decydujących o powstaniu złóż osadowych należą:
a) klimat – dobowe i roczne wahania temperatury i ciśnienia powietrza oraz opady atmosferyczne,
b) oddziaływanie na powierzchnię Ziemi atmosferycznego tlenu i dwutlenku węgla,
c) działalność wód, ich ruch , skład chemiczny i transport materiału skalnego.
Występowanie złóż osadowych jest ściśle związane z:
a. klimatem suchym – w którym parowanie jest większe od opadów. Złoża – soli kamiennej i potasowej, gipsu i anhydrytu,
b. klimatem umiarkowanym wilgotnym – w którym opady atmosferyczne znacznie przeważają parowanie – złoża węgli, rud żelaza, fosforytów i manganu,
c. klimatem wilgotnym gorącym – złoża laterytów, boksytów, wapieni, dolomitów.
Na podstawie warunków tworzenia wyróżnia się:
- złoża wietrzeniowe – powstały w wyniku koncentracji minerałów w wyniku procesu wietrzenia (mechanicznego i chemicznego). Powstanie tych złóż związane jest z klimatem oraz wodami: powierzchniowymi infiltracyjnymi i opadowymi. Do tego typu złóż należą: aluwialne złoża rodzimego złota i platyny, tlenkowe złoża minerałów cyny i chromu.
- złoża pochodzenia mechanicznego – to złoża o powstaniu których decydowały czynniki mechaniczne (ruch i prędkość płynącej wody oraz segregacja substancji mineralnej w czasie jej opadania w rzekach, jeziorach i morzach. Do tego typu złóż należą: złoża piasków złoto-platyno-diamentonośnych, piasków magnetytowych, tytanowych i kwarcowych. W jeziorach powstały złoża iłów ognioodpornych.
- Złoża pochodzenia chemicznego i biochemicznego – powstają przez gromadzenie substancji mineralnej rozpuszczonej lub rozproszonej w wodach płynących z lądu do jezior lub mórz. Są to złoża: soli kamiennej, gipsu, dolomitów, fosforytów, rud żelaza, boksytów i siarki.
Złoża pochodzenia biogenicznego – to złoża węgla kamiennego i brunatnego oraz bituminów (ropa naftowa, gaz ziemny, wosk ziemny, asfalt). Powstały przez rozkład szczątków organicznych w płytkich zabagnionych zbiornikach w warunkach klimatu umiarkowanego wilgotnego i klimatu gorącego wilgotnego.
1
edzia198